Marian Rejewski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
DSisyphBot (dyskusja | edycje) m r2.7.2) (Robot dodał jbo:mari'an.re'iefskis |
m drobne redakcyjne, int. |
||
Linia 27:
== Edukacja i wczesne prace ==
[[Plik:Dyplom Rejewskiego.jpg|thumb|200px|Dyplom Mariana Rejewskiego ''Magistra Filozofii'' na wydziale matematyczno-przyrodniczym [[Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu|Uniwersytetu Poznańskiego]], [[1 marca]] [[1929]]
Marian Rejewski urodził się [[16 sierpnia]] [[1905]] roku w [[Bydgoszcz]]y (ówcześnie w [[Prowincja Poznańska|prowincji poznańskiej]] miasto nosiło nazwę Bromberg). Rodzicami Mariana byli Józef, kupiec zajmujący się handlem tytoniem, i Matylda z domu Thoms, zamieszkujący kamienicę przy ul. Wileńskiej 6. Ukończył Państwowe Gimnazjum Klasyczne w Bydgoszczy (obecnie [[I Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida w Bydgoszczy|I LO]]), uzyskując w [[1923]] maturę. Kolejnym stopniem edukacji Rejewskiego był wydział matematyczno-przyrodniczy Uniwersytetu Poznańskiego, który ukończył ze stopniem magistra filozofii [[1 marca]] [[1929]] roku.
Linia 37:
Latem [[1932]] roku poznańska filia Biura Szyfrów została rozwiązana, a od [[1 września]] 1932, Rejewski wraz z Zygalskim i Różyckim jako pracownicy cywilni podjęli pracę w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego w [[Pałac Saski w Warszawie|Pałacu Saskim w Warszawie]].
Pierwszym powierzonym im zadaniem było rozszyfrowanie 4 literowego szyfru [[Kriegsmarine]]. Początkowo dekryptaż przebiegał bardzo powoli, aż do momentu odebrania dwustronnej korespondencji testowej składającej się z 6 grup znaków i odpowiedzi na nią złożonej z 4 grup znaków. Kryptolodzy słusznie wydedukowali, że treścią przekazu było pytanie: ''Kiedy urodził się [[Fryderyk II Wielki|Fryderyk Wielki]]?'', a odpowiedzią ''1712''<ref>Władysław Kozaczuk – ''Enigma: How the Poles Broke the Nazi Code'', str. 10-11, Nowy Jork 2004 wyd. Hyppocrene Books ISBN 0-7818-0941-X</ref>.
== Maszyna szyfrująca Enigma ==
W październiku 1932, gdy prace nad kodem Kriegsmarine jeszcze trwały, Rejewski podjął w największej tajemnicy zmagania z szyfrem nowej niemieckiej maszyny [[Enigma|Enigma I]], którą Niemcy coraz częściej wykorzystywali do szyfrowania korespondencji. Pierwsza wersja Enigmy, która nie posiadała [[Enigma#Przełącznica kablowa|przełącznicy kablowej]] została złamana przez Biuro Szyfrów już przed [[1931]]<ref>[http://www.cs.usfca.edu/www.AlanTuring.net/turing_archive/archive/a/A09/A09-001.html A.P. Mahon – ''The History of Hut Eight: 1939–1945'', czerwiec 1945, str. 117 , PRO HW 25/2]</ref>, ale próby dekryptażu Enigmy I nie przyniosły rezultatu<ref>Władysław Kozaczuk – ''Enigma: How the Poles Broke the Nazi Code'', str. 12, Nowy Jork 2004 wyd. Hyppocrene Books ISBN 0-7818-0941-X</ref>.
[[Plik:Enigma machine - Polish labels.jpg|thumb|200px|Maszyna szyfrująca Enigma, której szyfr został złamany przez Rejewskiego w 1932 roku, była szeroko wykorzystywana przez niemieckie siły zbrojne do utajniania korespondencji]]
Linia 46:
Aby skutecznie deszyfrować zakodowane Enigmą wiadomości należało:
#
#
#
Biuro Szyfrów pozyskało tylko pierwszą z tych informacji i tylko nią dysponował Rejewski przystępując do łamania szyfru Enigmy<ref>Władysław Kozaczuk – ''Enigma: How the Poles Broke the Nazi Code'', str. 12, 19-20, Nowy Jork 2004 wyd. Hyppocrene Books ISBN 0-7818-0941-X</ref>.
== Rekonstrukcja okablowania Enigmy ==
[[Plik:AD-cycle.svg|thumb|200px|[[Permutacja#Cykle|Cykl]] powstały z powiązania pierwszej i czwartej litery nagłówka wiadomości. Rejewski wykorzystał te cykle w 1932 roku do rekonstrukcji okablowania wirników Enigmy, a w konsekwencji złamania kodów dziennych
Pierwszym krokiem, który podjął Rejewski w celu złamania kodu Enigmy była próba rekonstrukcji najważniejszego elementu maszyny, wirników kodujących. W tym celu jako pierwszy zastosował do [[kryptologia|kryptoanalizy]] czysto matematyczne metody. Wcześniej w łamaniu szyfrów wykorzystywano metody [[Językoznawstwo|lingwistyczne]] i [[statystyka|statystyczne]] dla [[język naturalny|języka naturalnego]], oraz [[analiza częstościowa|analizę częstościową]] występowania poszczególnych znaków w tekście danego języka. Ponadto zastosował [[Teoria grup|teorię grup]], zwłaszcza [[twierdzenie]] o [[permutacja]]ch. Powyższe metody matematyczne w połączeniu z dostarczonymi przez agenta wywiadu [[Francja|francuskiego]] [[Hans-Thilo Schmidt|Hansa-Thilo Schmidta]] materiałami na temat budowy maszyny pozwoliły na rekonstrukcję okablowania wewnętrznego wirników, oraz walca odwracającego maszyny. Amerykański historyk i dziennikarz [[David Kahn]] napisał, że ''rozwiązanie tej zagadki było oszałamiającym osiągnięciem, które wyniosło Rejewskiego do panteonu największych kryptoanalityków wszech czasów''<ref>David Kahn – ''Łamacze kodów. Tajemnice kryptologii'', WNT 2004 ISBN 8-3240-2746-0</ref>. Rejewski użył twierdzenia matematycznego, o którym pewien profesor matematyki powiedział, że było ''twierdzeniem, które wygrało wojnę''<ref>I. J. Good, Cipher A. Deavours, posłowie: Marian Rejewski – ''How polish mathematicians deciphered the Enigma'', Annals of the History of Computing 3 (3), lipiec 1981 str. 229, 232</ref>.
Linia 65:
W pewnym momencie równania stworzone przez Rejewskiego stały się zbyt skomplikowane ze względu na bardzo dużą liczbę niewiadomych. W 1930 roku stwierdził on, że większość z tych równań bez posiadania dodatkowych danych nie dałaby rozwiązania. Takie dodatkowe dane jednak się pojawiły, przekazane stronie polskiej przez komórkę wywiadu francuskiego [[Deuxieme Bureau|Deuxième Bureau]], kierowaną przez majora [[Gustave Bertrand|Gustave'a Bertranda]], która pozyskała je od szpiega [[Hans-Thilo Schmidt|Hansa-Thilo Schmidta]] ukrywającego się pod kryptonimem ''Asché''. Przekazane przez Francuzów dane zawierały zestaw ustawień maszyny szyfrującej (książkę kodową) na wrzesień i październik 1932 roku. Rejewski otrzymał te materiały prawdopodobnie około 9 lub 10 grudnia 1932 roku i pozwoliły mu one wyeliminować z równań składową odpowiedzialną za wpływ łącznicy kablowej. Równania z mniejszą liczbą niewiadomych nie stanowiły już tak dużego problemu obliczeniowego.
Kolejnym problemem jaki napotkał Rejewski, był inny układ klawiatury maszyn szyfrujących wykorzystywanych przez wojsko niż w posiadanej przez niego wersji komercyjnej Enigmy. Wersja cywilna posiadała klawiaturę o standardowym układzie maszyny do pisania (QWERTZU...), która była połączona z walcem wstępnym zgodnie z tym układem: <tt>Q</tt><math>\rightarrow</math><tt>A</tt>, <tt>W</tt><math>\rightarrow</math><tt>B</tt>, <tt>E</tt><math>\rightarrow</math><tt>C</tt> i tak dalej. Z kolei w wersji wojskowej klawiatura połączona była alfabetycznie (ABCDEF...): <tt>A</tt><math>\rightarrow</math><tt>A</tt>, <tt>B</tt><math>\rightarrow</math><tt>B</tt>, <tt>C</tt><math>\rightarrow</math><tt>C</tt> i tak dalej. Odmienne połączenie klawiatury z walcem wstępnym w maszynie cywilnej i wojskowej pokrzyżowało wysiłki kryptologów brytyjskich, którzy nie brali pod uwagę połączenia ''na wprost'' jako zbyt oczywistego. Z kolei Rejewski, wiedziony prawdopodobnie intuicją, oraz znajomością upodobania Niemców do porządku wypróbował także ten sposób połączenia. W swoich wspomnieniach pisał później, ''z mojego ołówka, jak za pomocą czarów zaczęły pojawiać się cyfry oznaczające połączenia w wirniku '''N'''. W ten sposób zostało poznane uzwojenie pierwszego, prawego wirnika
Zestaw ustawień Enigmy dostarczony przez wywiad francuski obejmował dwumiesięczny okres zmiany wzajemnego położenia wirników. W drugim miesiącu na pierwszej pozycji znalazł się inny wirnik (Niemcy zmieniali typ wirnika na pierwszej pozycji co kwartał), którego uzwojenie Rejewski odkrył przy pomocy analogicznych obliczeń jak pierwszego. W późniejszym okresie dowiedziono, że nawet gdyby dostarczone przez Francuzów dane nie ukazały zmiany wirnika na przełomie kwartałów, Rejewski korzystając z tych samych równań był w stanie ustalić rozkład uzwojenia kolejnego wirnika<ref>John Lawrence – ''Factoring for the Plugboard – Was Rejewski's Proposed Solution for Breaking the Enigma Feasible?'', Cryptologia, 29 (4), październik 2005</ref>. Dalsza analiza uzwojeń była już znacznie prostsza i do końca roku wszystkie układy połączeń pozostałych wirników i walca odwracającego zostały odkryte. W posiadanej przez Rejewskiego instrukcji obsługi Enigmy zawarty był przykładowy tekst jawny i zakodowany przy podanych ustawieniach, co pozwoliło na przetestowanie prawidłowości obliczeń i usunięcie niejednoznaczności w odkrytych uzwojeniach<ref name="Kozaczuk"/>.
Linia 85:
W 1937 Rejewski, wraz z całym referatem Biura Szyfrów odpowiedzialnym za dekryptaż szyfrów niemieckich został przeniesiony do tajnego ośrodka niedaleko [[Pyry (Warszawa)|Pyr]] w [[Rezerwat przyrody Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego|Lesie Kabackim]] pod Warszawą. [[15 sierpnia]] [[1938]] Niemcy wprowadzili nowe zasady kodowania i przesyłania kluczy dziennych, które spowodowały, że wszystkie ówczesne techniki dekryptażu Enigmy stały się przestarzałe. Zespół polskich kryptologów błyskawicznie zareagował na te zmiany opracowując nowe techniki. Jedną z nich była opracowana przez Rejewskiego [[bomba kryptologiczna]], napędzane elektrycznym silnikiem urządzenie powstałe z połączenia sześciu kopii maszyny Enigma zdolne znaleźć klucz dzienny w około 2 godziny. Do połowy listopada zbudowano sześć tego typu urządzeń<ref name="Kozaczuk"/>. Bomba kryptologiczna, tak samo jak metoda rusztu oparta została na założeniu, że nie wszystkie pary liter są zamieniane na łącznicy kablowej, ale po wprowadzeniu [[1 stycznia]] [[1939]] kolejnej modyfikacji kodowania polegającej na zwiększeniu liczby połączeń na przełącznicy użyteczność bomby znacznie spadła. Brytyjska ''bomba'' ([[język angielski|ang.]] ''bombe''), podstawowe urządzenie służące do łamania szyfrów zakodowanych Enigmą przekazów podczas II wojny światowej było inspirowane urządzeniem Rejewskiego i podobnie nazwane, chociaż zasada działania obu urządzeń była zdecydowanie inna<ref>Gordon Welchman – ''From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra'', Intelligence and National Security, 1 (1), styczeń 1986</ref>.
[[Plik:Płachta Zygalskiego - decrypting Enigma.jpg|thumb|left|Jedna z "płacht Zygalskiego" (1938 r.)]]
Mniej więcej w tym samym czasie Zygalski opracował własną metodę opartą na perforowanych papierowych płachtach, nazwanych [[Płachty Zygalskiego|płachtami Zygalskiego]], które były niezależne od liczby zamienionych na przełącznicy kablowej par liter. Jednakże zarówno bomba Rejewskiego jak i płachty Zygalskiego po raz kolejny straciły na użyteczności po wprowadzeniu przez Niemców [[15 grudnia]] [[1938]] kolejnej modyfikacji kodowania polegającego na rozszerzeniu zestawu wirników o dwa nowe, co dziesięciokrotnie skomplikowało proces dekryptażu. Aby sprostać zadaniu rozszyfrowania kolejnych kodowanych w nowy sposób przekazów konieczne było zbudowanie sześćdziesięciu bomb kryptologicznych i stworzeniu tyluż kompletów płacht Zygalskiego, ale koszt konstrukcji tylu narzędzi przekraczał piętnastokrotnie budżet Biura Szyfrów. Dodatkowo wprowadzona przez Niemców w następnym miesiącu kolejna modyfikacja kodowania polegająca na zwiększeniu zamienionych par liter z 12 do 20 (co zwiększyło do ponad tysiąca liczbę możliwych konfiguracji przełącznicy) jeszcze zmniejszyła efektywność dekryptażu przy pomocy bomb<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.nsa.gov/about/_files/cryptologic_heritage/publications/wwii/engima_cryptographic_mathematics.pdf|tytuł=The Cryptographic Mathematics of Enigma|autor=Dr. A. Ray Miner|data dostępu=2011-08-05}}</ref>.
=== Opracowania przekazane Brytyjczykom i Francuzom ===
W miarę jak stawało się jasne, że wojna jest nieuchronna, a polskie środki są niewystarczające, aby dotrzymać kroku wciąż modyfikowanej Enigmie (także przez brak możliwości budowy 60 maszyn i zestawów płacht Zygalskiego) polski [[Sztab Generalny Wojska Polskiego]] w porozumieniu z rządem zdecydowały o podzieleniu się sekretem złamania kodu Enigmy z krajami sprzymierzonymi. Polskie metody dekryptażu zostały ujawnione reprezentantom brytyjskiego i francuskiego wywiadu podczas spotkania, które odbyło się [[26 lipca]] 1939 roku w [[Pyry (Warszawa)|Pyrach]]<ref>Ralph Erskine – ''The Poles Reveal their Secrets: Alastair Denniston's Account of the July 1939 Meeting at Pyry'', str. 294-305, ''Cryptologia'' 30(4), grudzień 2006</ref>.
Dar Polaków dla aliantów zachodnich w postaci sposobu rozkodowania Enigmy został przekazany w samą porę – zaledwie na miesiąc przed wybuchem II wojny światowej. Wiedza, że szyfr Enigmy można złamać, znacznie podniosła morale zachodnich kryptologów. Do połowy grudnia 1939 Brytyjczycy wykonali co najmniej dwa komplety płacht Zygalskiego, z których jeden wysłano do ośrodka dekryptażu [[Ośrodek Bruno|Bruno]], znajdującego się w Château de Vignolles w miejscowości [[Gretz Armainvillers]] koło Paryża. W tym samym czasie w Wielkiej Brytanii, zaledwie w kilka miesięcy od wybuchu wojny, rozpoczęto prace nad dekryptażem szyfrogramów Enigmy.
Linia 98:
== Praca we Francji i Wielkiej Brytanii ==
=== Ośrodek kryptologiczny Bruno ===
We wrześniu 1939 po [[Kampania wrześniowa|wybuchu wojny]] Rejewski wraz ze współpracownikami z Biura Szyfrów został ewakuowany z Polski do [[Rumunia|Rumunii]]. Wraz z Zygalskim i Różyckim uniknęli internowania w obozie dla uchodźców przedostając się do [[Bukareszt]]u, gdzie nawiązali kontakt z ambasadą Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy odmówili udzielenia pomocy polskim kryptologom, dlatego kolejnym ich krokiem była ambasada Francji, gdzie przestawili się jako ''przyjaciele Bolka'' (kryptonim Gustave'a Bertranda). Po otrzymaniu instrukcji z Paryża personel ambasady dopomógł w natychmiastowej ewakuacji matematyków do Francji, gdzie przybyli pod koniec września<ref>Stephen Budiansky – ''Battle of Wits: The Complete Story of Codebreaking in World War II'', ISBN 0-7432-1734-9, Rozdział 3</ref>.
Od [[20 października]] polscy kryptolodzy wznowili prace nad dekryptażem niemieckich szyfrów w ramach wspólnej francusko-polskiej jednostki wywiadu stacjonującej w Château de Vignolles, czterdzieści kilometrów na północny zachód od Paryża i oznaczonej kryptonimem [[Ośrodek Bruno|PC Bruno]]. Szyfr Enigmy został złamany po raz kolejny na przełomie grudnia 1939 i stycznia 1940 roku. Personel ośrodka Bruno współpracował z kryptologami z brytyjskiego Bletchley Park przesyłając rozszyfrowane wiadomości przy pomocy [[dalekopis]]u. W celu zachowania tajności ośrodków dekryptażu wiadomości te były powtórnie kodowane przy pomocy Enigmy i zakańczane, w tym wypadku ironicznym, zwrotem "[[Heil Hitler]]!"<ref name="Kozaczuk"/> Po wkroczeniu Niemców do Francji ośrodek Bruno został [[24 czerwca]] 1940 ewakuowany do [[Algieria|Algierii]].
Linia 122:
[[16 sierpnia]] Rejewski i Zygalski trafili w stopniu [[szeregowy]]ch do armii polskiej, gdzie podjęli pracę w jednostce radiowej Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w Stanmore-Boxmoor pod Londynem przy łamaniu kodów [[Sicherheitsdienst|SD]] i [[Schutzstaffel|SS]]. Szyfry obu tych służb opierały się na systemie ''Doppelkassettenverfahren'' (podwójny [[szyfr Playfair]]a). 10 października Rejewski został promowany do stopnia [[podporucznik]]a, a [[1 stycznia]] [[1945]] awansował na [[porucznik]]a.
Dalsze prace nad dekryptażem Enigmy były zastrzeżone dla Brytyjczyków i Amerykanów, a dwaj polscy kryptolodzy, którzy wraz z innymi pracownikami Biura Szyfrów położyli podwaliny pod metodykę jej rozszyfrowywania zostali z tych prac wyłączeni. Brytyjski kryptolog [[Alan Stripp]] napisał, że ówcześnie w Bletchley Park ''niewiele było wiadomo o wkładzie Polaków'' ze względu na przestrzeganie procedur tajności. W odniesieniu do późniejszych prac Rejewskiego i Zygalskiego Stripp napisał, że ''przydzielenie ich do prac nad szyfrem "Doppelkassetten" było tym samym, co używanie koni wyścigowych do ciągnięcia wozu''<ref>Alan Stripp – ''A British Cryptanalyst Salutes the Polish Cryptanalysts'', Dodatek E w: Władysław Kozaczuk i Jerzy Straszak – ''Enigma – How the Poles Broke the Nazi Code'' 2004, ISBN 0-7818-0941-X.</ref>.
== Powojenne losy Rejewskiego ==
Linia 144:
|- style="vertical-align:top"
| [[Plik:Bp-polish-codebreakers-plaque.jpg|thumb|320px|<!-- Attempt give both boxes the same height.
--><div style="height:3.5em;float:right;clear:right;font-size:inherit;background:inherit;border:none;margin:0;"></div>Tablica w [[Bletchley Park]] odsłonięta w 2002 roku. Po prawej stronie napis po polsku: ''Tablica ta upamiętnia pracę Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego – matematyków polskiego wywiadu, którzy pierwsi złamali kod Enigmy. Ich praca ogromnie pomogła kryptologom w Bletchley Park i przyczyniła się do zwycięstwa aliantów w II wojnie światowej
| [[Plik:Rejewski-grave-100.JPG|thumb|220px|<!-- Attempt give both boxes the same height.
--><div style="height:3.5em;float:right;clear:right;font-size:inherit;background:inherit;border:none;margin:0;"></div>Ceremonia wojskowa przed grobem Mariana Rejewskiego na warszawskich Powązkach w stulecie jego urodzin]]
Linia 162:
* Stephen Budiansky – ''Battle of Wits: the Complete Story of Codebreaking in World War II''. Nowy Jork, The Free Press, 2000.
* [[I. J. Good]] i Cipher A. Deavours – ''How Polish Mathematicians Deciphered the Enigma, ''Annals of the History of Computing'', 3 (3), July 1981.
* [[David Kahn]] – ''Łamacze kodów. Tajemnice kryptologii'', WNT 2004 ISBN 8-3240-2746-0.
* [[Władysław Kozaczuk]] – ''Enigma: How the German machine cipher was broken, and how it was read by the Allies in World War Two'', redakcja i tłumaczenie [[Christopher Kasparek]] University Publications of America, 1984 ISBN 0-89093-547-5.
* Władysław Kozaczuk – ''A New Challenge for an Old Enigma-Buster''. ''Cryptologia'', 14 (3) lipiec 1990.
| |||