Wikipedia

Architektura romańska w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
xde
Anulowanie wersji nr 33016218 autora 212.244.224.52, drobne redakcyjne
Linia 1:
'''{{Architektura romańska}}
'''[[Architektura romańska]] w [[Polska|Polsce]]''' – rozwijała się od czasu odbudowy państwa przeprowadzonej przez [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierza Odnowiciela]], czyli od ok. [[1050]] do ok. [[1250]]. Jej początki sięgają jednak starszej kamiennej [[Architektura wczesnopiastowska|architektury wczesnopiastowskiej]] z czasów [[Mieszko I|Mieszka I]], [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] i [[Mieszko II Lambert|Mieszka II]]. Znaczny wpływ wywierały na nią tradycje przyniesione przez przybywających do kraju dostojników kościelnych z [[architektura romańska we Włoszech|Włoch]], [[architektura romańska we Francji|Francji]] i [[architektura romańska w Niemczech|Niemiec]], a także wzory przenoszone przez [[zakon]]y o międzynarodowym zasięgu. [[kościół (budynek)|Kościoły]] budowano najczęściej z kamienia. Pod koniec [[XII wiek]]uwieku pojawia się, zwłaszcza na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]] i w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]], [[cegła ceramiczna|cegła]]. W okresie romańskim układano ją w [[wątek (architektura)|wiązaniu]] zwanym wendyjskim wypartym dopiero pod koniec [[XIII wiek]]u przez wątek gotycki. Jednak wśród zachowanych zabytków dominuje kamień o różnym stopniu obróbki. Większość budowli z tego okresu została przebudowana w okresie późniejszym (zwłaszcza w okresie [[architektura gotycka|gotyku]] i [[architektura baroku|baroku]]). Wśród zabytków zachowały się przykłady [[Budowla centralna|budowli centralnych]], kościołów [[nawa|jednonawowych]] i trójnawowych, a także zabudowań [[klasztor]]nych. Budynki przypominają swoją budową figury geometryczne.
 
== Rotundy ==
[[Plik:Cieszyn rotunda sw Mikolaja.jpg|thumb|200px|upright|Rotunda św. Mikołaja w [[Cieszyn]]ie]]
[[Plik:Rotunda św. Gotarda.jpg|200px|200px|thumb|upright|Rotunda św. Gotarda w Strzelinie]]
[[Plik:Strzelno rotunda.jpg|thumb|200px|upright|Rotunda św. Prokopa w Strzelnie]]
[[Plik:Lublin Donżon 2009.jpg|thumb|200px|upright|[[Donżon w Lublinie|Donżon]] na [[Zamek w Lublinie|Zamku w Lublinie]]]]
[[Plik:Strzelno wnętrze 1.jpg|thumb|200px|upright|Romańskie kolumny w kościele św. Trójcy w Strzelnie]]
[[Plik:Strzelno column of virtues.jpg|200px|thumb|upright|Strzelno – Kolumna cnót]]
[[Plik:Kosciol sw. Andrzeja w Krakowie.jpg|thumb|200px|upright|[[Kościół św. Andrzeja w Krakowie]]]]
[[Plik:Inowroclaw kosciol NMP.jpg|200px|thumb|Kościół NMP w Inowrocławiu]]
[[Plik:Kosciol Jana Jerozolimskiego za murami Poznan.jpg|200px|thumb|[[Kościół św. Jana Jerozolimskiego za murami w Poznaniu|Kościół św. Jana Jerozolimskiego za murami]] w Poznaniu]]
[[Plik:Tum - Kolegiata 01.jpg|200px|thumb|[[Kolegiata w Tumie]] pod Łęczycą]]
 
[[Plik:Saint Leonardo vault.PNG|200px|thumb|Krypta św. Leonarda na Wawelu]]
[[Plik:Sulejów-klasztor Cystersów portal.jpg|200px|thumb|upright|Romański kościół pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego w [[Opactwo Cystersów w Sulejowie|Sulejowie]]]]
[[Plik:Polska Sandomierz 006.jpg|200px|thumb|upright|Portal kościoła św. Jakuba w Sandomierzu]]
Do zachowanych [[rotunda|rotund]] należą:
* '''Rotunda św. Gotarda w [[Strzelin]]ie''' z ok. [[1140]]. W okresie romańskim była to rotunda o średnicy wewnętrznej 6,5 m z dobudowaną podkowiastą [[Apsyda (architektura)|absydą]] o szerokości 3,40 m od wschodu. Do budowy użyto łamanego [[granit]]u. W okresie gotyku, od strony wschodniej zbudowano kościół, zburzono absydę, a rotundę przebudowano na [[dzwonnica|dzwonnicę]].
* '''[[Kościół św. Mikołaja w Cieszynie|Kaplica zamkowa św. Mikołaja]] w [[Cieszyn]]ie''' datowana na XI w. Zbudowana z [[wapień|wapiennej]] kostki na planie koła z podkowiastą absydą od wschodu. W części zachodniej mieściła się [[empora]], zrekonstruowana na podstawie zachowanych fragmentów w latach 1947-55. Budowla przekryta została [[kopuła (architektura)|kopułą]], a absyda półkopułą.
* '''[[Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie|Rotunda świętego Prokopa]] w [[Strzelno|Strzelnie]]''' z [[1160]]. Wybudowana z granitowej kostki na planie koła została przekryta kopułą wspartą na [[żebro (architektura)|żebrach]]. [[Prezbiterium]] na planie kwadratu przykryto [[sklepienie krzyżowe|sklepieniem krzyżowym]]. Do wykonania kopuły i [[sklepienie|sklepienia]] użyto ceramicznych płytek. Od strony zachodniej do kolistej nawy dobudowano [[wieża|wieżę]]. W dolnej części wieży wykonano [[sklepienie żaglaste]]. We wnętrzu znajduje się odlew tympanonu fundacyjnego wykonany z zachowanych fragmentów zniszczonego podczas działań wojennych w 1945 oryginału. (W Polsce zachowały się tylko trzy romańskie tympanony fundacyjne).
* '''Rotunda w [[Stronia (województwo dolnośląskie)|Stroni]] k. [[Oleśnica|Oleśnicy]]''', zbudowana w XIII wieku z granitowych, polnych kamieni, na planie koła o średnicy wewnętrznej 10,0 m z dobudowaną od strony wschodniej podkowiastą absydą.
* '''Rotunda św. Jana Chrzciciela w [[Grzegorzowice (województwo świętokrzyskie)|Grzegorzowicach]] ([[województwo świętokrzyskie|woj. świętokrzyskie]])''', zbudowana pod koniec XIII wieku lub w pierwszej połowie [[XIV wiek]]u, na planie koła o średnicy wewnętrznej 6,30 m z emporą w części zachodniej i absydą od strony wschodniej.
Linia 28:
Na terenie Polski zachowały się także liczne przykłady kościołów jednonawowych oraz trójnawowych [[bazylika|bazylik]]. Cechuje je dość znaczne zróżnicowanie. Obok często spotykanych na terenie Śląska budowli pozbawionych wież, występują także kościoły z jedną lub dwiema wieżami usytuowanymi od strony zachodniej, albo z jedną wieżą umiejscowioną pomiędzy nawą a prezbiterium. Ten typ rozplanowania kościołów był kontynuowany na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]] w okresie gotyku. Jeszcze inaczej rozwiązano układ kościoła w Pożaryszczu ([[Powiat świdnicki (województwo dolnośląskie)|powiat świdnicki]]). Przy bokach nawy, przed prezbiterium, umieszczono dwie wieże zbudowane na planie podkowiastym. Całość tworzy plan krzyża o zaokrąglonych ramionach. Większość budowli zachowanych na [[Pomorze Zachodnie|Pomorzu Zachodnim]] ma bardzo oszczędny układ – nawa bez dobudowanego prezbiterium, bez wieży (w Brzesku k. [[Pyrzyce|Pyrzyc]], w Swobnicy) lub z pojedynczą wieżą od strony zachodniej (w Czelinie k. [[Chojna|Chojny]], w [[Kamień Pomorski|Kamieniu Pomorskim]]). W pozostałych rejonach kraju spotyka się budowle o zróżnicowanych układach. Do innych przykładów kościołów jednonawowych należą:
* '''[[Kościół św. Idziego w Inowłodzu]]''', z przełomu XI-XII wieku. Prezbiterium od wschodu zamknięte absydą a od strony zachodniej cylindryczna wieża, w której w niższej części umieszczono emporę. Górna część wieży służy jako dzwonnica.
* '''[[Kolegiata św. Pawła Apostoła w Kaliszu]]''', wznisionawzniesiona w [[XII wiek]]uwieku, prezbiterium zamknięte absydą. Od zachodu usytuowano wieżę, a wewnątrz budowli emporę. Zachowane fundamenty i fragmenty [[witraż]]y.
* '''Kościół NMP w Górce pod [[Ślęża|Ślężą]] (obecnie [[Sobótka (powiat wrocławski)|Sobótka]]'''), jeden z najstarszych kościołów Dolnego Śląska, należał do augustianów (kanoników regularnych), przed ich przeniesieniem się do Wrocławia, gdzie zbudowali kościół NMP na Piasku.
* '''[[Kościół św. Idziego we Wrocławiu]]''', jedna z najstarszych ceglanych budowli Wrocławia. Jednofilarowe prezbiterium na planie kwadratu zakończono niewielką trójboczną absydą. Zachował się romański portal od strony południowej.
* '''[[Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach]]''', zbudowany w I poł. [[XIII wiek]]u, jedna z najstarszych budowli ceglanych [[Wielkopolska|Wielkopolski]], pierwotnie bezwieżowy, posiada nawę oraz niższe i węższe [[prezbiterium]], przebudowywany w [[XV wiek|XV]] i [[XVI wiek]]uwieku, rozbudowany w [[1784]], zachował częściowo cechy romańskie.
* '''Kościół św. Katarzyny w [[Święta Katarzyna (województwo dolnośląskie)|Świętej Katarzynie]] k. [[Wrocław]]ia''', zbudowany z cegły w II poł. XIII wieku.
* '''Kościół św. Michała w [[Tyniec nad Ślęzą|Tyńcu]] pod Wrocławiem''', z końca XII wieku, z prostokątnym prezbiterium zakończonym wieloboczną absydą. Z okresu romańskiego zachowało się sześć kolumn narożnikowych z [[kapitel|głowicami]] ozdobionymi płaskorzeźbami o motywach roślinnych.
Linia 40:
* '''[[Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu]]''', z dwuwieżową fasadą zachodnią i prostokątnym prezbiterium zakończonym półkolistą absydą. Pod emporą od strony zachodniej wczesnoromańskie [[sklepienie krzyżowe]]. Zbudowany jako trójnawowa bazylika, przebudowany w okresie gotyku, zrekonstruowany po pożarze w stylu romańskim jako [[kościół salowy]].
* '''[[Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Siewierzu]]''' - Zbudowany prawdopodobnie w 1144 lub 1164 roku. Wzniesiony z fundacji Piotra Dunina Własta. Wykonany z kamienia ciosanego, ze sklepieniem burgundzkim, co potwierdza jego powstanie najpóźniej w XII wieku.
 
 
Przykłady kościołów bazylikowych:
* '''Druga [[Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie|katedra na Wawelu]]''', zachowała się [[Krypta św. Leonarda na Wawelu|krypta św. Leonarda]] pod chórem zachodnim oraz dolna część murów wież. Nadbudowano na nich wieżę Srebrnych Dzwonów oraz wieżę Zegarową. Krypta św. Leonarda była zbudowana przed [[1118]] (jest to rok zapisany na grobie biskupa [[Maurus|Maura]], który został pochowany w krypcie). Wnętrze krypty podzielone jest kolumnami na trzy nawy zakończone jedną absydą. Kolumny o kostkowych głowicach podpierają sklepienie krzyżowe.
* Romańskie katedry '''[[Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu|w Poznaniu]]''' i '''[[Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie|w Gnieźnie]]''', zachowały się jedynie dolne partie w podziemiach tych katedr oraz [[Drzwi Gnieźnieńskie]].
* '''[[Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku|Katedra w Płocku]]''' z połowy XII wieku, zbudowana jako trójnawowa bazylika o nawach przykrytych sklepieniami krzyżowymi w [[system wiązany|systemie wiązanym]]. Od strony zachodniej zbudowano dwie wieże. Fundator katedry, biskup Aleksander zamówił dla niej rzeźbione, brązowe drzwi. Ich oryginał znajduje się w portalu soboru św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim.
Linia 61 ⟶ 60:
* w '''[[Klasztor Benedyktynów w Tyńcu|Tyńcu]]''' pod Krakowem, założone w [[XI wiek]]u z bazylikowym kościołem o nawach zakończonych trzema absydami.
* w '''[[Klasztor Benedyktynów w Mogilnie|Mogilnie]]''' ufundowane przez [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Śmiałego]] w [[1065]] roku z kamiennym, bazylikowym kościołem pw. św. Jana Ewangelisty.
* '''na Ołbinie we Wrocławiu''', opactwo pw. Panny Marii i św. Wincentego ufundowane pod koniec XII wieku. Z kościoła zachował się bogato rzeźbiony romański portal, który przeniesiono w [[1546]] do gotyckiego kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Jedna z archiwolt oraz dwustronnie rzeźbiony tympanon fundacyjny znajdują się w Muzeum Architektury i w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
* '''kolegiata NMP w [[Kolegiata w Tumie|Tumie]] pod [[Łęczyca|Łęczycą]]'''. Zbudowany w połowie XII wieku pułapowy, bazylikowy kościół z emporami i dwoma chórami. Od strony zachodniej dwie wieże, od wschodu absydy kończące nawy boczne i prezbiterium. Od zewnątrz do ścian zewnętrznych naw bocznych, na wysokości przęseł poprzedzających absydy, dostawiono dwie niewielkie cylindryczne wieże. Z okresu romańskiego zachował się portal w ścianie północnej z tympanonem z płaskorzeźbą Madonny z dwoma aniołami. Głowice kolumn i [[archiwolta]] ozdobione są ornamentem roślinnym.
 
Opactwa cysterskie różnią się pomiędzy sobą, w zależności od tego czy były zakładane przez zakonników wywodzących się z [[Opactwo Morimond|Morimond]] we Francji, czy z Niemiec. Zakonnicy z [[Burgundia|Burgundii]] początkowo osiedlili się w [[Jędrzejów|Jędrzejowie]], później założyli filie w [[Opactwo Cystersów w Sulejowie|Sulejowie]], [[Opactwo Cystersów w Wąchocku|Wąchocku]], [[Rudy (województwo śląskie)|Rudach]] k. [[Katowice|Katowic]]. Budowane przez nich kościoły to trójnawowe bazyliki o nawach sklepionych krzyżowo. Jednemu przęsłu nawy bocznej odpowiada jedno przęsło nawy środkowej. Cystersi przybyli z Niemiec zakładają pierwsze opactwo w Lubiążu. Ich filia powstała w Mogile pod Krakowem, zbudowali także kościół w [[Henryków (województwo dolnośląskie)|Henrykowie]] nad [[Oława|Oławą]]. Także z Niemiec pochodził zakon cystersek, który osiedlił się w Trzebnicy. Kościoły budowane przez cystersów przybyłych z Niemiec to trójnawowe bazyliki o sklepieniach krzyżowych w [[system wiązany|układzie wiązanym]] (jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadają dwa przęsła naw bocznych).
* '''[[Archiopactwo Cystersów w Jędrzejowie]]''' zostało ufundowane w [[1140]]. W miejscowości istniał już wcześniej jednonawowy kościół, który został rozbudowany przez zakonników w stylu późnoromańskim. Kościół NMP i św. Wojciecha został ukończony w [[1210]], była to trójnawowa bazylika z mocno wydłużonym transeptem. Po bokach prezbiterium zbudowano dwie kaplice na planie prostokąta. W okresie gotyku świątynia została przebudowana.
* '''[[Opactwo Cystersów w Sulejowie]]''' – kościół NMP i św. Tomasza Kantuaryjskiego, zbudowany w latach [[1177]]-[[1230]] jest najstarszą budowlą opactwa. Do budowy użyto ciosów kamiennych i cegły. Nawy, transept i kaplice umieszczone po bokach prezbiterium przykryto [[sklepienie krzyżowo-żebrowe|sklepieniami krzyżowo-żebrowymi]], których [[Łęk (architektura)|łęki]] opierają się na [[służka (architektura)|służkach]]. Od zachodu zachował się portal i [[rozeta (architektura)|rozeta]]. Z zabudowań klasztornych zachowały się także fragmenty [[XV wiek|XV]]-wiecznych murów obronnych z basztami, kapitularz i fragmenty krużganków.
* '''[[Koprzywnica]] – kościół NMP i św. Floriana''' został zbudowany w latach 1186–1218. Cztery przęsła trójnawowej bazyliki, transept, prostokątne prezbiterium i przylegające do niego dwie kaplice na planie kwadratu przykryto sklepieniami krzyżowo-żebrowymi o lekko zaostrzonych łukach. Z romańskiej zabudowy zachował się układ przestrzenny kościoła oraz kapitularz z dwoma kolumnami podpierającymi sześć pól sklepień krzyżowych.
* '''[[Opactwo Cystersów w Wąchocku]] – kościół NMP i św. Floriana''' zbudowany został w XIII wieku z szarego i czerwonego piaskowca ułożonego w poziome pasy na elewacji budowli. Ten dekoracyjny element nawiązuje do motywów architektury romańskiej występującej we Włoszech. W zabudowań klasztornych zachował się kapitularz o sklepieniu krzyżowym podzielonym na dziewięć pól i podpierające je romańskie kolumny.
Linia 95 ⟶ 94:
 
[[Kategoria:Architektura romańska w Polsce| ]]
'''
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura_romańska_w_Polsce”