Wikipedia

Maków Podhalański: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m link
Premia (dyskusja | edycje)
20 344 edycje
przen do Struktury wyznaniowe w Makowie Podhalańskim, drobne techniczne
Linia 50:
== Historia ==
{{źródła|sekcja|data=2009-10}}
Pierwsze wzmianki o Makowie jako osadzie [[starosta|starostów]] [[Lanckorona|lanckorońskich]] pochodzą z 1378 r. Chociaż w 1358 rokur. znajdujemy najstarszą wzmiankę o istniejącej już rozległej parafii Makowskiej oraz kościele. Najważniejszy [[sanktuarium|ośrodek]] [[pielgrzymka|pielgrzymkowy]] w [[Karpaty|Karpatach]] w Polsce przedrozbiorowej.
 
Od połowy XIV wiekuw. aż do rozbiorów Polski Maków Podhalański występuje jako wieś królewska i znajduje się na terytorium dawnego starostwa lanckorońskiego.
Maków i okoliczne osiedla były dobrami królewskimi – stanowiły Makowszczyznę.
Pierwotna osada Makowa skupiała się na osiedlu Młyny – Stary Rynek.
Na środku starego rynku rosła ponad 400-letnia lipa, lecz spłonęła na początku XXI wiekuw. Przy budowie pawilonu handlowo – gastronomicznego „Krokus”''Krokus'' natrafiono na ślady osiedla historycznego i obwarowanie drewniane starego rynku. NoNa skutek pośpiechu przy budowie, nie przekazano tego zdarzenia władzom miasta, celem przeprowadzenia skrupulatnych badań wykopaliskowych. Przypuszczalnie był to [[falochron]], zabezpieczający centrum osiedla Maków przed wodami rzeki Skawy, która kiedyś płynęła u stóp Makowskiej Góry. Siła wody Skawy przesunęła koryto w obecne położenie natomiast ludzie wzmocnili nowe koryto budując tamę na osiedlu Jazy.
 
Makowianie od samych początków osady zajmowali się wyrębem drzew z otaczającej Maków puszczy beskidzkiej oraz bednarstwem. Już w XIV wiekuw. na potrzeby żupników wielickich zrębnicy z Makowa dostarczali beczki na sól. Tak więc bednarstwo było tradycyjnym rzemiosłem w Makowie. Wiadomo także, że w XVI-wiecznym w. Makowie istniał folwark, który historycy umiejscawiają tam, gdzie obecnie znajduje się stadion sportowy.
 
Na XVII wiekw. przypada rozbudowa centrum Makowa Podhalańskiego. Budownictwo wkracza również na stoki górskie. Zabudowania stawiano tylko z drzewa, którego było pod dostatkiem w tutejszych lasach. Dachy były kryte gontami. Najazd szwedzki spowodował nie tylko upadek gospodarczy Makowa, ale przyczynił się do całkowitego jego zniszczenia. W 1657 r. król Jan Kazimierz Waza nadaje miastu przywilej wolnego wyrębu drzewa, związany z odbudową po zniszczeniach spowodowanych wojną ze Szwedami.
Najazd szwedzki spowodował nie tylko upadek gospodarczy Makowa, ale przyczynił się do całkowitego jego zniszczenia. W 1657 król Jan Kazimierz Waza nadaje miastu przywilej wolnego wyrębu drzewa, związany z odbudową po zniszczeniach spowodowanych wojną ze Szwedami.
 
W 1772 r. wskutek I rozbioru Rzeczpospolitej Maków, jak większość południowej Polski przechodzi w ręce Austriaków.
Linia 66 ⟶ 65:
W 1840 r. dawna wieś królewska staje się miastem. Maków otrzymuje swój herb (najstarszy pochodzi z 1873 r.)
 
W 1844 r. zaczęto budowę huty żelaza „Maurycy”''Maurycy'', lecz ze względu na niską opłacalność zostaje zamknięta w 1863 r. Pod koniec XIX wiekuw. Maków zostaje połączony linią kolejową z [[Kraków|Krakowem]] (na pn.) i Chabówką (na pd.).
Podczas I wojny światowej wielu mieszkańców z Makowa i okolic zaciągało się do legionów Józefa Piłsudskiego, który osobiście przebywał w Makowie w listopadzie 1914 r. i w 1916 r.▼
 
▲Podczas I wojny światowej wielu mieszkańców z Makowa i okolic zaciągało się do legionów Józefa Piłsudskiego, który osobiście przebywał w Makowie w listopadzie 1914 r. i w 1916 r.
Maków dwukrotnie w swej historii był siedzibą starostwa. W 1914 r. z powodu działań wojennych starostwo nie rozpoczęło urzędowania. Ponownie starostwo powołano już w wolnej Polsce w roku 1923.▼
 
▲Maków dwukrotnie w swej historii był siedzibą starostwa. W 1914 r. z powodu działań wojennych starostwo nie rozpoczęło urzędowania. Ponownie starostwo powołano już w wolnej Polsce w roku 1923 r.
Do powiatu makowskiego wchodził okręg sądowy suski z 10 gminami, jordanowski z 16 gminami oraz makowski z 10 gminami. Przed 1929 rokiem przyłączone zostały gminy Ponice, Chabówka oraz miasto Rabka. Ogółem powiat obejmował 823 km² powierzchni, a zamieszkiwało go 69 000 mieszkańców (1931) – sam Maków odpowiednio 22,03 km² powierzchni i 4111 mieszkańców.▼
 
▲Do powiatu makowskiego wchodził okręg sądowy suski z 10 gminami, jordanowski z 16 gminami oraz makowski z 10 gminami. Przed 1929 rokiemr. przyłączone zostały gminy Ponice, Chabówka oraz miasto Rabka. Ogółem powiat obejmował 823 km² powierzchni, a zamieszkiwało go 69 000 mieszkańców (1931) – sam Maków odpowiednio 22,03 km² powierzchni i 4111 mieszkańców.
W tym czasie Maków dzięki specyficznemu mikroklimatowi i dogodnym warunkom geograficznym sukcesywnie przekształcał się w duży ośrodek wczasowy dla mniej zamożnych turystów i kuracjuszy. W latach 20. rozpoczyna się okres budowy domów letniskowych, rozwija się budownictwo miejscowe, a w 1933 r. na stokach Makowskiej Góry wybudowano ośrodek wczasowy dla kolejarzy (obecnie sanatorium przeciwgruźlicze).▼
 
▲W tym czasie Maków dzięki specyficznemu mikroklimatowi i dogodnym warunkom geograficznym sukcesywnie przekształcał się w duży ośrodek wczasowy dla mniej zamożnych turystów i kuracjuszy. W latach 20. rozpoczynaXX w. rozpoczął się okres budowy domów letniskowych, rozwijarozwijało się budownictwo miejscowe, a w 1933 r. na stokach Makowskiej Góry wybudowano ośrodek wczasowy dla kolejarzy (obecnie sanatorium przeciwgruźlicze).
Dość pomyślnie rysujące się perspektywy rozwojowe na początku lat trzydziestych zostały przyhamowane. Złożyły się na to 2 czynniki: likwidacja powiatu makowskiego (pomimo jego bardzo dobrego prosperowania) oraz konsekwencje wielkiego kryzysu ekonomicznego . Ostatecznie rozwój miasta zahamowała wojna, która wybuchła 1 IX 1939 r.▼
 
▲Dość pomyślnie rysujące się perspektywy rozwojowe na początku lat trzydziestych30. XX w. zostały przyhamowane. Złożyły się na to 2 czynniki: likwidacja powiatu makowskiego (pomimo jego bardzo dobrego prosperowania) oraz konsekwencje wielkiego kryzysu ekonomicznego . Ostatecznie rozwój miasta zahamowała II. wojna, która wybuchła 1 IX 1939 rświatowa.
3 IX oddziały hitlerowskie zajęły Maków bez napotkania najmniejszego oporu, tym samym rozpoczynając kolejny rozdział w historii miasta. Maków wszedł w skład [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnego Gubernatorstwa]] i był miastem granicznym, gdyż na Skawie przebiegała granica z III Rzeszą.▼
 
▲3 IXwrześnia 1939 r. oddziały hitlerowskie zajęły Maków bez napotkania najmniejszego oporu, tym samym rozpoczynając kolejny rozdział w historii miasta. Maków wszedł w skład [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnego Gubernatorstwa]] i był miastem granicznym, gdyż na Skawie przebiegała granica z III Rzeszą.
Przez cały okres okupacji w na terenie Makowa (przede wszystkim w lasach) i w okolicy działała partyzantka, której wielu mieszkańców miasta pomagało. Jednak aktywni byli również Niemcy, którzy swoją siedzibę mieli w willi „Marysin”, gdzie dokonywano przesłuchań i licznych egzekucji. Do największej z nich doszło 25 VIII 1942 r. kiedy to rozstrzelano 72 osoby. Makabrycznej zbrodni hitlerowcy dokonali na Osiedlu Zagórze z▼
 
▲Przez cały okres okupacji w na terenie Makowa (przede wszystkim w lasach) i w okolicy działała partyzantka, której wielu mieszkańców miasta pomagało. Jednak aktywni byli również Niemcy, którzy swoją siedzibę mieli w willi „Marysin”''Marysin'', gdzie dokonywano przesłuchań i licznych egzekucji. Do największej z nich doszło 25 VIIIsierpnia 1942 r. kiedy to rozstrzelano 72 osoby. Makabrycznej zbrodni hitlerowcy dokonali na Osiedlu Zagórze z 4 na 5 kwietnia 1944 r. – pacyfikując, mordując i żywcem paląc 42 osoby.
4/5 IV 1944 r. – pacyfikując, mordując i żywcem paląc 42 osoby.
 
28 Istycznia 1945 r. po blisko tygodniowej walce armia [[ZSRR|radziecka]] wraz z oddziałem „Walka”''Walka'' płk „Kalinowskiego”''Kalinowskiego'' wyzwoliła Maków. W walkach o oswobodzenie Makowa poległo blisko 1000 żołnierzy radzieckich.
 
Po wyzwoleniu miasto powoli podnosiło się z upadku. Dopiero od lat 60. XX w. zaczął się dla miasta okres ponownego rozwoju, choć przemiany ustrojowe na początku lat 90 XX w. ponownie go przyhamowały. Miasto stale rozbudowuje się i jeśli w pełni postawi na rozwój turystyki to ma szanse stać się znaczącym ośrodkiem wczasowo – sanatoryjnym – zwłaszcza że ma ku temu wszelkie warunki.
 
W [[1979]] r. obraz Matki Boskiej Makowskiej został [[koronacja|ukoronowany]] przez [[papież]]a [[Jan Paweł II|Jana Pawła II]].
 
[[25 lipca]] [[2001]] r. miasto nawiedziła silna [[powódź]], która zniszczyła centrum miasta, gdzie z brzegów wystąpił przepływający tu Księży Potok. Suma [[opad atmosferyczny|opadów atmosferycznych]] tego dnia wyniosła aż 190,8 mm.
Linia 94 ⟶ 92:
 
== Nazwa miasta ==
Do początku [[XX wiek]]uw. powszechnie funkcjonowała nazwa '''Maków'''. Jest to [[Nazwy miejscowości|nazwa dzierżawcza]], pochodzi prawdopodobnie od [[imię|imienia]] chłopa [[zasadźca|zasadźcy]] ''Maka''. Popularna etymologia wiążę jednak tę nazwę z rośliną [[mak polny|makiem]], co znalazło odzwierciedlenie w [[herb Makowa Podhalańskiego|herbie miasta]].
 
Po odzyskaniu niepodległości w [[1918]] rokur. na obszarze Polski były dwa miasteczka o takiej nazwie (drugie to [[Maków Mazowiecki]]). O uporządkowanie nazewnictwa wnioskowała kolej. Zaproponowano kilka określeń, które mogły być drugim członem nazwy: '''Krakowski''', '''Podgórski''', '''Małopolski''' i '''Podhalański'''. Ostatecznie przyjęta została ta ostatnia wersja, choć z geograficznego i historycznego punktu widzenia jest ona niepoprawna – [[kraina historyczna|kraina]] [[Podhale]] zaczyna się kilkadziesiąt kilometrów od miasta. Decyzję tę zaakceptowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych dnia [[16 października]] [[1930]] r.
 
W latach [[1924]]-[[1933]] Maków był siedzibą [[powiat makowski (podhalański)|powiatu makowskiego]].
 
== Turystyka ==
Spokojne miasteczko, położone w dolinie o specyficznym [[mikroklimat|mikroklimacie]], już w latach międzywojennych przyciągnęło wiele osób, które postawiły tutaj swoje wille. Na stoku Makowskiej Góry powstało także [[sanatorium]] [[gruźlica|przeciwgruźlicze]]. Miasto jest znane ze swoje szkoły krawieckiej, założonej w roku [[1896]] r., w której uczy się typowego dla tego obszaru [[haft makowski|haftu makowskiego]]. Wyroby lokalnego rękodzieła ludowego są popularnymi pamiątkami z tego regionu.
 
=== Zabytki ===
* [[kościół (budynek)|Kościół]] [[klasycyzm|klasycystyczny]] z [[XIX wiek]]uw.
* Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin
* Pozostałości huty „Maurycy”''Maurycy'' z [[XIX wiek]]uw.
* Domy drewniane z I połowy [[XIX wiek]]uw.
* Budynek Miejskiej Biblioteki Publicznej
* Murowana kapliczka przy ulicyul. 3 Maja, a wzniesiona w roku [[1845]] r. przez J. K. Filasa
* Kapliczki i pomniki przydrożne
 
Linia 121 ⟶ 119:
* Międzynarodowy Bieg Uliczny po Ziemi Makowskiej – maj
* Dni Makowa Podhalańskiego – lipiec
* Rajd „Podbabiogórskie''Podbabiogórskie Miasta”Miasta''
* Rajd „Krakowski”''Krakowski'' – kwiecień
* Rajd Pieszy „Koskowa''Koskowa Góra”Góra''
* Terenowy Wyścig Rowerowy – wrzesień
* Międzynarodowy Plener Rzeźbiarsko-Malarski w Makowie Podhalańskim
 
=== Ośrodki turystyczne ===
* Hotel „Halniak”''Halniak'',
* Hotel „Carlton”''Carlton'' (dawna „Willa''Willa Marysin”Marysin'')
* Ośrodek Wczasowo-Campingowy „Jazy”''Jazy''
* Willa „Świt”''Świt'' (Pensjonat)
* Ośrodek Wypoczynkowy „Pod''Pod Łysą Górą”Górą''
* Ośrodek Wypoczynkowy „Podhale”''Podhale''
* Młodzieżowe Schronisko Turystyczne
* Zajazd „Aśka”''Aśka''
 
== Urzędy oraz inne ważniejsze instytucje w Makowie Podhalańskim ==
Linia 145 ⟶ 143:
* Gminny Zarząd Placówek Oświatowych (GZPO)
* Miejska Biblioteka Publiczna
* Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne „Eko''Eko-Skawa”Skawa'' Sp. z o.o. (dawne MZWiK)
* Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) w Makowie Podhalańskim-Centrum
* Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) w Makowie Podhalańskim-Dolnym
Linia 162 ⟶ 160:
== Osiedla mieszkaniowe ==
* Osiedle Tysiąclecia
* Tzw. „nowe” bloki przy ulicyul. 3 Maja
 
== Muzea ==
Linia 170 ⟶ 168:
== Biblioteki ==
* Miejska Biblioteka Publiczna
* Biblioteka Parafialna przy parafii Rzymsko-Katolickiejrzymskokatolickiej pw. „Przemienienia''Przemienienia Pańskiego”Pańskiego''
 
== Transport ==
Linia 203 ⟶ 201:
== Gospodarka ==
=== Przemysł w gminie Maków Podhalański ===
* drzewny i meblarski
* Drzewny i meblarski – liczne stolarnie (np. „Maco”, „Smrek-drew”)
* odzieżowy
* Odzieżowy
* spożywczy
* Spożywczy – fabryka produkująca sztuczne osłonki na wędliny – „Fabryka Osłonek Białkowych FABIOS” w Białce
 
=== Handel ===
W mieście funkcjonują liczne sklepy i hurtownie.
W mieście funkcjonują sklepy i hurtownie: spożywcze, mięsne, monopolowe, chemiczne, odzieżowe, obuwnicze, meblowe, papiernicze, elektroniczne, komputerowe, motoryzacyjne, AGD/RTV, restauracje, piekarnie, cukiernie, księgarnie, apteki, targ, domy handlowe, [[sklep zoologiczny]], sklep sportowy, optyk, kwiaciarnie, dewocjonalia, prezenty, złotnicze, jubilerskie, kioski, sklepy fotograficzne, drogerie.
 
== Kluby, stowarzyszenia, fundacje ==
* „Polana''Polana Makowska”Makowska'' – zespół regionalny
* Miejski Klub Sportowy „Halniak”''Halniak''
* „Stowarzyszenie''Stowarzyszenie Babiogórska Grupa Krótkofalowców”Krótkofalowców''
* „Towarzystwo''Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Makowskiej”Makowskiej''
* „Małopolskie''Małopolskie Stowarzyszenie Promocji Agroturystyki”Agroturystyki''
* Stowarzyszenie „Rodzina''Rodzina Kolpinga”Kolpinga'' przy Parafiiparafii Rzymsko-Katolickiejrzymskokatolickiej pw. „Przemienienia''Przemienienia Pańskiego”Pańskiego''
* „Feniks''Feniks – Klub bilardowy”bilardowy''
* „''[[Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich]] (SGB)”''
* „Beskidzkie''Beskidzkie Stowarzyszenie Kombatantów i Osób Represjonowanych”Represjonowanych''
* „Babiogórskie''Babiogórskie Stowarzyszenie Twórców Kultury”Kultury''
* ''Związek Podhalan''
* „Związek Podhalan”
* „''[[Polski Związek Wędkarski]] (PZW)”''
* „''[[Fundacja Aktywnej Rehabilitacji]] (FAR)”''
* Ognisko Muzyczne „Moderato”''Moderato''
* „Gminna''Gminna Orkiestra Dęta Maków Podhalański”Podhalański''
* „The''The Chilloud”Chilloud'' – zespół rockowy (dawniej „Narwana”''Narwana'')
* Zespoły Szkolne (np. chór „Septyma”''Septyma'')
 
== Kościoły i związki wyznaniowe ==
{{main|Struktury wyznaniowe w Makowie Podhalańskim}}
=== Parafia Rzymskokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego ===
* W parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim znajdują się:
** Sanktuarium Matki Bożej Makowskiej Królowej Rodzin
** Kancelaria Parafialna
** Wikarówka
** Dom księży seniorów
** Dom katechetyczny
** „Sala stodoły”
** Biblioteka Parafialna
** Stacje drogi krzyżowej (koło kościoła i trasą na Makowską Górę)
** Zakony Sióstr Serafitek (dwie wspólnoty)
 
* Przy parafii działają organizacje:
** Stowarzyszenie „Rodzina Kolpinga”
** „Oaza”
** Schola „Maki”
** Chór Parafialny
Jest również wydawana gazeta parafialna pt. „Przemienienie”.
 
[[Dekanat Maków Podhalański]] – jest jednym z 45 dekanatów w rzymskokatolickiej archidiecezji krakowskiej. W skład dekanatu wchodzi 10 parafii.
 
== Edukacja ==
Linia 255 ⟶ 234:
* Gminne Przedszkole Samorządowe
* Przedszkole Niepubliczne Sióstr Serafitek pw. św. Anny
* Prywatne Przedszkole „Słoneczny''Słoneczny Uśmiech”Uśmiech''
 
=== Szkoły podstawowe ===
Linia 288 ⟶ 267:
* [[Tomasz Hajto]] (ur. 16 października 1972 w Makowie Podhalańskim) – piłkarz
* [[Jan Pęczek]] (ur. 1950 roku w Makowie Podhalańskim) – polski aktor.
* [[Piotr Natanek|ks. dr hab. Piotr Natanek]] (ur. 1960 duchowny Kościoła katolickiego)
 
== Znane osoby związane z Makowem Podhalańskim ==
{{dopracować|weryfikacja na jakiej podstawie osoby są związane z Makowem}}
* Franciszek Kopetschny (1830-1893) – pod koniec XIX wiekuw. był dyrektorem [[Kuźnica (zakład)|hamerni]] w Makowie Podhalańskim i w [[Sucha Beskidzka|Suchej Beskidzkiej]], był Austriakiem czeskiego pochodzenia. Franciszek Kopetschny jest pochowany na cmentarzu w Makowie.
* [[Alojzy Tadeusz Schuster]] (ur. 17 marca 1890 r. w Makowie Podhalańskim, 17 kwietnia 1940 r. zamordowany przez NKWD w Charkowie) -Ppłk
* Stanisław Czartoryski (ur. 1902 w Pełkiniach k. Jarosławia, zm. 9 sierpnia 1982 w Krakowie, spoczął na cmentarzu w Makowie Podhalańskim) – ksiądz dr, pronotariusz apostolski, dziekan-infułat Kapituły Metropolitalnej Krakowskiej, w latach okupacji 1939-1946, proboszcz parafii w Makowie Podhalańskim
* Franciszek Dźwigoński (1913-1993) – ksiądz, proboszcz parafii w Makowie Podhalańskim w latach 1962-1989
Linia 314 ⟶ 293:
== Bibliografia ==
{{Bibliografia start}}
* Józef Łasak – „Andrzej''Andrzej Buś (1943-2003) – Ostatni Powsinoga Kultury Beskidzkiej”Beskidzkiej'' Wadoviana – nr 8 – 2004 rok
* ''Gazeta Lekarska. Przegląd numerów Gazety Lekarskiej. Rocznik 2005 Gazety Lekarskiej'' Numer 2005-12 „Zbigniew''Zbigniew Żak wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej nie żyje”żyje''
* Kwartalnik „W''W górach”górach'' jesień 2005
{{Bibliografia stop}}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Maków_Podhalański”