Lutnia renesansowa: Różnice pomiędzy wersjami

Francja w dobie późnego średniowiecza i reneansu była centrum kultury muzycznej w Europie. Największym mecenasem muzyków epoki renesansu był [[Franciszek I Walezjusz|Franciszek I]], któremu przypisuje się import kultury renesansowej z Włoch. Już w latach 30. XVI wieku powstały pierwsze drukowane publikacje muzyczne, których autorem był francuski kompozytor i lutnista (a także drukarz) Pierre Attaingnant (ur. 1494, zm. 1552), uważany za pierwszego dużego wydawcę muzyki<ref>Daniel Heartz, ''Pierre Attaingnant, royal printer of music : a historical study and bibliography catalogue'', Berkeley, University of California Press, 1969, ISBN 0-520-01563-0.</ref>. Udoskonalił on technikę druku tabulatur wynalezioną przez [[Ottaviano Petrucci|Ottaviana Petrucciego]]. Jego tabulatury, jak wydana w 1530 roku ''Dixneuf chansons musicales reduictes en la tabulature des Orgues Espinettes Manichordions, et telz semblables instrumentz musicaulx...'', zawierają muzykę pisaną na instrumenty klawiszowe i lutnię<ref name=autonazwa1>D. W. Krummel and Stanley Sadie, Music Printing and Publishing. New York, Norton, 1990.</ref>. Innym wybitnym kompozytorem i wydawcą, a także nauczycielem muzyki, był Adrian Le Roy (ur. 1520, zm. 1598), który wraz z Robertem Ballardem Starszym (ur. ok. 1527, zm. 1588), również wirtuozem i kompozytorem, założył w 1551 roku duże wydawnictwo muzyczne "Le Roy & Ballard", które wydało wiele dzieł z muzyką lutniową oraz podręczników techniki lutniowej, m.in. ''Premier Livre de Tablature de Luth (1551)'', ''Les instructions pour le Luth (1574)''. Był on również wydawcą i autorem wielkiego sukcesu [[Orlando di Lasso|Orlanda di Lasso]] (ur. 1532, zm. 1594)<ref>[http://www.virtuallybaroque.com/bioleroy.htm Virtually Baroque: Adrian LeRoy Biography]</ref>, głównego przedstawiciela dojrzałej szkoły francusko-flamandzkiej, który uważany jest za jednego z trzech najbardziej wpływowych kompozytorów XVI stulecia i którego dzieła (choć sam tworzył głównie muzykę wokalną) były najczęściej aranżowanymi na lutnię utworami tamtych czasów.<ref>Article "Orlande de Lassus", in The New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie. 20 vol. London, Macmillan Publishers Ltd., 1980. ISBN 1-56159-174-2</ref>.

Największy wkład w rozwój włoskiej muzyki renesansowej i muzyki renesansowej w ogóle miał wenecki wydawca Ottaviano Petrucci (ur. 1466, zm. 1539)<ref name=autonazwa1 />. Uznawany jest on za wynalazcę nowej metody drukowania tabulatur (udoskonaloną później przez Pierre'a Attaingnanta), która umożliwiła wydawanie muzyki na wielką skalę. Dzięki jego wynalazkowi możliwe było powstanie pierwszego od czasów chorału gregoriańskiego międzynarodowego stylu muzycznego, tzw. ''szkoły francusko-flamandzkiej'', której artyści, migrując z Francji i [[Flandria (region)|Flandrii]], rozpowszechnili drukowaną muzykę we Włoszech, Niemczech, Hiszpanii i Polsce<ref>[http://www.metmuseum.org/toah/hd/renm/hd_renm.htm Music in the Renaissance | Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. W latach 1501-1509 wydał on sześć bardzo wpływowych publikacji, z których część zawierała muzykę pisana na lutnię. Pierwsze dwie: ''Intabolatura de lauto libro primo'' i ''Intabolatura de lauto libro secondo'' wydane w 1507 roku (pierwsze drukowane wydania muzyki instrumentalnej w Europie) zawierają popularne i często kopiowane utwory, znanego lutnisty i kompozytora, Franciszka Spinacina (aktywny ok. 1507). Innym ważnym kompozytorem muzyki lutniowej wczesnego renesansu, również publikowanym przez Petrucciego, był Joan Ambrosio Dalza (aktywny ok. 1508), którego dorobek składa się prawie wyłącznie z utworów pisanych na oryginalnie lutnię (nie zaś aranżacji, jak w przypadku innych kompozytorów), jest też znany jako autor najstarszych, zachowanych pavanpawan.

Bodaj największym nazwiskiem pośród polskich kompozytorów na lutnię jest [[Wojciech Długoraj]] (ur. 1557, zm. 1619), uważany za następcę słynnego Bakfarka. Gry na lutni uczył się na dworze [[Samuel Zborowski|Samuela Zborowskiego]]. Przez pewien czas był lutnistą królewskim na dworze [[Stefan Batory|Stefana Batorego]]<ref>[http://www.polskiemuzy.pl/Oferta.aspx?mas=96&kat=119&page=2&id=PMU00U Polska sztuka » Muzyka » Renesans » Lutnista skandalista - Wojciech Długoraj<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Był mistrzem polifonii i błyskotliwym wirtuozem, czym zyskał sobie europejską sławę<ref>[http://www.gostyn24.pl/Wojciech_Dlugoraj_,3144.html Gostyn24 - pierwszy portal ziemi gostyńskiej<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Pozostawił po sobie utwory pisane na lutnię, m.in. charakteryzujące się melodyjnością villanelle, fantazje lutniowe, tańce polskie, zachowane w tabulaturze ''Thesaurus harmonicus'' z 1603 roku oraz w tzw. ''Tabulaturze Długoraja''. W epoce "złotego wieku" do Polski ściągało wielu uznanych lutnistów włoskich. Wśród nich byli: [[Luca Marenzio]] (ur. 1553, zm. 1599), który w 1595 roku został następcą Annibala Stabile jako ''maestro di cappella'' na dworze [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]], nowatorski [[Michelagnolo Galilei]] (ur. 1575, zm. 1631, brat astronoma [[Galileusz]]a), którego mecenasem w latach 1593-1607 był ród [[Radziwiłłowie|Radziwiłłów]]. Najbardziej jednak znanym był [[Diomedes Cato]] (ur. 1555, zm. 1628), który ponieważ całe swoje życie spędził w Polsce, a w swej twórczości wykorzystywał melodie zaczerpnięte z muzyki ludowej, uważany jest za kompozytora polskiego. Słynął on ze swoich kompozycji lutniowych, w których można zauważyć wpływy wczesnego baroku<ref>[http://icking-music-archive.org/scores/cato/Fant-exd-P.pdf Fantasia in D minor (Cato, Diomedes) - IMSLP/Petrucci Music Library: Free Public Domain Sheet Music<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Jego muzyka była wydawana w wielu krajach i ceniona do tego stopnia, że sam [[Jean-Baptiste Besard]] nazywał go "Apollem zmartwychwstałym"<ref>[http://www.grainger.de/music/composers/cato.html Diomedes Cato<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Zostawił po sobie m.in. 8 skomponowanych na lutnię ''tańców polskich'', 7 ''fantazji'', 6 ''galliard'' 5 ''preludiów'' oraz pewną ilość innych utworów. Polscy lutniści robili także karierę za granicą, jak wspomniany Jakub Reys-Polak.

Mimo iż lutnia przywędrowała do Europy prawdopodobnie właśnie z Hiszpanii, w okresie renesansu to nie lutnia, lecz [[vihuela]], była najważniejszym instrumentem w muzyce tego kraju. Jednakże ze względu na podobieństwo w technice gry na obu instrumentach, notacji muzycznej oraz liczne adaptacje muzyki lutniowej na vihuelę, dzieła kompozytorów hiszpańskich wchodziławchodziły często w skład repertuaru lutnistów europejskich i miały pewien wpływ na rozwój polifonii lutniowej. Jednym z największych wczesnorenesansowych kompozytorów i instrumentalistów hiszpańskich był [[Luis de Narváez]] (ur. ok. 1500, zm. 1550/1560). Był on uważany za pierwszego twórcę, który przeniósł wzory włoskiej, renesansowej muzyki lutniowej na grunt hiszpański. Jego największym dziełem było ''Los seys libros del delphín'' wydane w Valladolid w 1538 roku, w którym możemy zaobserwować wpływ Francesca da Milano. Zapisywał on utwory muzyczne w systemie nieco zmodyfikowanej tabulatury włoskiej (tzw. ''tabulatura hiszpańska''). Wydawał on także aranżacje dzieł innych kompozytorów europejskich, takich jak [[Josquin des Prés|Josquin des Prez]], [[Nicolas Gombert]], czy [[Jean Richafort]].

W Anglii największy rozwój muzyki nastąpił w epoce elżbietańskiej. WielkąW owym czasie, wielką popularność zdobyły (pochodzące prawdopodobnie od francuskich [[aria|aria de cour]]) tzw. ''arie lutniowe'' (ang. ''ayres''), czyli pieśni z akompaniamentem lutni<ref> G. J. Buelow, History of Baroque Music: Music in the Seventeenth and First Half of the Eighteenth Centuries (Bloomington, IN: Indiana University Press, 2004), pp. 26, 306, 309 and 327–8.</ref>. Swój rozkwit zawdzięczały książce ''First Booke of Songs or Ayres'' wydanej w 1597 roku przez wielkiego kompozytora i lutnistę angielskiego [[John Dowland|Johna Dowlanda]] (ur. 1562, zm. 1626), który, choć tworzył głównie poza granicami kraju, miał wielki wpływ na muzykę angielską<ref>Encyklopedia Muzyczna PWM, część CD, 1984 Kraków</ref>. Książka ta uważana jest za jedną z najbardziej wpływowych publikacji w literaturze lutniowej<ref>Douglas Alton Smith, A History of the Lute from Antiquity to the Renaissance (The Lute Society of America, Inc., 2002), p.275</ref>. Angielskie arie lutniowe (ang. ''ayres''), komponowane głównie w tonacjach minorowych cechował niespotykany nigdzie indziej nastrój melancholii. Gatunek ten uprawiał i rozwijał później m in. [[Thomas Campion]] (ur. 1567, zm. 1631), którego własna ''Books of Airs'' wydana w 1601 roku cieszyła się wielką popularnością i była jeszcze czterokrotnie wznawiana w ciągu kilku następnych lat. Innym ważnym twórcą był lutnista Thomas Robinson (ur. 1588, zm. 1610), który zasłynął przede wszystkim jako teoretyk i nauczyciel oraz autor ważnego podręcznika do nauki gry lutni i innych instrumentach strunowych ''The Schoole of Musicke'' wydanego w 1603 roku w Londynie<ref>[http://www.shipbrook.com/jeff/robinson/index.html The Schoole of Musicke<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>.