Tetragram: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne |
|||
Linia 9:
W literaturze przedmiotu można spotkać różne próby wyjaśnienia pochodzenia tetragramu. Poniżej wymieniono najczęściej spotykane.
Można spotkać pogląd, że tetragram pochodzi od formy zaimka ''ja huwa'', „O On”, lub „O Ów!”<ref>K. van der Toorn, ''Yahweh'', [w:] ''Dictionary Of Deities And Demons In The Bible'' pod red. K.van der Toom, B. Becking, P. W. van der Horst, Leiden 1999, s. 913.</ref> albo od entuzjastycznego okrzyku ''Ja-ho''<ref>W. F. Albright, ''Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa'', Poznań 1967, s. 212, przypis 84.</ref>. W. F. Albright uważa, że imię Boże było częścią dłuższego imienia, które odtworzył jako ''Jahweh aszer jihweh'', „sprawiający istnienie wszystkiego, co się staje”<ref>J. L. McKenzie, ''Zarys teologii Starego Testamentu'', [w:] ''Katolicki komentarz biblijny'' pod red. R. E. Brown, J. A. Fitzmyer, R. E. Murphy, Warszawa 2004, s. 1993. Zob. też W. F. Albright, ''Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa'', Poznań 1967, s. 212, 213.</ref>. F. C. Cross, uczeń Albrighta, uznaje, że imię Boże to część liturgicznego tytułu. Rekonstruuje je w oparciu o biblijny tytuł „Jahwe Zastępów” (''Jhwh ṣĕbāʾôt''), który jest skrótem od: ’''Il-ḏu jahwī ṣabaʾōt'', „El, który sprawia istnienie zastępów” bądź ''* Ḏu jahwī ṣabaʾōt'', „Ten, który sprawia istnienie zastępów”<ref>M. Cross, ''Canaanite Myth and Hebrew Epic'', Harvard University Press 1997, s. 70.</ref>. J. C. De Moor rekonstruuje imię boże jako ''Jahwe-EI'', „Mój El (Bóg), który jest obecny (jako pomagający)”. Sądzi, że tetragram jest skróconą wersją imienia jednego z ubóstwianych przodków proto-Izraelitów. Na poparcie tej tezy przywołuje imię Jakuba (''Ja'ăqōb'', skrót od ''J’qb-'l'', „Mój El (Bóg) idzie blisko niego”) oraz imię ''Jaḫwi-Ilu'' z tekstów amoryckich znalezionych w Mari<ref>J. C. De Moor, ''The Rise of Yahwism'', Leuven 1990, s. 237–239. Polemika z tą tezą: K. van der Toorn, ''Yahweh'', [w:] ''Dictionary Of Deities And Demons In The Bible'' pod red. K. van der Toom, B. Becking, P. W. van der Horst, Leiden 1999, s. 914. Zob. też. J. Lemański, ''Księga Wyjścia'', Warszawa 2009, s. 669–672.</ref>. Jeszcze inni twierdzą, że tetragram pochodzi od ugaryckiego ''hwt'', „mówić”. Pojawiła się też teoria, według której tetragram wywodzi się od praindoeuropejskiego rdzenia ''dja-'', z którego również pochodzi imię [[Jowisz (mitologia)|Jowisz]] oraz [[Zeus]]. W ''Theological Dictionary of the Old Testament'' scharakteryzowano ją jako „eccentric theories” (dziwaczną teorię)<ref>D. N. Freedman, ''YHWH'', [w:] ''Theological Dictionary of the Old Testament'', t. 5, [http://books.google.pl/books?id=pcAkKMECPKIC&printsec=frontcover s. 516]. Próba utożsamienia tetragramu z imieniem Jupiter wcale nie jest nowa. Polemizował z nią już w 1518 roku Peter Galatinus w dziele „Opus de Arcanis Catholicae Veritatis...” (F. G. Moore, ''Notes on the Name הוהי'', [w:] ''The American Journal of Theology'', Vol. 12, No. 1 (Jan., 1908), s. [http://www.jstor.org/stable/3154641 39].</ref>.
Ogół badaczy jest jednak zgodnych co do tego, że tetragram reprezentuje hebrajski rdzeń ''hjh'' (''hājâ(h)'') oraz jego starszą formę ''hwh'' (''hăwâ(h)'')<ref>H. O. Thompson, ''Yahweh'', [w:] ''The Anchor Bible Dictionary'', Doubleday 1992, tom 6, s. 1011. Zob. też E. Jenni, C. Westermann, ''Theological Lexicon of the Old Testament'', Hendrickson Publishers 1997, s. 359.</ref>. Ludwig Koehler stał na stanowisku, że tetragram wywodzi się od formy rzeczownikowej rdzenia ''hjh''. Znaczyłby więc „byt”, „istota”, „istnienie”<ref>L. Koehler, ''Old Testament Theology'', James Clarke & Co. 2002, [http://books.google.pl/books?id=MiJZ2rWbS_IC&printsec=frontcover s. 42].</ref>. Panuje zgoda co do tego, że tetragram reprezentuje jednak czasownikową formę rdzenia ''hwh'' lub ''hjh''. Niektórzy wywodzą znaczenie tetragramu od rdzenia ''hwh'', który w formie kal znaczy „spadać” albo „dmuchać”, a forma hifil miałaby znaczenie „niszczyć”<ref>L. Koehler, W. Baumgartner, J. J. Stamm, ''Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu'', Warszawa 2008, tom 1, s. 374, hasło nr 3530. Zob. też S. Łach, ''Imię Boże Jahwe'', [w:] ''Księga Wyjścia, wstęp, przekład z oryginału, komentarz'', opracował S. Łach, Poznań 1964, s. 307.</ref>. Spotkać można teorię o arabskim pochodzeniu rdzenia ''hwh'' (od ''hawā'', „uderzyć”, „spaść”, „kochać, pragnąć”)<ref>D. N. Freedman, ''YHWH'', [w:] ''Theological Dictionary of the Old Testament'', t. 5, [http://books.google.pl/books?id=pcAkKMECPKIC&printsec=frontcover s. 516].</ref>. Inni biorą pod uwagę rdzeń ''hjh'', który znaczy „być, stać się” i zastanawiają się, czy tetragram jest formą kal („który jest”), czy hifil („stawać się”) tego rdzenia. Jedni przychylają się do pierwszej, ponieważ w [[Stary Testament|Biblii Hebrajskiej]] ten czasownik nigdzie nie występuje w formie hifil<ref>Κ-Η. Bernhardt, ''היה'', [w:] ''Theological Dictionary of the Old Testament'' [http://books.google.pl/books?id=lBUH0Znxbb8C&printsec=frontcover&dq=editions:ISBN0802823300#v=onepage&q=editions%3AISBN0802823300&f=false t. 3], s. 381; R. Abba, ''The Divine Name Yahweh'', [w:] ''Journal of Biblical Literature'' 80 (1961), s. 325.</ref>, inni – do drugiej ze względów gramatycznych<ref group=uwaga>W. F. Albright wyjaśnia: „''Jahwe'' nie może być zwykłym imperfectum (''qal'') czasownika, które w archaicznej, statywnej (nieprzechodniej) formie brzmiałoby ''jihwaju'' (indicativus), przechodząc następnie w ''jihwe'', a stąd w ''jihje'' (pisane w klasycznym hebrajskim ''JHJH''). Natomiast forma kauzatywna (''hiphil''), odpowiadająca ''jihwaju'', brzmiałaby ''jahwiju'', a stąd późniejszy indicativus ''Jahwe'' (pisany ''JHWH'') i normalna, skrócona (jussywna) forma ''Jahû'' (pisana ''JHW'')” (W. F. Albright, ''Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa'', Poznań 1967, s. 21).</ref> oraz gry słów ze słowem ''’ehjéh'' z Księgi Wyjścia 3:14, będącego odmianą słowa ''hājâ(h)''.
Linia 21:
* Inni uznają, że tetragram występuje w formie kauzatywnej. Sformułowanie ''ʼehjeh ʼăšer ʼehjeh'' według tej interpretacji brzmiałoby: „Powoduje, że zaczyna istnieć”<ref>D. N. Freedman, ''The Name of the God of Moses'', [w:] ''Journal of Biblical Literature'' 79 (1960) 152-53. Zob. też W. F. Albright, ''Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa'', Poznań 1967, s. 21.</ref>. Niewykluczone, że tetragram jest ''jedynym'' przypadkiem użycia czasownika ''hājâ(h)'' w formie kauzatywnej<ref>H. O. Thompson, ''Yahweh'', [w:] ''The Anchor Bible Dictionary'', Doubleday 1992, tom 6, s. 1011.</ref>.
:: Badacze nie znaleźli w tekście biblijnym ani jednego przykładu występowania czasownika ''hājâ(h)'' w formie kauzatywnej<ref>Κ-Η. Bernhardt, ''היה'', [w:] ''Theological Dictionary of the Old Testament'' [http://books.google.pl/books?id=lBUH0Znxbb8C&printsec=frontcover&dq=editions:ISBN0802823300#v=onepage&q=editions%3AISBN0802823300&f=false t. 3], s. 381.</ref>.
* Niektórzy traktują sformułowanie z Wyjścia 3:14 jako typowy element przysięgi. J.A. Motyer sądzi, że Bóg objawiając znaczenie swego imienia przysięga, że uwolni swój lud z niewoli egipskiej<ref>J. A. Motyer, ''The Revelation of the Divine Name'', Leicester: Theological Students Fellowship 1959, [http://www.theologicalstudies.org.uk/article_revelation_motyer.html s. 24].</ref>. Motywuje to tym, że czasownik ''hājâ(h)'' (od którego pochodzi forma ''ʼehjeh'') występuje w wielu miejscach w formule przysięgi (Pwt 26:17-18; Jer 7:23; 11:4, 24; 24:7; 31:33; 32:38; Ez 36:28; 37:27).
:: Pogląd ten nie uwzględnia pełnego znaczenia czasownika ''hājâ(h)'', jakie ma w innych miejscach Biblii Hebrajskiej<ref>C. R. Gianotti, ''The Meaning of the Divine Name YHWH'', [w:] ''Bibliotheca Sacra,'' January-March 1985, [https://docs.google.com/viewer?url=http%3A%2F%2Fdemo.sheruyasodha.com.np%2Fuploads%2FBibliotheca_Sacra_142_565_%5BJan-March_1985%5D_38-51.pdf s. 45].</ref>.
* Zwolennicy koncepcji fenomenologicznej twierdzą, że sformułowanie z Wyjścia 3:14 podkreśla przyszłe działanie Boga w dziejach. Można to rozumieć tak: „Bóg jak powie, tak zrobi – zgodnie z obietnicą wyrażaną w swoim imieniu. Będzie działać na korzyść swojego ludu”. Zwracają uwagę, że istnienie Boga nie jest statyczne (co wyraża greckie ειμι), ale dynamiczne – nie tylko „jest”, ale aktywnie uczestniczy w historii człowieka<ref>S. Mowinckel, ''The Name of the God of Moses'', [w:] ''Hebrew Union College Annual'' 32 (1961), s. 127; Α. Β. Davidson, ''The Theology of the Old Testament'', Edynburg 1904, [http://archive.org/stream/theologyoldtest00daviuoft#page/44/mode/2up str. 45-55].</ref>.
| |||