Wielka Gra: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Persia_1814Persia 1814.jpg|thumb|[[Iran|Persja]] w 1814 r.|300px]]

'''Wielka Gra''' ([[Językjęzyk angielski|ang.]] '''''The Great Game''''') jest terminem używanym dla określenia rywalizacji między [[Wielka Brytania|Imperium Brytyjskim]] a [[CesarstwoImperium Rosyjskie|Carską Rosją]] w XIX wieku o wpływy w [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]] -– głównie na terenie obecnych [[Iran]]u, [[Afganistan]]u i [[Pakistan]]u, a także [[Tybet (region)|Tybetu]]u.

Jako orientacyjne daty początku i końca Wielkiej Gry przyjmuje się Traktat z [[GulistanGuliston|Gulistanu]]u z [[1813]] roku (kończący pierwszą wojnę rosyjsko-[[PersjaIran|perską]] i stanowiący o przyłączeniu obecnego [[Azerbejdżan]]u do Rosji) i [[Porozumienie rosyjsko-angielskie]] z [[1907]] r., która podzieliła strefy wpływów w [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]].

Stopniowa rosyjska ekspansja na tereny obecnego [[Uzbekistan]]u i [[Turkmenistan]]u była przyczyną niepokoju Brytyjczyków, dla których postępy rosyjskie zagrażały bezpieczeństwu "klejnotu w koronie" Imperium Brytyjskiego -– [[Indie|Indii]].

Chcąc wzmocnić swoją pozycję w regionie, Brytyjczycy siłą wynieśli do władzy w Afganistanie marionetkowego władcę Shuja Szacha w [[1838]], jednak z racji powszechnej wrogości i otwartych ataków na żołnierzy na ulicach [[Kabul]]u, musieli wycofać swoje siły w 1842 r, ostatecznie tracąc je w całości (ok. 4,500 żołnierzy). Upokorzeni Anglicy musieli tymczasowo powściągnąć swoje ambicje, a Afganistan, szczególnie po [[Powstanie sipajów|powstaniu sipajów]], był postrzegany jako [[Kordon sanitarny (polityka)|państwo buforowe]].

W tym samym czasie powolne postępy rosyjskie, które obejmowały ekspansję z [[Syberia|Syberii]] na południe, nabierały rozpędu. W 1865 roku anektowano [[Chanat Kokandu]], w trzy lata później to samo spodkało [[Samarkanda|Samarkandę]], a [[Emirat Buchary]] został wskutek traktatu pokojowego całkowicie podporządkowany Rosji. Tym samym Rosja stanęła u progu Afganistanu, czego nie omieszkał podkreślić ówczesny [[Premierzy Wielkiej Brytanii|brytyjski premier]], [[Benjamin Disraeli, 1. hrabia Beaconsfield|Benjamin Disraeli]], proponując w liście do królowej Wiktorii "oczyszczenie Środkowej Azji z Rosjan i odrzucenie ich aż do [[Morze Kaspijskie|Morza Kaspijskiego]]".

[[Plik:Great Game cartoon from 1878.jpg|200px|thumb|200px|Karykatura przedstawiająca afgańskiego [[emir]]a [[Sher Ali]]ego pomiędzy niedźwiedziem ([[Rosja]]) i lwem ([[Wielka Brytania]]). Podpis w języku angielskim głosi ''Chroń mnie przed przyjaciółmi''.|left]]Gdy w [[1878]] roku Rosjanie wysłali misję dyplomatyczną do Afganistanu, Anglicy domagali się przyjęcia podobnej misji z ich stronu. Gdy emir [[Sher Ali]] odmówił, w odpowiedzi do Afganistanu wkroczyła czterdziesto-tysięczna armia, rozpoczynając drugą wojnę bryjsko-afgańską. Gdy Sher Ali zmarł, jego miejsce zajął [[Abdur Rahman Khan]], który podporządkował się brytyjskiej polityce zagranicznej, jednocześnie wykorzystując brytyjskie wpływy do scentralizowania państwa.

=== Konflikt o Pandjeh i rywalizacja w Kaszmirze ===

W latach [[1890]]-[[1891|91]] Brytyjczycy, podejrzewając Rosjan o próby nawiazania kontaktów z małymi, na wpół niezależnymi państwami w [[Kaszmir (region)|Kaszmirze]]ze, zorganizowali wyprawę przeciwko księstwom Hunza i Nagar, podporządkowując je sobie.

W [[1919]] r. zamordowany został afgański monarcha [[Habibullah Khan]]. Jego syn, [[Amanullah Chan|Amanullah]], odrzucił brytyjską protekcję i zaatakował północną granicę Indii Brytyjskich. Choć sukcesy militarne były skromne, w efekcie traktatu z [[Rawalpindi]] Afganistan odzyskał samodzielność w polityce zagranicznej.

Fakt, że [[Rewolucja październikowa|rewolucja bolszewicka]] anulowała większość porozumień międzynarodowych Rosji, doprowadził do ponownego konfliktu o sfery wpływów w regionie. Afganistan pod władzą Amanullaha starał się balansować między tymi państwami, w [[1921]] r. podpisując traktat o przyjaźni z Rosyjską Republiką Radziecką. Jednocześnie Amanullah przyjmował zarówno muzułmańskich uchodźców z [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], jak i hinduskich nacjonalistów. Przyjął również tytuł [[padyszach]]a, chcąc podkreślić swoją chęć rozciągnięcia władzy na wszystkich [[Pasztuni|Pasztunów]], także tych po drugiej stronie ''linii Duranda'' (granicy między Afganistanem i Pakistanem).

W ''Myth and Reality in the Great Game'', Gerald Morgan na podstawie analizy dokumentów z okresu Indii Brytyjskich stwierdza, że nie istnieją dowody na istnienie brytyjskiej siatki wywiadowczej w Azji Środkowej. W jego opinii, jeżeli chodzi o rywalizację wywiadowczą, w najlepszym wypadku były to pojedyńcze, incydentalne działania ''ad hoc'', a w najgorszym -– wszystko to opiera się na plotkach.

W polskiej literaturze, wzmianki o rywalizacji brytyjsko-rosyjskiej w tym regionie pojawiają się w jednej z książek [[Alfred Szklarski|Alfreda Szklarskiego]] z serii o [[TomaszTomek Wilmowski|Tomku Wilmowskim]] -– ''[[Tomek na tropach Yeti]]''.

[[Kategoria:Historia_AzjiHistoria Azji]]