Wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Polish-Lithuanian Army 1576-1586.PNG|300px|thumb|right300px|Wojsko polsko-litewskie [[1576]]-[[1586]]]]

U podłoża sporu leżał konflikt interesów między Gdańskiem, który dążył do jak największej niezależności względem władz [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] oraz utrzymania szerokich praw i [[przywilej]]ów uzyskanych od [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]], a [[Zygmunt II August|Zygmuntem Augustem]], który chciał pogłębienia unifikacji [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]] z [[Polska|Polską]]. Przejawem dążeń ostatniego [[Jagiellonowie|Jagiellona]] do silniejszego związania Gdańska z państwem polsko-litewskim było powołanie [[Komisja Morska|Komisji Morskiej]] w roku [[1568]] oraz uchwalenie [[Statuty Karnkowskiego|Statutów Karnkowskiewgo]] w roku [[1570]]. Działania te w pewnym stopniu zwiększały władzę królewską w mieście, mianowicie powiększały uprawnienia [[SądownictwoSąd|sądownicze]] króla wobec Gdańska. Statuty osłabiały ponadto władztwo gdańskiego [[patrycjatPatrycjat (średniowiecze i nowożytność)|patrycjatu]]u, modyfikując ustrój miasta poprzez nadanie większych kompetencji reprezentacji [[Pospólstwo|pospólstwa]].

[[Plik:Thaler issued during siege of Danzig 1577.PNG|166px|thumb|right166px|[[Talar]] wybity przez miasto Gdańsk w czasie oblężenia w [[1577]], na [[awersAwers i rewers|awersie]]ie zamiast postaci króla Stefana Batorego, postać [[Jezus Chrystus|Jezusa Chrystusa]]]]

W roku [[1575]] odbyła się podwójna [[Wolna elekcja|elekcja]], w następstwie czego doszło do dwukrólewia. [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Senat]] pod przewodnictwem [[interrexInterrex (Rzeczpospolita Obojga Narodów)|interrexa]]a [[prymas]]a [[Jakub Uchański|Jakuba Uchańskiego]] ogłosił królem [[austria]]ckiego [[Arcyksiążę|arcyksięcia]] [[Maksymilian II Habsburg|Maksymiliana II Habsburga]], natomiast [[szlachta]] zebrana na polu elekcyjnym wybrała na króla [[Anna Jagiellonka (1523-1596)|Annę Jagiellonkę]], której mężem wkrótce został [[książę]] [[Siedmiogród|siedmiogrodzki]] [[Stefan Batory]].

Do końca [[1576]] roku nastąpiła pacyfikacja stronników [[Habsburgowie|Habsburga]]. Nie dotyczyło to jednak Gdańska, który obstawał przy wyborze Maksymiliana, licząc na to, iż w zamian za uznanie Habsburga królem, uzyska przywrócenie przywilejów obowiązujących przed uchwaleniem Statutów Karnkowskiego. Z drugiej strony, istotne powiązania [[Ekonomika|ekonomiczne]] pomiędzy Gdańskiem a krajami znajdującymi się pod władzą Habsburgów ([[Niderlandy (region historyczny)|Niderlandy]]), sprawiały, że w razie poparcia innego kandydata niż członek tej [[Dynastia|dynastii]], miasto mogło spodziewać się zemsty [[Wiedeń|Wiednia]], przybierającej postać represji gospodarczych.

Szlachta nie była skora do poparcia dążeń królewskich. Wiązało się to z jej [[Sarmatyzm|sarmacką]] mentalnością, przedkładającą [[kompromis]] nad rozwiązania siłowe. [[Sejm walny|Sejm]] obradujący w [[Toruń|Toruniu]] jesienią roku [[1576]], odmówił królowi uchwalenia [[Podatek|podatków]] na wojnę, ale wyraził zgodę na zwołanie [[Pospolite ruszenie|pospolitego ruszenia]]. Sąd królewski ogłosił [[Banicja|banicję]] Gdańska, skutkiem czego [[areszt]]owano gdańskich [[Poseł|posłów]] oraz przystąpiono do [[Konfiskata|konfiskaty]] towarów należących do [[Obywatelstwo|obywateli]] tego miasta. Król nakazał również skierowanie polskiego [[Handel|handlu]] [[BałtykMorze Bałtyckie|bałtyckiego]] do [[Elbląg]]a.

W tej sytuacji władze gdańskie zawiązały porozumienie z [[Dania|Danią]], która zobowiązała się do blokady morskiej portu elbląskiego. Przystąpiono również do przygotowań wojennych. Z [[Niemcy|Niemiec]] sprowadzono doświadczonego dowódcę wojskowego [[Jan Winkelbruch|Jana Winkelbrucha]], który stanął na czele armii gdańskiej złożonej z zaciężnej piechoty i jazdy oraz chorągwi [[cech]]owych. W sumie siły gdańskie liczyły 11 tysięcy jednostek [[Piechota|piechoty]] i 800 [[Jazda|jazdy]]. Wiosną [[1577]] roku, Winkelbruch wyszedł na czele [[Armia|armii]] z miasta i postanowił zaatakować wojska koronne [[hetman]]a [[Jan Zborowski|Jana Zborowskiego]] stacjonujące pod [[Tczew]]em. Pod [[Lubiszewo Tczewskie|Lubiszewem]] doszło [[17 kwietnia]] [[1577]] r. do rozstrzygającej [[Bitwa pod Lubiszewem|bitwy]], w której wojsko gdańskie zostało rozgromione przez [[Szarża|szarżę]] [[Husaria|husarii]] koronnej i poniosło klęskę.

Następnie wojska Batorego podeszły pod Gdańsk i przystąpiły do oblężenia miasta. [[Oblężenie]] trwało do końca roku [[1577]] i było zupełnie nieefektywne. Armia królewska nie była zdolna stawić czoła nowoczesnym systemom fortyfikacyjnym, nie posiadała również wystarczającej liczby [[Armata|armat]] i [[żołnierz]]y niezbędnych do skutecznego przeprowadzenia działań oblężniczych. Klęską dla Batorego zakończyła się także próba zdobycia [[Twierdza Wisłoujście|Twierdzy Wisłoujście]], broniącej wstępu do gdańskiego portu. Wojska polskie ponosiły również porażki w wyniku kontrataków mieszczan. W grudniu polski król uległ i przy [[MediacjaMediacje|mediacji]] niemieckich książąt [[Brandenburgia|Brandenburgii]] i [[Saksonia|Saksonii]] zawarł porozumienie z Gdańskiem.

Wykorzystując zaangażowanie Rzeczypospolitej w wojnie z Gdańskiem, w lipcu [[1577]] główna armia moskiewska dowodzona osobiście przez [[Iwan IV Groźny|Iwana IV]] wtargnęła do [[Inflanty|Inflant]]. <ref>Dariusz Kupisz, Psków 1581-1582, [[Warszawa]] [[2006]], s. 16.</ref>.

Władze gdańskie zobowiązały się do złożenia [[Hołd lenny|hołdu]] Stefanowi Batoremu oraz zapłacenia [[KontrybucjaReparacje wojenne|kontrybucji]] w wysokości 200 tysięcy złotych królowi oraz 20 tysięcy [[klasztor]]owi [[Oliwa (dzielnica Gdańska)|oliwskiemu]]. W zamian za to zniesiono wszelkie restrykcje gospodarcze nałożone na miasto w czasie wojny. Statuty Karnkowskiego zostały ostatecznie uchylone podczas sejmu w roku [[1585]], dzięki czemu Gdańsk odzyskał pełnię praw i [[Wolność|wolności]], czyniących to miasto uprzywilejowanym w stosunku do innych miast Rzeczypospolitej.