Karacena: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Karacena.JPG|thumb|250px|Karacena w zbiorach [[Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie]]]]

[[Plik:SiemiginowskiJerzy.1693.PortretJanaIIISobieskiego.jpg|thumb|250px|[[Jan III Sobieski]] w karacenie]]

'''Karacena''', ([[Łacina|łac.]] ''coriacea '' – skórzana lub z [[język włoski|wł.]] ''corazzina'' – zbroja na skórze) – oryginalna polska [[zbroja łuskowa]] wytworzonaprodukowana od w[[XVI wiek|XVI]] do [[XVIIXVIII wiek]]u. Popularna w [[sarmatyzm|sarmackim]] okresie kultury staropolskiej, gdy motywy wschodnie ioraz klasycznie rzymskie były naśladowane i przetwarzane, szczególnie w okresie panowania króla [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], którego portrety w tego typu uzbrojeniu zachowały się do dziś. Zbroja składała się zze skórzanego [[kaftan]]a skórzanego pokrytego metalowymi płytkami w kształcie łusek nachodzących na siebie.<ref Szczególniename="Gradowski">{{cytuj popularnaksiążkę była| wautor dobie= panowaniaMichał królaGradowski| autor2 = [[JanZdzisław IIIŻygulski Sobieski(junior)|JanaZdzisław IIIŻygulski]]| Sobieskiegotytuł = Słownik uzbrojenia historycznego| wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]],| któregomiejsce portrety= Warszawa | rok = 2010| strony = 127-128| isbn = 978-83-01-16260-3}}</ref><ref name="Żygulski">{{cytuj książkę | autor = [[Zdzisław Żygulski (junior)|Zdzisław Żygulski]]| tytuł = Broń w tegodawnej typuPolsce uzbrojeniuna zachowałytle sięuzbrojenia doEuropy dziśi Bliskiego Wschodu| wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]]| miejsce = Warszawa| rok = 1982| strony = | isbn = 83-01-02515-8}}</ref><ref name="Sikora">{{cytuj stronę | url = http://www.radoslawsikora.republika.pl/materialy/karaceny.pdf| tytuł = Wczesne karaceny w Polsce| data dostępu = 2011-12-07| autor = [[Radosław Sikora]]| opublikowany = | strony = 1-5| data = 2010-02-09| język = }}</ref>

Polska szlachta, szukająca swojego pochodzenia odu legendarnych [[Sarmaci|Sarmatów]], odtwarzała zbroje znane ze starożytności z rzymskich łuków tryumfalnych i kolumn jak np. [[Kolumna Trajana|Kolumna Trajana w Rzymie]] czy Łuk [[Łuk GaleriusaGalerius]]a w [[Saloniki|Salonikach]]. Innym źródłem inspiracji były przedstawienia rzymskich [[Lider (psychologia)|wodzów]] i [[cesarz]]y, często przedstawianych w zbrojach łuskowych tzw. ''[[lorica squamata]]''. Zbroje te zaadaptowane przez Rzymian były bardzo popularne w [[legion|rzymskich legionach]] – łatwe do wykonania, naprawienia, odporne, choć ciężkie. Zbroje takie były zdobione głową [[gorgony]] lub główkami lwów. W oryginalnych zbrojach łuski wykonane z [[Brązy|brązu]] lub [[Żelazo|żelaza]] łączone były za pomocą [[rzemień|rzemyków]] lub [[Lina|sznurków]] do skóry lub tkaniny, naśladując układ rybiej [[Łuski (ryby)|łuski]] lub [[dachówka|dachówek]]. Pierwsze wzmianki o polskich karacenach pochodzą z 1571 roku. Wśród zachowanych do dziś egzemplarzy zbroi, niektóre wyprodukowano w pierwszej połowie [[XVIII wiek]]u.<ref name="Gradowski"/><ref name="Żygulski"/><ref name="Sikora"/>

== Polska karacenaBudowa ==

Karacena, czyli polska zbroja łuskowa, wykonanaWykonana była zawsze z łusekróżnej wielkości żelaznych łusek, płaskich lub wypukłych, rzadziej w formie [[Ciało krystaliczne|kryształu]], [[Nit (technika)|nitowanych]]przymocowanych do podkładu wykonanego zez zamszowej skóry [[jeleń|jeleniej]] lub [[łoś|łosiowej]] przy pomocy dwóch [[Nit (technika)|nitów]] o ozdobnych, [[mosiądz|mosiężnych]] główkach.<ref name="Gradowski"/><ref name="Żygulski"/><ref name="Sikora"/>

Typowa karacena składała się z [[Zbroja płytowa|napierśnika]] ioraz [[Zbroja płytowa|naplecznika]],. rzadziejJeżeli zbrak samegobyło napierśnika,naplecznika jednakto nanapierśnik tylebył szerokiegoposzerzany, żeżeby zasłaniał boki i umacnianegoumacniany na korpusie przy pomocy [[szelki|szelek]] krzyżujących się na plecach pod kolistą płytą – [[umbo|umbem]]. [[Kirys]]Napierśnik karaceny uzupełniony był oośrodkiem konstrukcji, wszystkie pozostałe elementy miały charakter uzupełniający: [[obojczyk (uzbrojenie ochronne)|obojczyk]], [[naramiennik]]i, [[karwasz]]e, [[taszka|taszki]], sporadycznie pełną [[nagolenniki|ochroną nóg]]. Oryginalność zdobnictwa tych zbroi polegała na ozdobach w postaci groteskowych masek lub lwich głów przyczepianych do zbroi na barkach i na kolanach, a wykonanych z mosiądzu lub [[złoto|złoconej]] [[miedź|miedzi]]. Na obojczyku karaceny często umieszczano mosiężny znak [[krzyż]]a kawalerskiego jak na zbrojach [[husaria|husarskich]]. Niekiedy używano zbroi mieszanych, tzw. [[hybryda|hybrydalnych]], np. karacena-kolczuga o [[kolczuga|kolczym]] kaftanie wzmocnionym łuskami i łuskowymi dodatkami lub karacena z [[zbroja płytowa|płytowym]] napierśnikiem (np. [[kirys]]owym).<ref name="Gradowski"/><ref name="Żygulski"/><ref name="Sikora"/>

Do tego typu zbroi stosowano dwa rodzaje hełmów łuskowych w formie [[Szyszak (broń ochronna)|szyszaka]] husarii lub [[turban]]u czyli tzw. [[''hełm turbanowy]].'' Oryginalny ten hełm powstał(powstały w wyniku połączenia zbroi łuskowej z europejską [[łebka|łebką]] – kopulasty dzwon wykonany był z przynitowanych łusek do podkładu ze skóry z watowanym, tekstylnym otokiem o różnych kolorach, na szczycie posiadał metalową statuetkę lub tuleję z piórami).<ref name="Gradowski"/><ref name="Żygulski"/>

Na zbroję narzucana była skóra [[lampart|lamparcia]]. Używana była przeważnie przez wyższych dowódców, także dowódców chorągwi [[Pancerni (I Rzeczpospolita)|pancernych]] i [[husaria|husarskich]]. Nie była to jednak zbroja zbyt wygodna w walce, –a z uwagi na swoją wagę używanaokoło 25 kg, była zwykle używana jako paradna. W praktyce najczęściej w walce stosowano półzbroje husarskie lub kolczugi, ważące około 15 kg.<ref name="Gradowski"/><ref name="Żygulski"/>