Ytterby: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne, ilustracja, mapa |
rozbudowa |
||
Linia 20:
|stopniN =59 |minutN = 25 |sekundN = 35.04
|stopniE = 18 |minutE = 21 |sekundE = 12.69
|commons = Category:Ytterby
|www =
}}
'''Kopalnia Ytterby''' ([[język szwedzki|szw.]] ''Ytterby gruva'') – nieczynna [[kopalnia]] położona w południowo-wschodniej części [[Szwecja|szwedzkiej]] wyspy i miejscowości (''[[tätort]]u'') [[Resarö]], ok. 2 km na północ od [[Vaxholm]]u, w [[Archipelag Sztokholmski|Archipelagu Sztokholmskim]].
[[Plik:ASM ytterbymine.jpg|thumb|left|Tablica pamiątkowa w kopalni informująca o wyizolowaniu z pochodzącego stąd [[gadolinit|gadolinitu]] 4 nowych pierwiastków]]▼
W kopalni Ytterby wydobyto wiele rzadkich minerałów, m.in. [[gadolinit]] (dawn. ''iterbit''), w którym odkryto 4 nowe [[pierwiastek chemiczny|pierwiastki chemiczne]], nazwane [[itr]], [[iterb]], [[terb]] i [[erb]] dla upamiętnienia ich pochodzenia.
Z kopalnią Ytterby mają związek jeszcze trzy inne pierwiastki: [[gadolin]] (nazwany tak, gdyż jego linie spektralne zostały po raz pierwszy zaobserwowane gadolinicie), [[Holm (pierwiastek)|holm]] (nazwany tak od łacińskiej nazwy [[Sztokholm]]u) i [[tul]] (od
== Historia ==
▲[[Plik:ASM ytterbymine.jpg|thumb|left|Tablica pamiątkowa w kopalni informująca o wyizolowaniu z pochodzącego stąd [[gadolinit|gadolinitu]] 4 nowych pierwiastków]]
Wydobycie [[kwarc]]u na wyspie Resarö rozpoczęto w XVII w. Surowiec wykorzystywano na potrzeby położonych w północnym [[Uppland]] zakładów metalurgicznych. Pod koniec XVIII w. rozpoczęto także wydobycie [[skaleń|skalenia]], wykorzystywanego do produkcji szkła i porcelany m.in. w zakładach ''Rörstrands Porslinfabrik'' w [[Sztokholm]]ie i w założonych w 1825 r. zakładach w [[Gustavsberg]]u, a także w zakładach w [[Szczecin]]ie. Wydobyty surowiec transportowano do pobliskiej przystani (''Ytterby brygga''), skąd po przeładunku był on przewożony drogą wodną do miejsc przeznaczenia<ref name="autonazwa2">{{cytuj stronę|url=http://www.lansstyrelsen.se/stockholm/Sv/djur-och-natur/skyddad-natur/naturminnen/Pages/ytterby-varphogar.aspx|tytuł=Ytterby varphögar|autor=Länstyrelsen Stockholm|język=sv|data dostępu=2014-01-01}}</ref><ref name="autonazwa1"/>.
Ok. 1900 r. kopalnia zatrudniała 47 pracowników. W 1933 r. została ona zamknięta. W późniejszym okresie nieczynną kopalnię wraz z otaczającym ją gruntem przejęło państwo. Szybu kopalni używano do składowania paliwa. Od 1976 najbliższa okolica kopalni jest prawnie chroniona<ref name="autonazwa2"/>.
Wejście do szybu kopalni, liczącego ok. 170 m głębokości, jest obecnie zablokowane. W jego pobliżu usytuowana jest tablica pamiątkowa<ref name="autonazwa1"/>.
== Znaczenie Ytterby w historii chemii ==
W 1787 r. chemik i geolog-amator, [[Carl Axel Arrhenius]], wówczas porucznik artylerii służący w twierdzy Vaxholm, przeszukując składowisko odpadów z kopalni natrafił na nieznaną mu skałę. Jej próbki przesłał do dalszej analizy do działającego przy Akademii Królewskiej w [[Turku|Åbo]] uczonego [[Johan Gadolin|Johana Gadolina]]. Po przeprowadzeniu szczegółowych badaniach minerału, zakończonych w 1794 r., Johan Gadolin wykrył nieznaną dotąd substancję chemiczną. Minerał nazwano iterbitem. Na cześć Johana Gadolina nazwa minerału została zmieniona na [[gadolinit]]<ref name="autonazwa1"/><ref name="autonazwa2"/><ref>{{cytuj stronę|url=http://elements.vanderkrogt.net/rareearths.php|tytuł=The Discovery and Naming of the Rare Earths|autor=Elementymology & Elements Multidict|język=en|data dostępu=2014-01-01}}</ref>.
W 1989 r. kopalnia Ytterby została wyróżniona przez ASM International ("American Society of Metals") jako miejsce o szczególnym znaczeniu dla rozwoju metalurgii. Zostało to upamiętnione specjalną tablicą pamiątkową, umieszczoną niedaleko wejścia do szybu kopalni<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.asminternational.org/portal/site/www/membership/historical-landmarks/|tytuł=ASM Historical Landmarks|autor=ASM International|język=en|data dostępu=2014-01-01}}</ref>.
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.fijen.se/wordpress/2012/10/28/ytterby-gruvan-on-resaro/ Kopalnia Ytterby na wyspie Resarö] <small>[dostęp=2014-01-01]</small> {{lang|en}}
{{Przypisy}}
[[Kategoria:Gmina Vaxholm]]▼
[[Kategoria:Historia chemii]]
▲[[Kategoria:Gmina Vaxholm]]
| |||