Geniusz (człowiek wybitny): Różnice pomiędzy wersjami

Pojęcie geniuszu pochodzi z aparatu terminologicznego [[retoryka|retoryki]] klasycznej, a jego współczesne znaczenie zaczęło kształtować się w wieku XVI, na gruncie [[humanizm renesansowy|humanizmu renesansowego]]. Początkowo bliskim odpowiednikiem "geniuszu" był retoryczny termin ''[[Inventio (retoryka)|inventio]]'', funkcjonujący szeroko aż do XVIII wieku. Słowo "geniusz" (łac. ''genius'' lub ''ingenium'' – przy czym termin ''ingenium'' przybierał odcień znaczeniowy "twórczej inteligencji", termin ''genius'' ma konotacje związane ze światem duchowym czy nawet okultystyczne) zaczęło zastępować ''inventio'' w renesansowych Włoszech, o czym świadczą włoskie odpowiedniki słów łacińskich (''genio'' i ''ingegno''). Początkowo, zgodnie ze znaczeniem ''inventio'' w retoryce, pod pojęciem geniuszu nie rozumiano niczego irracjonalnego i nadnaturalnego. Stopniowo jednak, pod (obecnym zwłaszcza w poetyce) wpływem Platońskiej koncepcji ''[[furor poeticus]]'' i rozwoju [[neoplatonizm]]u we włoskiej filozofii renesansowej, zaczęto postrzegać geniusza jako osobę dotkniętą "boskim szałem", której nadzwyczajne zdolności nie mają charakteru naturalnego, ale które mają charakter nadludzki i opierają się na niedyskursywnych formach poznania. Geniusz zaczął być rozumiany jako zespół zdolności raczej wrodzonych niż możliwych do osiągnięcia przez systematyczną pracę, co przetrwało w rozumieniu tego terminu do dziś - zdolności, które rozwija się świadomie i wkładając w ten rozwój znaczny wysiłek, określa się raczej jako "talent". Popularne w filozofii renesansowej stało się też zestawienie tworów ludzkich z tworami boskimi - artysta był rozumiany jako twórca na wzór [[Demiurg]]a z Platońskiego ''[[Timajos (dialog)|Timajosa]]''. Nie bez znaczenia dla kształtowania się pojęcia był także inny Platoński motyw, nawiedzający [[Sokrates]]a [[dajmonion]], oraz popularny w okresie renesansu [[okultyzm]] i [[astrologia]], sugerujące stały i specjalny związek niektórych, wybranych osób ze światem duchowym.

: ''Jako kompozytor Beethoven zdobył uznanie, a nawet popularność, chociaż nie starał się przypodobać publiczności. Wręcz przeciwnie, świadomie pisał „trudną muzykę”, niejednokrotnie ignorując przyzwyczajenia wykonawców i słuchaczy. (...) Odwaga przeciwstawiania się konwencjom sprawiła, że potomni uznali Beethovena za symbol niezależności w sztuce. Stał się uosobieniem artysty bezkompromisowego, a nawet „zbuntowanego”, artysty-obywatela, który poprzez sztukę zaangażował się w sprawy świata i polityki, a tworzył jedynie z wewnętrznej potrzeby.''<ref>[[Danuta Gwizdalanka]] ''Historia muzyki 2'', Kraków 2006, s. 166.</ref>.

: ''Geniusz artystyczny drwi z konstrukcji logicznych, odkrywając nowe horyzonty tam, gdzie się ich najmniej spodziewano. Na tym polega [...] rola intuicji twórczej'' – określił tę sytuację Karol Szymanowski.<ref>K. Szymanowski, ''Pisma literackie'', Kraków 1989, s. 197.</ref>.

* [[Inventio (retoryka)|Inventio]]

{{WikiquoteWikicytaty|Geniusz|Geniusz}}