|
|królestwo=[[rośliny]]
|klad1= [[rośliny naczyniowe]]
|klad2= ''[[Euphyllophyta]]''
|klad3= [[rośliny nasienne]]
|klasa= [[okrytonasienne]]
|łacina=Iris germanica
|autor=[[Karol Linneusz|L.]]
|cytat=[[Species plantarum|Sp. pl. 1:38. 1753]]<ref name=grin>{{cytuj stronę |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?20310 |rok= |tytuł=Taxon: Iris ×germanica L. |opublikowany=USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN) | data dostępu=2010-05-16 |język=en}}</ref>.
|cytat=[[Species plantarum|Sp. pl. 1:38. 1753]]
|commons=Iris germanica
}}
[[Plik:Iris germanica Perigord.jpg|thumb|250px|Kwiat]]
'''Kosaciec bródkowy''', k. niemiecki (''Iris germanica'' L.) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[bylina (botanika)|byliny]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[kosaćcowate|kosaćcowatych]] (''Iridaceae''). Pochodzi zeprawdopodobnie strefyz basenu [[Morze CzarneŚródziemne|Morza Czarnego]] i [[Morze Śródziemne|Śródziemnego]], [[uprawa|uprawiany]] obecnie w Polsce i wielu innych krajach<ref name=grin/>. Wyhodowano dotąd wiele odmian i mieszańców z innymi gatunkami, wyróżniających się pięknymi, grzbiecistymi [[kwiat]]ami.
=== Morfologia ===
Kosaciec wytwarza pełzające, spłaszczone [[kłącze]], widlasto rozgałęzione z przewężeniami w miejscach rozgałęzień. Na stronie górnej kłącza widoczne są poprzeczne wgłębione blizny po obumarłych [[liście|liściach]], a na dolnej liczne [[korzeń|korzenie]]. Liście szablaste, całobrzegie. [[Kwiat]]y zebrane po kilka w [[kwiatostan]]ach.
=== Zastosowanie ===
* Najszersze zastosowanie kłącze kosaćca ma w perfumerii jako utrwalacz [[zapach]]ów. W [[kosmetyka|kosmetyce]] sproszkowane [[kłącze]] kosaćca stanowiło dawniej dodatek do proszków do czyszczenia [[zęby|zębów]] oraz zasypek [[pot|przeciwpotowych]].
* '''[[Roślina lecznicza]]''' – [[kłącze]] kosaćca stosuje się w lecznictwie wyłącznie jako składnik wykrztuśnych lub [[mocz]]opędnych mieszkanek [[ziele|ziołowych]].
** [[Surowiec zielarski]]: kłącze kosaćca (syn. [[korzeń fiołkowy]] – od słabego zapachu [[fiołek|fiołkowego]]) – ''[[Rhizoma iridis]]''. Zawiera 0,2-0,3% [[olejki eteryczne|olejku eterycznego]], a w nim m.in. [[iron]] i [[kwas mirystynowy]], 6-8% [[garbniki|garbników]], około 8% [[olej tłusty|oleju tłustego]], około 6% [[związki cukrowe|związków cukrowych]], około 50% [[skrobia|skrobi]], do 10% [[śluz]]u. Są ponadto [[flawonoidy]], [[glikozyd]] [[irydyna]] i [[sole mineralne]].<br />Równorzędnego surowca dostarczają pokrewne gatunki: [[kosaciec blady]] – ''[[Iris pallida]]'' Lam. i [[kosaciec florencki]] – ''[[Iris florentina]]'' L.
** Zbiór i suszenie: [[jesień|jesienią]] do celów leczniczych wykopuje się [[kłącze|kłącza]], odcina fragmenty cieńsze z [[pąk]]ami liściowymi na rozsadę, a grubsze okorowuje i suszy na słońcu lub w suszarni ogrzewanej w [[temperatura|temp.]] nieprzekraczającej 35 °C.
** Działanie: z uwagi na zawarty [[śluz]] surowiec działa powlekająco, powoduje pęcznienie wydzieliny zalegającej górne [[drogi oddechowe]], wyzwala łagodny odruch wykrztuśny i przywraca naturalny ruch [[nabłonek rzęskowy|nabłonka rzęskowego]], co umożliwia stopniowe oczyszczenie [[gardło|gardła]] i [[oskrzela|oskrzeli]] z zalegającej wydzieliny.<br />[[Wyciąg (farmacja)|Wyciągi]] wodne z kłącza kosaćca zwiększają nieznacznie wydalanie [[mocz]]u, co przypisuje się flawonoidom. Ponadto zawarte w surowcu [[garbniki]] działają łagodnie ściągająco i [[bakteria|przeciwbakteryjnie]] na [[błona śluzowa|błony śluzowe]] [[przewód pokarmowy|przewodu pokarmowego]].
** Działania niepożądane: napary i odwary z samego kłącza kosaćca mogą spowodować [[wymioty]] i [[biegunka|biegunki]]. Dawniej podawano obtoczone i polerowane kłącza kosaćca dzieciom w okresie ząbkowania, co ułatwiało wyrzynanie się zębów, zaniechano jednak tego z uwagi na częste zakażenia [[jama ustna|jamy ustnej]].
{{Przypisy|stopień= ===}}
=== Bibliografia ===
{{Bibliografia start}}
# {{Cytuj książkę|tytuł=Rośliny lecznicze |imię=A. |nazwisko=Ożarowski |imię2=W. |nazwisko2=Jaroniewski| isbn= 83-202-0472-0}}
{{Bibliografia stop}}
[[Kategoria:Rośliny lecznicze]]
| 