Analiza kosztów i korzyści: Różnice pomiędzy wersjami

'''Analiza kosztów i korzyści''' (ang. ''cost-benefit analysis, CBA'') &mdash;— w [[ekonomia|naukach ekonomicznych]] metoda oceny efektywności inwestycji i projektów biorąca pod uwagę całość przewidywanych korzyści i kosztów, z uwzględnieniem [[koszty zewnętrzne|kosztów zewnętrznych]] (np. środowiskowych, społecznych)<ref>{{cytuj książkę |isbn=978-0137002696 |tytuł=Cost-Benefit Analysis: concepts and practice |autor=Anthony Boardman, David Greenberg, Aidan Vining, David Weimer |wydawca=Prentice Hall |rok=2010}}</ref>.

Przepisy narzucające instytucjom publicznym i ustawodawcy stosowanie analizy kosztów i korzyści istnieją poza tym w prawie praktycznie wszystkich państw rozwiniętych &mdash;— Kanady, Wielkiej Brytanii<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.hm-treasury.gov.uk/data_greenbook_index.htm |tytuł=Green Book |opublikowany=UK HM Treasury}}</ref> itd.

== Zasady prowadzenia analizy kosztów i korzyści ==

# Określenie różnych opcji badanego projektu. W przypadku przykładowej autostrady podstawowym zagadnieniem postawionym przez inwestora jest to, czy ma być ona płatna czy nie. Poza tym istnieje szereg parametrów technicznych, które podlegają ocenie &mdash;— np. nawierzchnia (beton, asfalt) i ilość pasów jezdni. Na wcześniejszym etapie planowania rozważa się też zwykle kwestie jeszcze bardziej podstawowe &mdash;— przebieg geograficzny trasy i czy w ogóle należy rozpoczynać inwestycję (utrzymanie ''status quo'').

# Określenie perspektywy analitycznej &mdash;— to znaczy, z czyjego punktu widzenia poszczególne zjawiska będą definiowane jako koszty lub korzyści. Perspektywa ma kluczowy wpływ na końcowy wynik CBA, bo to samo zjawisko może być kosztem lub korzyścią w zależności od tego, czy jest ocenianie z punktu widzenia lokalnej gminy, województwa, ministra finansów, Unii Europejskiej czy organizacji chroniących środowisko.

::* wypadki, których uniknięto dzięki autostradzie,

::* czas i zużycie pojazdów zaoszczędzone przez kierowców,

::* wartość autostrady po 20 latach,

::* zmniejszone obciążenie tras równoległych,

::* przychody uzyskane z opłat za przejazd.

:: Po stronie kosztów:

::* koszt budowy,

::* koszty utrzymania (remonty, odśnieżanie, infrastruktura poboru opłat itd),

::* koszty środowiskowe (budowa, hałas, zanieczyszczenie).

# <li value=4> Oszacowanie wielkości poszczególnych kosztów i korzyści na przestrzeni czasu życia projektu. W kroku tym wszystkim opisanym wyżej zjawiskom przypisuje się wymierne wartości, zwykle o charakterze szacunkowym, liczone w całym czasie życia projektu. Dla przykładowej autostrady oszacować trzeba ilość pojazdów wybierających przejazd tą drogą, przejazd alternatywnymi trasami (w celu uniknięcia opłat). Następnie szacuje się wpływ na stopień zużycia pojazdów, zmniejszenie ilości wypadków i liczbę osób, które dzięki temu nie zostały ranne lub nie zginęły w wypadkach. W rezultacie tych wyliczeń uzyskuje się konkretną liczbę, na przykład 60 osób, które nie zginęły w skutek mniejszej liczby wypadków na autostradzie<ref>Analityk dysponuje dobrze udokumentowanymi danymi statystycznymi z innych dróg, wskazującymi na wyraźnie mniejszą liczbę wypadków na autostradach. Kierowcy i tak muszą jeździć na danej trasie i korzystają ze starej drogi. Stąd budowa autostrady spowoduje zmniejszenie liczby wypadków wśród tych kierowców, którzy przeniosą się na nową drogę.</ref>.

# Przypisanie konkretnych wielkości finansowych każdemu zjawisku. W kroku tym wykorzystuje się dostępne wskaźniki społeczne, ekonomiczne czy ubezpieczeniowe &mdash;— np. koszt dniówki lub koszt społeczny ofiary wypadku samochodowego. W rezultacie można przeliczyć opisane wcześniej wartości na konkretne wartości finansowe<ref>Np. w Polsce koszt społeczny jednego wypadku (straty moralne, koszty leczenia, utrata produktywności) szacuje się na ponad 1 mln zł na osobę. Łączne roczne koszty wypadków szacuje się na 18-65 mld zł. Źródło: [http://www.pbd.org.pl/file/get/hash/7a4db Instytut Badawczy Dróg i Mostów]</ref>.

# [[Dyskonto|Dyskontowanie]]wanie opisanych kosztów i korzyści do postaci [[Zdyskontowane przepływy pieniężne|wartości bieżącej]] (PV). Na tym etapie wykorzystuje się często ''społeczną stopę dyskontową'' (''social discount rate'').

# Weryfikacja poprawności założeń (''sensitivity analysis''). Polega ona na konsultacji przyjętych założeń i szacunków ze wszystkimi stronami zainteresowanymi projektem oraz ponownym przeliczeniu NPV z różnych perspektyw. Na tym etapie może się na przykład okazać, że gminy leżące na trasie autostrady poniosą straty z tytułu ograniczonej liczby klientów sklepów, stacji i restauracji przy drodze. W rezultacie ostateczny wynik powyższego bilansu kosztów i korzyści z ich punktu widzenia będzie niekorzystny, pomimo, że z perspektywy całego kraju byłby on korzystny &mdash;— aby uniknąć oporu gmin inwestor krajowy powinien rozważyć różne formy rekompensaty.

CBA ogranicza siłę często stosowanych w debacie politycznej nieweryfikowalnych argumentów o "stymulowaniu wzrostu regionalnego", "stymulowaniu przedsiębiorczości" czy "wzroście zadowolenia społecznego". Jeśli istnienie tych zjawisk da się opisać za pomocą badań społecznych lub ekonomicznych i mają one zauważalny efekt to mogą być one przynajmniej oszacowane, w przeciwnym razie nie będą uwzględniane w CBA. Równocześnie bardzo wiele ważnych ze społecznego punktu widzenia zjawisk jest zbadanych i mierzalnych &mdash;— na przykład mniejsza ilość wypadków na autostradach czy korelacja między zanieczyszczeniem powietrza a chorobami układu krążenia.

{{przypisyPrzypisy}}