Wersja z 13:16, 20 maj 2013 edytuj 89.76.189.108 (dyskusja) Nie podano opisu zmian ← poprzednia edycja		Wersja z 19:21, 14 sie 2013 edytuj anuluj edycję Soldier of Wasteland (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 21 414 edycji Przeredagowanie, dodanie źródeł bo nie było, poszerzenie następna edycja →
Linia 1: ~~{{Źródła\|data=2009-02}}~~ [[Plik:Oeufs002b.jpg\|200px\|mały\|prawo\|Różne jaja z ''Nouveau Larousse Illustré'' (1897-1904)<small> (kliknij w obrazek by zobaczyć klucz)</small>]] [[Plik:Anatomy of an amiotic egg.svg\|200px\|mały\|prawo\|Schemat budowy ptasiego jaja. 1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza. 5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa. 8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.]] '''Jajo''' – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków [[zwierzęta\|zwierząt]]. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem. Linia 8 ⟶ 6: Jaja składają między innymi [[owady]], [[ryby]], [[płazy]], [[gady]], [[ptaki]] i nieliczne [[ssaki]] (na przykład stekowce – [[dziobak]] czy [[kolczatka australijska]]). Jaja wytwarzane są w jajnikach i dojrzewają w procesie [[oogeneza\|oogenezy]], w której gromadzą informacje rozwojowe oraz zapasy substancji niezbędnych do rozwoju zarodka. W zależnie od ilości żółtka jaja dzielą się na oligolecytalne (ubogie w żółtko, np. u ssaków), mezolecytalne (o średniej jego zawartości, np. u płazów) oraz polilecytalne - bogate w żółtko, np. u ptaków. ~~=== Budowa jaja ptasiego i gadziego ===~~ Żeńska komórka rozrodcza zostaje otoczona w [[jajowód\|jajowodzie]] kolejnymi osłonkami. Po zniesieniu przez samicę, jaja są w większości przypadków przez nią wysiadywane, choć notowane są przypadki wysiadywania przez samce oraz zapewnienia odpowiedniej temperatury w inny sposób (np. zagrzebanie jaja) lub podrzucenie jaja innemu gatunkowi do wysiadywania. Właściwa [[komórka jajowa]] składa się z [[żółtko\|żółtka]] stanowiącego materiał odżywczy dla rozwijającego się zarodka oraz [[tarczka zarodkowa\|tarczki zarodkowej]] zawierającej jądro. Po zapłodnieniu z tej właśnie tarczy rozwija się [[zarodek]]. Kulę żółtkową otacza błona żółtkowa którą otacza gruba warstwa białka (składającego się z wody i albuminy). Żółtko może się jedynie obracać wzdłuż osi długiej jaja, gdyż pozostałe ruchy uniemożliwiają mu dwie [[chalaza\|chalazy]]. Białko otoczone jest przez błonę pergaminową złożoną z dwóch ściśle do siebie przylegających blaszek, które rozchodzą się jedynie przy tępym [[biegun]]ie otaczając komorę powietrzną. Z zewnątrz całe jajo otacza gruba [[skorupka]], która może być sztywna dzięki wysyceniu [[wapń\|wapniem]] (ptaki) lub [[Skóra\|skórzasta]] (niektóre gady). Skorupka posiada dużo tzw. porów, przez które do wnętrza jaja przenika tlen atmosferyczny i wydostaje się na zewnątrz dwutlenek węgla, powstały podczas przebiegu procesów życiowych zarodka. W trakcie rozwoju zarodka zmniejsza się ilość żółtka i powiększa się komora powietrzna. Skorupka staje się cieńsza, gdyż zawarte w niej wapno wbudowywane jest w szkielet zarodka{{Cytuj książkę \| odn=tak \| imię=David \| nazwisko=Burni \| imię2=Ben \| nazwisko2=Hoare \| imię3=Joseph \| nazwisko3=DiCostanzo \| imię4=Phil \| nazwisko4=Benstead \| tytuł = Ptaki. Encyklopedia \| rok = 2009 \| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN \| miejsce = Warszawa \| isbn = 978-83-01-15733-3 \| strony = 53}}. Największe jajo wytwarzane przez zwierzę nie będące ptakiem ma 17 cm długości i występuje u niektórych gatunków rekinów. U ptaków z kolei największym jajem jest jajo strusia afrykańskiego, które przekracza wagę 1600 g. Najmniejszym jajo kolibra, ważące ok. 0,25 g. Wśród ptaków największe jajo składane jest przez strusia i mierzy 10,5 cm, zaś jajo [[koliberek hawański\|koliberka hawańskiego]] mierzy do 6 mm długości<ref>{{cytuj książkę \| tytuł = Handbook of Birds of the World \| tom = 5: Barn-Owls to Hummingbirds \| autor = J. del Hoyo, A. Elliot & J. Sargatal \| rok = 1999 \| wydawca = Lynx Editions \| miejsce Barcelona}}</ref>. Jajo [[Lamna śledziowa\|żarłacza śledziowego]] ma 22,5 cm długości. Najczęściej wykorzystywanymi przez człowieka jako żywność jajami są jaja [[kura domowa\|kur domowych]], [[przepiórka\|przepiórek]], [[Struś czerwonoskóry\|strusi]], [[Krzyżówka (ptak)\|kaczek]], [[Gęś domowa\|gęsi]]. W jajach ptasich obecne są jedynie dwa barwniki, [[oocyjanina]], odpowiadająca za barwę niebieskozieloną oraz [[protoporfiryna]], odpowiadająca za barwę rdzawoczerwoną. Niekiedy jajo nabywa kolor przez rozkładające się rośliny obecne w gnieździe<ref>{{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko = Baran \| imię = D.\| nazwisko2=Bielański\|imię2=W.\|nazwisko3=Martyka \| imię3 = R. \| nazwisko4 = Śnigórska\| imię4 = K. \| nazwisko5 = Walasz \| imię5 = K. \| autor5=K. Walasz (red.) \| tytuł = Ptaki: materiały dla nauczycieli \| rok = 2002 \| wydawca = Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne \| miejsce = Kraków \| isbn = 83-918373-1-9 \| strony = 46}}</ref>. Charakterystyka jaj dla różnych grup zwierząt: {\| class="wikitable" ! Grupa ! Charakterystyka \|- \| [[bezżuchwowce]] \| Jaja mezolecytalne, największe u [[śluzice\|śluzic]]<ref name="h&b">{{cytuj książkę \| autor = M. Hildebrand & G. Gonslow \| rok = 2001 \| tytuł = Analysis of Vertebrate Structure \| wydawca = John Wiley & Sons \| miejsce = Nowy Jork}}</ref> \|- \| [[ryby chrzęstnoszkieletowe]] \| Jaja makrolectalne, obecna osłonka<ref name="h&b"/> \|- \| [[ryby kostnoszkieletowe]] \| Jaja makrolecytalne, małe do średnich, szczególnie duże u [[celakantokształtne\|celakantokształtnych]]<ref name="r&p">{{cytuj książkę \| autor = A.S. Romer & T.S. Parsons \| rok = 1985 \| tytuł = The Vertebrate Body \| wydawca = Saunders \| miejsce = Filadelfia}}</ref> \|- \| [[płazy]] \| Średniej wielkości jaja mezolecytalne<ref name="r&p"/> \|- \| [[gady]] \| Jaja makrolecytalne, obecność błon płodowych<ref>{{cytuj książkę \| autor = J.R. Stewart \| rok = 1997 \| tytuł = Morphology and evolution of the egg of oviparous amniotes. In: S. Sumida and K. Martin (ed.) Amniote Origins-Completing the Transition to Land (1): 291–326. London: Academic Press.}}</ref> \|- \| [[ptaki]] \| Duże do bardzo dużych jaja makrolecytalne, obecne błony płodowe<ref name="h&b"/> \|- \| [[ssaki]] \| Jaja makrolecytalne u [[stekowce\|stekowców]] oraz [[torbacze\|torbaczy]], mikrolecytalne u [[ssaki łożyskowe\|ssaków łożyskowych]]<ref name="h&b"/> \|} Skorupy jaj cechują różnorodne kształty, od niemal okrągłych po wydłużone. Szczególnie jest to widoczne u ptaków gniazdujących na klifach, np. nurników, u których jeden koniec jaja jest zaostrzony, co zapobiega sturlaniu się jaja z klifu (zaczyna się ono obracać). Skorupy jaj u poszczególnych zwierząt różnią się znacznie grubością. U [[felsuma madagaskarska\|felsumy madagaskarskiej]] (''Phelsuma madagascariensis'') ma ona grubość 0,15 mm, zaś u wymarłych [[mamutaki\|mamutaków]] 3,5 mm. U dinozaurów grubość skorupy wynosiła 2,5-5 mm<ref>{{cytuj książkę \| url = http://books.google.pl/books?id=9BPIRx-OpRMC&pg=PA47&lpg=PA47&dq=argentina+dinosaur+5+mm+eggshell&source=bl&ots=CcFOkNJfJT&sig=lzPnhUKHtiyeTa3BV7DbgxYm8J8&hl=pl&sa=X&ei=CLYLUo-EE4WVtQbc-IGAAw&ved=0CHMQ6AEwCQ#v=onepage&q=argentina%20dinosaur%205%20mm%20eggshell&f=false \| tytuł = Dinosaur Eggs and Babies \| autor = Kenneth Carpenter, Karl F. Hirsch, John R. Horner \| wydawca = Cambridge University Press \| rok = 1996}}</ref>. W skorupie jaja znajdują się liczne pory. Umożliwiają one wymianę gazową zarodka<ref>{{cytuj stronę \| url = http://www.ucmp.berkeley.edu/science/eggshell/eggshell2.php \| tytuł = Eggshell morphology and structure \| opublikowany = University of California Museum of Paleontology \| data dostępu = 14 sierpnia 2013}}</ref>. === Bibliografia === * {{cytuj książkę \| autor = wielu autorów \| tytuł = Encyklopedia Powszechna PWN \| tom = 2. G-M \| strony = 321 \| rok = 1974 \| wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe}} {{Przypisy\|stopień = ===}} <gallery> Plik:Thrachemys scripta elegans egg.JPG\|Jajo [[żółw ozdobny\|żółwia ozdobnego]] ~~Plik:Alauda arvensis nest 2 beentree.jpg\|Gniazdo skowronka z jajami~~ Plik:Song Thrush (Turdus philomelos) - 5 eggs in nest.jpg\|Jaja [[drozd śpiewak\|drozda śpiewaka]] ~~Plik:Comparison of eggs by Zureks.jpg\|Porównanie jaj strusia, emu, kiwi i kury domowej~~ Plik:Picus viridis eggs.JPG\|Jaja [[dzięcioł zielony\|dzięcioła zielonego]] Plik:Spinomantis fimbriatus02.jpg\|Skrzek ''[[Spinomantis fimbriatus]]'' Plik:PortJacksonShark'sEgg20050417c.JPG\|Jajo rekina [[rogatek australijski\|rogatka australijskiego]] Plik:LotaLotaEggsEyes.JPG\|Ikra [[miętus pospolity\|miętusa pospolitego]] </gallery> === Zobacz też === Linia 28 ⟶ 63: * [[jajko (kulinaria)]] * [[jajko w kulturze]] ~~<!-- interwiki -->~~ [[Kategoria:Biologia rozrodu]]

Jajo (biologia): Różnice pomiędzy wersjami