Chaldi: Różnice pomiędzy wersjami

'''Chaldi''' ([[Język urartyjski|urart.]] ''^Dḫal-di'') – [[Bóstwa Urartu|bóg urartyjski]] stojący na czele [[panteon]]u; małżonek bogini [[Arubaini]]. Jego imię oznaczało prawdopodobnie "niebieski".

Głównym ośrodkiem kultu Chaldiego było miasto [[Musasir]], po którego zburzeniu w 714 roku [[p.n.e.]] bóstwo stopniowo utraciło swoje znaczenie.

Większość bóstw [[Urartu]] została zapożyczona z [[Mezopotamia|Mezopotamii]]. Chaldi początkowo był plemiennym bogiem Urartyjczyków<ref>Б. Б. Пиотровский, ''Ванское царство (Урарту)'', Москва 1959, s. 220-221.</ref>. Według najbardziej rozpowszechnionej teorii plemiona urartyjskie, nazywane też ludem [[Nairi]], migrowały wzdłuż [[Wyżyna Armeńska|Wyżyny Armeńskiej]] z rejonów [[Rewanduz]] w prowincji [[Azerbejdżan Zachodni]] w [[Iran]]ie<ref>M. Salvini, ''Geschichte und Kultur der Urartäer'', Darmstadt 1995; E. C. Stone, P. E. Zimansky, ''The Urartian Transformation in the Outer Town of Ayanis'', w: ''Archaeology in the Borderlands. Investigations in Caucasia and beyound'', Los Angeles 2003 ; R. D. Barnet, ''Urartu'', w: ''The Cambride Ancient History'', T. 3, Cambridge 1973.</ref>; w czasie wędrówki szerzyły kult Chaldiego.

[[Etymologia]] jego imienia pozostaje niejasna. Prawdopodobnie oznacza "niebo", gdyż takie znaczenie ma słowo ''hal-'' w [[Języki północno-wschodniokaukaskie|językach północno-wschodniokaukaskich]], z którymi [[języki huro-urartyjskie]] są spokrewnione. W tym przypadku imię Chaldi mogło oznaczać "niebieski"<ref>Б. Б. Пиотровский, ''Ванское царство (Урарту)'', Москва 1959, s. 224.</ref>.

Głównym ośrodkiem jego kultu było miasto Musasir, położone obecnie w zachodniej części prowincji Azerbajdżan Zachodni<ref>Г. А. Меликишвили, ''Мусасир и вопрос о древнейшем очаге урартских племён'', ''Вестник древней истории'', 2(1948), s. 37-48.</ref>. Po tym, jak Musasir w IX wieku p.n.e. został włączony do Urartu, Chaldi został głównym bóstwem panteonu. Za panowania króla [[Ispini]]ego nastąpiło wykrystalizowanie zasad [[Religia Urartu|religii urartyjskiej]], a cześć, którą oddawano Chaldiemu, zaczęła przypominać sposób, w jaki czczono [[Aszur (bóg)|Aszura]] w sąsiedniej [[Asyria|Asyrii]].

Modlitwom do Chaldiego towarzyszyły ofiary ze zwierząt domowych. Według tekstów urartyjskich bóstwu przysługiwała jednorazowo ofiara z siedemnastu wołów i trzydziestu czterech owiec<ref>Г. А. Меликишвили, ''Урартские клинообразные надписи'', ''Вестник древней истории'', 1-4(1953), 1(1954).</ref>.

Składanie ofiar odbywało się w świątyniach Chaldiego. Prawdopodobnie każde miasto posiadało taką. Budowano ją na wzniesieniu, drugim w mieście, w obrębie twierdzy. Na najwyższym mieścił się pałac królewski. Świątynia miała wieżę, przypominającą [[ziggurat]]<ref>К. Л. Оганесян, ''Крепость Эребуни (782 г. до н.э.)'', Ереван 1980.</ref>. Ściany świątynne zdobiono bronią. Czynność ta symbolizowała więź między wolą boga a zwycięstwem armii Urartu<ref>Д. Г. Редер, ''Роль Муцацирского храма в экономике Урарту и Ассирии в VIII в. до н.э.'', ''Вестник древней истории'', 1(1987), s. 147-158; M. Chahin, ''The Kingdom of Armenia'', London 2001.</ref>.

Zgodnie z kanonami [[Sacrum|sakralnej]] sztuki [[Starożytny Bliski Wschód|Starożytnego Wschodu]] Chaldiego przedstawiano z profilu. Postać mogła mieć, ale niekoniecznie, brodę i skrzydła. Niekiedy trzymał w ręku przedmioty o nieznanym przeznaczeniu. Często był przedstawiany stojący na lwie, spotykane są również wizerunki Chaldiego na byku.

W niektórych przypadkach na lwie też był też przedstawiany [[Tejszeba]], - drugie, po Chaldim, główne bóstwo panteonu urartyjskiego<ref>B. Oktay, ''The Anzaf fortresses and the gods of Urartu'', Istambul 1999, s. 35-45.</ref>.