Bitwa pod Midway: Różnice pomiędzy wersjami

Japończycy zorientowali się, skąd wystartowały dwusilnikowe bombowce<ref>Mitsuo Fuchida, Masatake Okumiya, ''Midway. Historia Japońskiej Marynarki Wojennej'', Gdańsk 1996, s. 83</ref> (błędna jest obecna w starszej literaturze tematu<ref>Zbigniew Flisowski, ''Burza nad Pacyfikiem. Tom 1'', Poznań 1989, s. 319</ref> wersja, jakoby podejrzewali, iż przyleciały z Midway). Tym samym całość wojskowych kręgów marynarki i armii z pełną mocą uświadomiła sobie niebezpieczeństwo ze strony lotniskowców amerykańskich. Szok wywołany nalotem sprawił, że wyeliminowanie tych jednostek stało się powszechnie uznanym strategicznym priorytetem.

[[Plik:AkagiDeckApril42.jpg|left|thumbnail|Lotniskowiec flagowy "[[Akagi (1925)|Akagi]]".]]

W skład zespołu ubezpieczającego wchodziło 7 pancerników (w tym flagowy "[[Yamato (1941)|Yamato]]"), 1 lekki lotniskowiec ("[[Hōshō]]"), 2 [[transportowiec wodnosamolotów|transportowce wodnosamolotów]], 2 [[krążownik lekki|lekkie krążowniki]] i 12 niszczycieli, z czego 4 pancerniki i 2 krążowniki zostały wydzielone do osłony operacji na Aleutach. Następnie zarówno one, jak i lotniskowce 2 Zespołu Uderzeniowego miały uczestniczyć w spodziewanej decydującej bitwie z interweniującą pod Midway Flotą Pacyfiku<ref>John B. Lundstrom, ''Black Shoe Carrier Admiral: Frank Jack Fletcher at Coral Sea, Midway and Guadalcanal'', Annapolis 2006, sss. 219-220</ref>.

Ogółem Japończycy dysponowali 322 samolotami pokładowymi. Z tej liczby lotniskowce 1 Zespołu Uderzeniowego miały na swych pokładach 227 maszyn (plus dalszych 21 samolotów transportowanych dla przyszłych sił stacjonujących na zdobytej Midway)<ref>''Shattered Sword'', s. 90</ref>. W praktyce jedynie samoloty zespołu lotniskowców admirała Nagumo były japońską powietrzną siłą uderzeniową w bitwie.

[[Plik:G13065 USS Yorktown Pearl Harbor May 1942.jpg|left|thumbnail|[[USS Yorktown (CV-5)|USS "Yorktown"]] w [[Naval Base Pearl Harbor|Pearl Harbor]] parę dni przed bitwą.]]

Na Midway stacjonowało 17 ciężkich bombowców [[Boeing B-17 Flying Fortress|Boeing B-17]] – ''Latających Fortec'', 6 samolotów bombowo-torpedowych [[Grumman TBF Avenger]], 4 samoloty bombowo-torpedowe [[Martin B-26 Marauder]], 19 bombowców nurkujących [[Douglas SBD Dauntless]], 21 bombowców nurkujących [[Vought SB2U Vindicator]], 21 myśliwców [[Brewster F2A Buffalo]], 7 myśliwców [[Grumman F4F Wildcat]] i 31 rozpoznawczych łodzi latających [[Consolidated PBY Catalina]] (razem 126 maszyn)<ref>''Shattered Sword'', s. 96</ref>.

Wyspy atolu zostały ufortyfikowane. Poza umocnieniami polowymi zbudowano schrony betonowe. Istniały przeszkody przeciwdesantowe, pola minowe i zasieki z drutu kolczastego. Garnizon Midway, tzn. 6 Batalion Obrony Wybrzeża ([[United States Marine Corps|Marines]]) wzmocniły dwie kompanie raidersów Piechoty Morskiej oraz pluton lekkich czołgów [[M3/M5 Stuart|M3 Stuart]]. Artyleria na Midway liczyła kilkadziesiąt dział (4 – 178 mm, 6 – 127 mm, 24 – 76 mm, ponadto wiele działek przeciwlotniczych 37 i 20 mm). Obrońcy dysponowali dużą ilością broni maszynowej (sam tylko 6 Batalion Obrony Wybrzeża posiadał 48 karabinów maszynowych 12,7 mm oraz 36 – 7,62 mm)<ref>''Shattered Sword'', ss. 97 i 489</ref>. Na Midway bazowało m.in. 8 [[Kuter torpedowy|kutrów torpedowych]] (a 2 dalsze jednostki tej klasy na pobliskim atolu Kure)<ref>Mark Healy, ''Midway 1942: Turning Point in the Pacific'', Westport-London 2004, s. 25 (dalej: ''Midway 1942'')</ref>.

Amerykanie dowiedzieli się z wyprzedzeniem o zainteresowaniu Japończyków Midway, dzięki złamaniu szyfru japońskiej marynarki JN25b<ref>David Kahn, ''Łamacze kodów: Historia kryptologii'', Warszawa 2004, sss. 653-668</ref>. Amerykańskie dowództwo, spodziewając się Japończyków, już w ostatnich dniach maja rozpoczęło loty rozpoznawcze, a flota zajęła pozycję ok. 300 mil na północny wschód od Midway. Aż do 3 czerwca loty nie zdawały się na nic, ponieważ Japończycy przemierzali Pacyfik pod osłoną złej pogody. Dopiero tego dnia rano rozpoznanie lotnicze zameldowało o dużej formacji okrętów w odległości 700 mil od wysp – japońskie okręty zespołu inwazyjnego zostały dostrzeżone na kilka minut przed planowanym zawróceniem samolotu.

Od godziny 4:30 nad ranem [[4 czerwca]], z japońskich lotniskowców wystartowało 108 samolotów – po 36 samolotów torpedowych, bombowych i myśliwskich, wysłanych w celu zbombardowania instalacji wojskowych na wyspie Midway. Japończycy byli pewni, że w pobliżu nie ma sił amerykańskich. Wysłali wprawdzie na patrol samoloty zwiadowcze, lecz użyli do tego celu niedostatecznej ich ilości, a samolot z krążownika "Chikuma" nie dostrzegł nieprzyjacielskich zespołów operacyjnych znajdujących się w sektorze jego poszukiwań<ref>''Shattered Sword'', sss. 146-148</ref>.

Japończyków, po dotarciu do wyspy o 6:30, przywitał ogień artylerii przeciwlotniczej oraz 24 z myśliwców stacjonujących na wyspie. Rezultatem walk było zniszczenie 11 samolotów japońskich (14 było ciężko uszkodzonych)<ref>''Shattered Sword'', s. 204</ref>, 15 amerykańskich myśliwców (13 Buffalo i 2 Wildcaty; 5 dalszych F2A i 2 F4F odniosły tak ciężkie uszkodzenia, że musiano je później złomować) oraz pewne straty w urządzeniach bazy. Choć jednak zniszczeniu uległa m.in. część zbiorników benzyny lotniczej i urządzenia do tankowania samolotów, sam pas startowy na Sand Island został uszkodzony nieznacznie, więc Amerykanie mogli go szybko naprawić<ref>Zbigniew J. Krala, ''Kampanie powietrzne II wojny światowej. Daleki Wschód cz.I'', Warszawa 1990, sss. 174-175 i Krzysztof Zalewski, ''Japońskie lotnictwo pokładowe'', Warszawa 1998, sss. 172-174</ref>. Obrona przeciwdesantowa atolu praktycznie nie ucierpiała. Gdy Japończycy walczyli nad Midway, ich własne okręty zostały zaatakowane kolejno przez kilka grup amerykańskich samolotów bombowo-torpedowych Avenger i Marauder oraz bombowców nurkujących [[Douglas SBD Dauntless|Dauntless]] i Vindicator, wysłanych z Midway przed nalotem. Doświadczone załogi japońskich lotniskowców skutecznie manewrowały tak, że Amerykanie nie osiągnęli żadnych trafień. Atakujące bombowce torpedowe i nurkujące zostały zdziesiątkowane przez japońską osłonę myśliwską, która zestrzeliła 16 z nich. Także użycie ciężkich bombowców B-17 przeciw celom nawodnym okazało się zupełnie nieskuteczne.

Na dalszym przebiegu bitwy zaważył czynnik czasu i decyzje podejmowane przez adm. Nagumo. Po wysłaniu fali samolotów na Midway, zatrzymał on część samolotów torpedowych na lotniskowcach, przewidując, że w pobliżu może pojawić się amerykańska flota, zwabiona obecnością Japończyków. Tymczasem, dowódca grupy samolotów atakujących Midway zgłosił konieczność przeprowadzenia drugiego nalotu, w celu zniszczenia lotniska na wyspie. Brak powtórnego nalotu był już błędem popełnionym przez Japończyków w Pearl Harbor. Nagumo zdecydował więc przezbroić oczekujące na lotniskowcach samoloty torpedowe w bomby i wysłać je przeciw Midway. Około godziny 7:30 jednak pierwszy japoński samolot zwiadowczy dostrzegł amerykańskie okręty. Zaszła więc konieczność ponownego przezbrojenia samolotów w torpedy. W międzyczasie zaczęły powracać na lotniskowce samoloty znad Midway, które należało przyjąć na pokłady, zatankować i uzbroić. Odwlekło to wysłanie samolotów uderzeniowych przeciw flocie amerykańskiej. Wówczas, około godziny 9:30, zaatakowały amerykańskie samoloty pokładowe, które od godziny 7:00<ref>''Black Shoe Carrier Admiral'', Annapolis 2006, s. 247</ref> zaczęły startować z lotniskowców amerykańskich.

Próba utworzenia jednolitej grupy uderzeniowej z samolotów zespołu TF-16 nie powiodła się. Eskadry bombowe i bombowo-rozpoznawcze wysłane z "Enterprise" (VB-6 i VS-6) oraz "Horneta" (VB-8 i VS-8 z osłoną myśliwców eskadry VF-8) obrały odmienne kursy (dowódca "Horneta" kontradmirał Mitscher błędnie założył, że japońskie lotniskowce podzielone są na dwa zespoły płynące w dużym oddaleniu od siebie i postanowił zaatakować drugi z nich)<ref>Robert J. Mrazek, ''A Dawn Like Thunder: The True Story of Torpedo Squadron Eight'', New York-Boston-London 2008, s. 113 i sss. 445-451</ref>. Eskadra samolotów torpedowych z "Horneta" ([[VT-8]]) pierwotnie towarzyszyła bombowcom, następnie jednak odłączyła od nich (z inicjatywy swego dowódcy komandora podporucznika J.C. Waldrona, który uważał, że nakazany kurs jest błędny i prawidłowo odgadł pozycję Japończyków). Eskadra torpedowa z "Enterprise" (VT-6) wystartowała z opóźnieniem. Myśliwce z "Enterprise" (z eskadry VF-6) podążyły za samolotami torpedowymi "Horneta". Sprawnie za to przebiegł rozpoczęty o godzinie 08.:38<ref>''Midway 1942'', s. 92</ref> start eskadr "Yorktowna" (bombowa VB-3, torpedowa VT-3, osłona myśliwska z VF-3). Tym razem amerykańskie samoloty uformowały połączoną grupę uderzeniową.

Jako pierwsze odnalazły samoloty torpedowe z "Horneta". Zaatakowały o godzinie 09.:20. Towarzyszące im dotąd myśliwce z "Enterprise" przeoczyły moment rozpoczęcia nalotu przez VT-8 i nie zapewniły mu osłony<ref>''Black Shoe Carrier Admiral'', sss. 258-259</ref>. Wszystkie z 15 samolotów torpedowych [[Douglas TBD Devastator|Douglas TBD-1 Devastator]] zostały zestrzelone nad celem przez myśliwce i artylerię. Ocalał tylko jeden z pilotów – ppor. George H. Gay. Następnie (o godzinie 09.:38) nadleciały samoloty torpedowe z "Enterprise" (VT-6, dowódca kmdr ppor. E. Lindsey). Również i one zostały zmasakrowane przez Japończyków – z 14 maszyn ocalały 4. Determinacja załóg tych dwóch dywizjonów torpedowych poszła w znacznym stopniu na marne. Niezgodny z prawdą jest powszechny pogląd, że związały japońską osłonę myśliwską, co ułatwiło atak bombowców nurkujących – ataki VT-6 i VT-8 miały miejsce na kilkadziesiąt minut przed przybyciem na pole walki amerykańskich nurkowców<ref>''Shattered Sword'', s. 432</ref>. Korzystny dla Amerykanów był jednak fakt, iż na zmuszonych do gwałtownych manewrów lotniskowcach japońskich uległy spowolnieniu przygotowania do startu bombowców. Ponadto część myśliwców japońskich patroli powietrznych musiała lądować celem uzupełnienia zapasu amunicji, a w międzyczasie trzeba było zastępować je w powietrzu kolejnymi Zero.

Fatalny dla Amerykanów bilans zmienił się jednak, gdy nadleciały ich kolejne dywizjony - grupa uderzeniowa z "Yorktowna" oraz bombowce nurkujące z "Enterprise". Uwagę japońskich patroli powietrznych zaabsorbował rozpoczęty o godzinie 10.10 nalot samolotów torpedowych z lotniskowca "Yorktown" (kmdr ppor L. E. Massey). Część Zero wdała się też w walkę powietrzną z amerykańskimi myśliwcami dywizjonu VF-3 z "Yorktowna" (pod dowództwem kmdra ppor J. S. Thacha, który podczas tego właśnie starcia po raz pierwszy zastosował w boju swoją słynną później taktykę walki z Zero, zwaną [[Thach Weave|"Przeplatanką Thacha"]]<ref>John B. Lundstrom, ''The First Team: Pacific Naval Air Combat from Pearl Harbor to Midway'', Annapolis 1990, sss. 351-356</ref>). W tej sytuacji całkowicie niespodziewanym przez Japończyków i niemożliwym już dla nich do odparcia okazał się atak dwóch eskadr [[bombowiec nurkujący|bombowców nurkujących]] [[Douglas SBD Dauntless|Dauntless]] z lotniskowca "Enterprise" (VB-6 oraz VS-6) pod dowództwem komandora podporucznika Clarence'a W. McClusky. Zaskoczyły one lotniskowce o godzinie 10:25, z osłoną myśliwską zajętą zwalczaniem samolotów torpedowych "Yorktowna", atakujących lotniskowiec "[[Hiryū]]". VT-3 spotkał podobny los, co poprzednio atakujące dywizjony torpedowe - z 12 samolotów tylko 2 przetrwały nalot, a i one musiały później wodować<ref>Waldemar Pajdosz, Krzysztof Zalewski, ''Amerykańskie lotnictwo pokładowe 1941-1942'', Warszawa 1996, s. 117</ref>. Dauntlessy jednak, nurkując z wysokości kilku tysięcy metrów, ulokowały wreszcie celne bomby w pokładach "[[Akagi (1925)|Akagi]]" i "[[Kaga]]".

Wbrew popularnemu poglądowi, pokłady japońskich lotniskowców nie były zastawione licznymi, gotowymi do startu i uzbrojonymi samolotami. Kapitan Richard Best zauważył jedynie 6 lub 7 Zer na pokładzie "Akagi"<ref>''Shattered Sword'', s. 556</ref>. Jeden z pilotów z "Kagi" – Takayoshi Morinaga, stwierdził, że jedynie dwa lub trzy samoloty były na pokładzie w momencie ataku<ref name=autonazwa1>''Shattered Sword'', s. 231</ref>. Oba okręty stanęły w płomieniach, podsycanych benzyną lotniczą i wybuchami uzbrojenia samolotów. W tym samym czasie trzeci japoński lotniskowiec – "[[Sōryū]]" – padł ofiarą ataku 17 bombowców nurkujących z "Yorktowna" (dywizjon VB-3). Okręt został trafiony przez trzy bomby. Warto podkreślić, że dowódca samolotów z "Yorktowna" – kapitan Maxwell F. Leslie, stwierdził, że nie widział żadnych samolotów na pokładzie "Soryu" podczas ataku<ref name=autonazwa1 />. Uzbrajane i tankowane samoloty znajdowały się jednak na pokładach hangarowych, co sprawiło że skutki eksplozji bomb rzeczywiście okazały się zabójcze.

O godz. 14:00 "Kaga" został dodatkowo storpedowany przez okręt podwodny [[USS Nautilus (SS-168)|USS "Nautilus"]], lecz nieskutecznie (jedyna celna torpeda nie eksplodowała). Próby ratowania okrętu zakończyły się niepowodzeniem. O godzinie 19.:25 został on dobity torpedami niszczyciela "Hagikaze" i zatonął<ref>''Shattered Sword'', sss. 337-338</ref>. Nieco wcześniej, o 19.:13, torpedy niszczyciela "Isokaze" dobiły lotniskowiec "Soryu"<ref>''Shattered Sword'', s. 336</ref>. Również śmiertelnie uszkodzony flagowy "Akagi" zatonął o 05.:20 następnego dnia, dobity torpedami przez niszczyciele "Arashi", "Nowaki", "Hagikaze" i "Maikaze"<ref>''Shattered Sword'', s. 353</ref>.

Oznaczało to ostateczną porażkę japońskiej floty i w konsekwencji załamanie ofensywy. W nocy z 4 na 5 czerwca adm. Yamamoto zarządził odwrót. Porażkę pogłębiła kolizja dwóch krążowników ciężkich, która dla jednego z nich – "Mikuma" – skończyła się tragicznie. W wyniku kolizji zostały uszkodzone jego zbiorniki paliwa i okręt zostawiał za sobą widoczny ślad ropy, który umożliwił odnalezienie go przez lotnictwo amerykańskie i zatopienie, drugi "Mogami" został uszkodzony. 6 czerwca Amerykanie z powodu braku paliwa zaprzestali pogoni. Tego samego dnia ciężko uszkodzony "Yorktown" i towarzyszący mu niszczyciel "Hammann" zostały storpedowane przez japoński okręt podwodny I-168; "Hammann" zatonął natychmiast, a "Yorktown" następnego dnia rano o godzinie 05.:01<ref>''Shattered Sword'', s. 383</ref>. 7 czerwca 1942 bitwa o Midway zakończyła się<ref>''Shattered Sword'', s. 384</ref>.

[[Plik:USS_Hammann_alongside_USS_Yorktown-both_torpedoed.jpg|thumb|left|Storpedowane okręty [[USS Yorktown (CV-5)|USS "Yorktown"]] oraz [[USS Hammann (DD-412)|USS "Hammann"]].]]

Japończycy stracili trzon swych sił: 4 duże lotniskowce, krążownik "Mikuma" (łącznie około 100 tys. ton wyporności), 253 samoloty z załogami oraz 3 tys. ludzi na pokładach. W budowie wówczas znajdowały się tylko dwa lotniskowce o podobnej wielkości – [[Taihō (lotniskowiec)|"Taihō"]] i "[[Unryū]]". Dla odrobienia strat rozkazano przerobić na lotniskowce kilka niedokończonych okrętów, m.in. "[[Shinano]]" – trzeci pancernik typu Yamato. Straty amerykańskie zamknęły się w jednym lotniskowcu ("Yorktown"), jednym niszczycielu, 150 samolotach i 300 ludziach. Lecz paradoksalnie, jeżeli porównać straty wśród personelu latającego obydwu stron, to okazuje się że w bitwie poległo więcej lotników amerykańskich (194)<ref>Dallas Woodbury Isom, ''Midway Inquest: Why the Japanese lost the Battle of Midway'', Bloomington and Indianapolis 2007, s. 230</ref>.

Błędne jest jednak rozpowszechnione przekonanie, jakoby to właśnie pod Midway wyginęła większość japońskich wyszkolonych lotników. Straty wśród nich były stosunkowo niewielkie i wyniosły 121 ludzi ("Akagi" – 7, "Kaga" – 21, "Soryu" – 10, "Hiryu" – 72, oprócz tego zginęło 11 lotników wodnosamolotów rozpoznawczych)<ref>''Shattered Sword'', sss. 416-417</ref>. Upadek japońskiego lotnictwa morskiego zapoczątkowały łączne straty poniesione podczas działań bojowych w 1942 r., szczególnie podczas przewlekłej [[Walki o Guadalcanal|kampanii o Guadalcanal]].

Stratą największą i niepowetowaną okazała się śmierć wielu wyszkolonych specjalistów obsługi pokładowej. To oni stanowili większość japońskich ofiar bitwy (ok. 2600 z ok. 3000 poległych)<ref>Mark R. Peattie, ''Sunburst: The Rise of Japanese Naval Air Power, 1909-1941'', Annapolis 2001</ref>. Z tej liczby szczególnie bolesna okazała się śmierć 721 techników lotniczych. Utrata takiej ilości trudnego do zastąpienia wyspecjalizowanego personelu wpłynęła ujemnie na efektywność operacji japońskich lotniskowców w toku dalszych działań wojennych<ref>''Shattered Sword'', s. 417</ref>.

** [[Akagi (1925)|Akagi]] ([[język japoński|jap.]] ''czerwony zamek'' – nazwa [[wulkan]]u w prowincji Gunma) – 36500 ton wyporności,

** [[Kaga]] (''wielka radość'' – nazwa prowincji) – 38200 ton,

** [[Sōryū]] (''szaroniebieski smok'') – 15900 ton,

** [[Hiryū]] (''latający smok'') – 17300 ton,

* [[krążownik ciężki]] [[Mikuma]] 12400 ton.

Razem: okręty o wyporności 120300 ton.

* lotniskowiec USS [[USS Yorktown (CV-5)|"Yorktown"]] o wyporności 19800 ton,

Katastrofalna klęska w bitwie o Midway załamała japońską strategię wojny na Pacyfiku. Bez utraconych 4 lotniskowców Japończycy musieli zrezygnować ze swoich dalszych planów ofensywnych (zajęcia Nowych Hebrydów i Nowej Kaledonii, Wysp Fiji i Samoa oraz operacji przeciw Australii i Hawajom). Co więcej, strata tych bezcennych jednostek podważyła również plany defensywne Japonii – bowiem to lotniskowce miały stanowić ruchomy odwód strategiczny w spodziewanej fazie obronnej wojny z USA<ref>''Shattered Sword'', s. 421</ref>.

Zwycięstwo Stanów Zjednoczonych pod Midway umożliwiło im przejście do ofensywy na Pacyfiku jeszcze latem 1942, tzn. na kilkanaście miesięcy wcześniej, zanim nabierający dopiero rozmachu potencjał przemysłowy tego kraju zaczął rozstrzygająco wpływać na wynik wojny z Japonią<ref>H. P. Willmott, ''The Barrier and the Javelin: Japanese and Allied Pacific Strategies February to June 1942'', Annapolis 1989, sss. 522-523</ref>.

Chorąży Wesley Osmus, pilot strąconego samolotu torpedowego z lotniskowca "Yorktown" został wyłowiony z morza przez niszczyciel "Arashi", dowodzony przez komandora porucznika Yasumasa Watanabe okręt flagowy 4 Dywizjonu Niszczycieli pod dowództwem komandora porucznika Kosaku Ariga. Na pokładzie Osmusa poddano przesłuchaniu, podczas którego był bity i zastraszany ścięciem mieczem. Następnie, na rozkaz dowódcy "Arashi", japońscy marynarze wyrzucili lotnika za burtę okrętu. Amerykanin usiłował uczepić się relingu, lecz został zamordowany ciosem siekiery w tył głowy<ref>Peter C. Smith, ''Midway: Dauntless Victory. Fresh perspectives on America's seminal naval victory of World War II'', Barnsley 2007, sss. 185-186</ref>. Podobnie tragiczny los spotkał załogę jednego z bombowców nurkujących lotniskowca "Enterprise": pilota Franka W. O'Flaherty'ego oraz jego strzelca pokładowego Bruno Gaido. Po tym, jak ich samolot wodował z braku paliwa, zostali podjęci na pokład niszczyciela "Makigumo" (dowodzonego przez komandora porucznika Isamu Fujita). Po brutalnym przesłuchaniu Amerykanów wypchnięto za burtę, skrępowanych i z przywiązanym do ciał obciążeniem. Obydwaj utonęli. Mordercy Osmusa, O'Flaherty'ego i Gaido nie ponieśli odpowiedzialności karnej za swoje zbrodnie<ref>Mark Felton, ''Rzeź na morzu. Zbrodnie Cesarskiej Marynarki Wojennej Japonii'', Zakrzewo 2009, sss. 60-65</ref>.