Wikipedia

Konfederacja (historia Polski): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
BenzolBot (dyskusja | edycje)
8499 edycji
Linia 1:
'''Konfederacja''' ([[Łacina|łac.]] ''confoederatio'', związek) – związek zawiązywany przez duchowieństwoduchowych, [[szlachta|szlachtęszlachciców]] i miasta w celu realizacji własnych celów lub w zastępstwie władzy państwowej, tworzony w [[Polska w okresie rozbicia dzielnicowego|Polsce]] i na [[LitwaWielkie Księstwo Litewskie|Litwie]] w wiekach [[XIII wiek|XIII]]-[[XIX wiek|XIX]]. Jej genezy należy szukać w [[średniowiecze|średniowiecznym]] [[prawo oporu|prawie oporu]] ([[Łacina|łac.]] ''ius resistendi'') przeciwko władcy.
 
Charakterystyczną cechą konfederacji była przynależność imienna; spis jej członków sporządzano w akcie jej zawiązania. Jako, że zawiązanie następowało dla realizacji z góry określonego celu, konfederacja miała charakter czasowy.
Pierwszymi tego typu związkami były konfederacje miejskie powoływane w latach [[1298]], [[1302]], [[1310]], [[1350]] przez miasta [[Wielkopolska|Wielkopolski]].
Konfederacje rycerskie powstały w Polsce, w drugiej połowie [[XIV wiek]]u, zwoływane w obronie swobód szlacheckich przeciwko władzy centralnej. Prawo do ich zawiązywania było niepisanym przywilejem szlachty. Konfederacje mogły być też tworzone przy osobie króla, w obronie majestatu, istniały też przypadki, gdy władca sam popierał ich postulaty i przyłączał się do związku. Konfederacje nieuznawane przez króla nazywano [[rokosz]]ami.▼
 
== Początki ==
Jednak dopiero w czasie [[bezkrólewie|bezkrólewia]] po śmierci [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]] w [[1572]] wykształcił się nowy rodzaj tego typu związków: [[konfederacja kapturowa]]. Kaptur zastępował najważniejsze instytucje państwa, gdy nie było monarchy. ▼
Pierwszymi tego typu związkami były konfederacje miejskie powoływane w latach 1298, 1302, 1310, 1350 przez miasta [[Wielkopolska|Wielkopolski]]. Miały na celu m.in. ochronę bezpieczeństwa handlu i spokoju publicznego poprzez tępienie [[rozbój|rozboju]] na drogach. Konfederacja z 1350 roku przewidywała odbywanie wspólnych narad w razie niebezpieczeństwa grożącego któremuś ze skonfederowanych miast.
 
Konfederacje wyłącznie rycerskie powstały w Polsce w drugiej połowie XIV wieku. Zwoływane były w obronie swobód szlacheckich przeciwko władzy centralnej, wpływom duchowieństwa i rozwojowi [[husyci|husytyzmu]]. W 1407 roku, w reakcji na zawiązanie konfederacji rycerskiej przeciwnej roszczeniom kleru, dotyczącym dziesięcin i sądownictwa, duchowieństwo zawiązało własną konfederację.
Początkowo konfederacje obejmowały jedno tylko województwo, bądź ziemię ([[konfederacja wojewódzka]]). Konfederację, która obejmowała całe państwo nazywano [[konfederacja generalna|konfederacją generalną]]. Konfederacje generalne zawiązywano osobno dla [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Władzę nad konfederacją obejmowała rada generalna konfederacji, na jej czele stał [[marszałek konfederacji]], u boku którego stali [[konsyliarz]]e. Zbrojną konfederacją dowodził [[regimentarz]]. Organem naczelnym konfederacji była walna rada, odpowiedzialna przed [[Sejm (I Rzeczpospolita)|sejmem]], wybierana przez [[sejmik konfederacki|sejmiki konfederackie]]. W czasie trwania konfederacji, w jej organach obowiązywała zasada głosowania większością głosów. Ten ewenement ustrojowy doprowadził do powstania [[sejm skonfederowany|sejmu skonfederowanego]]. Kilka rad walnych konfederacji miało charakter sejmów nadzwyczajnych ([[1710]], [[1735]]).▼
 
▲Konfederacje rycerskie powstały w Polsce, w drugiej połowie [[XIV wiek]]u, zwoływane w obronie swobód szlacheckich przeciwko władzy centralnej. Prawo do ich zawiązywania było niepisanym przywilejem szlachty. Konfederacje mogły być też tworzone przy osobie króla, w obronie majestatu,; istniały też przypadki, gdy władca sam popierał ich postulaty i przyłączał się do związku. Konfederacje nieuznawaneuznane za buntownicze przezwobec króla nazywano [[rokosz]]ami.
Innym jeszcze rodzajem konfederacji były [[konfederacja wojskowa|konfederacje wojskowe]] (albo żołnierskie), zawiązywane przez nieopłacane wojska [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]].▼
 
W latach 1382 i 1384 zwołano konfederacje międzystanowe (mieszczan i szlachty) w [[Radomsko|Radomsku]] w celu ochrony bezpieczeństwa w państwie na czas [[Bezkrólewie|bezkrólewia]].
Zawiązywania konfederacji w Rzeczypospolitej zakazała ostatecznie konstytucja [[Sejm niemy|sejmu niemego]] z [[1717]], w rzeczywistości zasada ta nigdy nie była przestrzegana.▼
 
== Rzeczpospolita Obojga Narodów ==
== Konfederacje i rokosze w historii Polski == ▼
▲Jednak dopiero wW czasie [[bezkrólewie|bezkrólewia]] po śmierci [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]] w [[1572]] roku wykształcił się nowy rodzaj tego typu związków: [[konfederacja kapturowa]]. Kaptur, zastępowałzastępująca najważniejsze instytucje państwa, które w normalnym trybie działały ''w imieniu króla'', gdy nie było monarchy.
 
▲Początkowo konfederacje obejmowały jedno tylko województwo, bądź ziemię ([[konfederacja wojewódzka]]). Konfederację, która obejmowała całe państwo nazywano [[konfederacja generalna|konfederacją generalną]]. Konfederacje generalne zawiązywano osobno dla [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Władzę nad konfederacją obejmowała rada generalna konfederacji, na jej czele stał [[marszałek konfederacji]], u boku którego stali [[konsyliarzKonsyliarz konfederacji|konsyliarze]]e. Zbrojną konfederacją dowodził [[regimentarz]]. Organem naczelnym konfederacji była walna rada, odpowiedzialna przed [[Sejm (I Rzeczpospolita)walny|sejmem]], wybierana przez [[sejmik konfederacki|sejmiki konfederackie]]. W czasie trwania konfederacji, w jej organach obowiązywała zasada głosowania większością głosów. Ten ewenement ustrojowy doprowadził do powstania [[sejm skonfederowany|sejmu skonfederowanego]]. Kilka rad walnych konfederacji miało charakter sejmów nadzwyczajnych ([[1710]], [[1735]]).
* [[konfederacja Maćka Borkowica]] ([[1352]]-[[1358]])▼
 
* [[konfederacja Bartosza z Odolanowa]] ([[1381]]-[[1382]])▼
▲Innym jeszcze rodzajem konfederacji były [[konfederacja wojskoważołnierska|konfederacje wojskowe]] (albolub żołnierskie), zawiązywane przez nieopłacane wojska [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]].
* [[konfederacja Spytka z Melsztyna]] ([[1439]])▼
 
* [[wojna kokosza]] ([[1537]])▼
▲Zawiązywania konfederacji w Rzeczypospolitej zakazała ostatecznie konstytucja [[Sejm niemy|sejmu niemego]] z [[1717]] roku, w rzeczywistości zasada ta nigdy nie była przestrzegana.
 
▲== Konfederacje i rokosze w historii Polski ==
▲* [[konfederacja Maćka Borkowica]] ([[1352]]-[[1358]]1352–1358)
▲* [[konfederacja Bartosza z Odolanowa]] ([[1381]]-[[1382]]1381–1382)
▲* [[konfederacja Spytka z Melsztyna]] ([[1439]])
▲* [[wojna kokosza]] ([[1537]])
* [[konfederacja warszawska (1573)]]
* [[rokosz Zebrzydowskiego]] ([[1605]])
* [[konfederacja rohaczewska]] ([[1614]])
* [[konfederacja tyszowiecka]] ([[29 grudnia]] [[1655]])
* [[rokosz Lubomirskiego]] ([[1665]]-[[1666]]1665–1666)
* [[konfederacja gołąbska]] ([[1672]])
* [[konfederacja szczebrzeszyńska]] ([[1672]])
* [[konfederacja starogardzka]] ([[1703]]-[[1709]]1703–1709)
* [[konfederacja sandomierska]] ([[1704]])
* [[konfederacja warszawska (1704)]]
* [[konfederacja tarnogrodzka]] ([[1715]])
* [[konfederacja grudziądzka]] ([[1733]]-[[1734]]1733–1734)
* [[konfederacja dzikowska]] ([[1734]])
* [[konfederacja słucka]] ([[1767]])
* [[konfederacja toruńska]] ([[1767]])
* [[konfederacja radomska]] ([[1767]])
* [[konfederacja barska]] ([[29 lutego]] [[1768]]-[[ – 1772]])
* [[konfederacja targowicka]] ([[14 maja]] [[1792]]-[[ – 15 września]] [[1793]])
* [[konfederacja grodzieńska]] ([[1793]])
* [[Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego]] ([[28 czerwca]] [[1812]]-[[ – 30 kwietnia]] [[1813]])
 
== Bibliografia ==
{{Bibliografia start}}
* {{cytuj książkę | nazwisko = Bardach | nazwisko2 = Leśnodorski | nazwisko3 = Pietrzak | imię = Juliusz | imię2 = Bogusław | imię3 = Michał | autor link = Juliusz Bardach | autor link2 = Bogusław Leśnodorski | autor link3 = Michał Pietrzak (prawnik) | tytuł = Historia ustroju i prawa polskiego | wydawca = LexisNexis | miejsce = Warszawa | rok = 2009 | strony =129–130 | isbn = 978-83-7620-192-4}}
{{Bibliografia stop}}
 
[[Kategoria:Historia polskiego prawa publicznego]]
[[Kategoria:Konfederacje I Rzeczypospolitej|* ]]
 
[[be-x-old:Канфэдэрацыя (Рэч Паспалітая)]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Konfederacja_(historia_Polski)”