Jak-12: Różnice pomiędzy wersjami

'''Jak-12''' ([[język rosyjski|ros.]] '''Як-12''') – [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radziecki]] [[samolot wielozadaniowy]] z [[1947]], skonstruowany przez biuro konstrukcyjne [[Aleksander Jakowlew (konstruktor)|Aleksandra Jakowlewa]], produkowany na licencji także w Polsce i używany m.in. w polskim lotnictwie wojskowym i cywilnym.

Samolot został skonstruowany przez biuro konstrukcyjne [[Aleksander Jakowlew (konstruktor)|Aleksandra Jakowlewa]] w odpowiedzi na złożone w roku [[1944]] zapotrzebowanie na samolot wielozadaniowy, przeznaczony zarówno dla lotnictwa wojskowego jak i cywilnego. Miał służyć jako samolot łącznikowy, lekki samolot pocztowo-pasażerski i samolot szkolny w [[aeroklub]]ach, częściowo zastępując przestarzały [[dwupłat]] [[Po-2]] i budowany w małej serii przed wojną samolot Jakowlewa [[AIR-6]]. Jako pierwszy, Jakowlew zaprojektował 4-miejscowy [[górnopłat]] [[Jak-10]] (oznaczony początkowo Jak-14), którego [[prototyp]] ukończono w styczniu [[1945]]. Jednocześnie, zaprojektował oparty na tym samym [[kadłub samolotu|kadłubie]] 4-miejscowy [[dolnopłat]] z chowanym [[Podwozie (lotnictwo)|podwoziem]] Jak-13. Oba samoloty posiadały silnik gwiazdowy M-11M o mocy 145 KM. Pomimo nieco gorszych osiągów, Jak-10 miał lepsze własności startu i lądowania i po próbach porównawczych, został skierowany do produkcji.

Po wyprodukowaniu niewielkiej serii samolotów Jak-10, w [[1947]] samolot przekonstruowano, wyposażając go w mocniejszy silnik M-11FR (160 KM), kadłub o nieco innym obrysie, większe [[Powierzchnie sterowe|usterzenie]] i nowe skrzydło ze stałymi [[skrzela (lotnictwo)|slotami]]. Nowy samolot oznaczono '''Jak-12'''. Wyprodukowano następnie 788 sztuk podstawowego modelu Jaka-12, większość dla wojska w wersji łącznikowej i obserwacyjnej, a część samolotów w wersjach: [[samolot sanitarny|sanitarnej]] '''Jak-12S''', [[samolot rolniczy|rolniczej]] '''Jak-12SCh''' i [[wodnosamolot]]u '''Jak-12GR'''. Jak-12, podobnie jak Jak-10, odznaczał się 5-cylindrowym silnikiem gwiazdowym z indywidualnymi osłonami [[Cylinder (mechanika)|cylindrów]], miał on konstrukcję mieszaną.

W latach 50. opracowano nową generację samolotu Jak-12, o konstrukcji całkowicie metalowej i z nowym silnikiem gwiazdowym AI-14R o mocy 260 KM, obudowanym tym razem jednolitą metalową osłoną. Nieco zwiększono też wymiary samolotu i wprowadzono 3 miejsca pasażerskie. Nową wersję, oznaczoną '''Jak-12R''', przyjęto od [[1952]] do masowej produkcji. Po dalszym wzmocnieniu konstrukcji i innych drobnych zmianach, do produkcji w [[1955]] wprowadzono wersję zmodyfikowaną '''Jak-12M''', różniącą się wizualnie płetwą przed statecznikiem pionowym. Samolot zyskał większą uniwersalność, mógł zostać w krótkim czasie przystosowany do zadań łącznikowych, sanitarnych lub rolniczych. Jak-12M stał się najliczniej produkowanym wariantem samolotu.

Ostatnią, produkowaną od [[1957]] wersją samolotu był ulepszony '''Jak-12A'''. Był on dopracowany aerodynamicznie; kadłub samolotu stał się bardziej wysmukły, zmniejszono przekrój osłony silnika. Dzięki temu poprawiły się osiągi i udźwig samolotu. Prostokątne skrzydło otrzymało trapezowy obrys końcówek, podparte było jednym [[zastrzał (lotnictwo)|zastrzałem]] zamiast dwóch i wyposażone w automatyczne sloty. Usterzenie poziome otrzymało obrys trapezowy zamiast prostokątnego. Wzbogacono wyposażenie pilotażowe i nawigacyjne samolotu, zamiast drążka sterowego zastosowano [[Wolant (lotnictwo)|wolant]]. W ZSRR zbudowano łącznie 3801 samolotów Jak-12 (w tym 3013 wersji R, M i A).

Samoloty Jak-12M budowano od [[1956]] na licencji w Polsce w wytwórni [[Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL)|WSK-4]] na Okęciu, a silniki AI-14R produkowano w WSK-Kalisz. Od [[1959]] w Polsce produkowano wariant Jak-12A. W Polsce zbudowano 1054 samoloty Jak-12M i 137 Jak-12A, z czego większość wyeksportowano do ZSRR. W [[1958]] opracowano w Polsce ulepszony wariant rozwojowy Jaka-12, produkowany jako [[PZL-101 Gawron]].

Pierwsze samoloty w wersji Jak-12 trafiły do polskiego lotnictwa wojskowego w [[1951]]. Od [[1956]] wprowadzono na uzbrojenie nieliczne samoloty Jak-12R, produkcji radzieckiej. W większej liczbie 51 egzemplarzy weszły na wyposażenie polskiego lotnictwa wojskowego, również od 1956, produkowane w Polsce Jaki-12M. Część z nich (27 samolotów) była w wersji do szkolenia pilotów, z podwójnymi sterownicami, oznaczana także jako UJak-12M. Od [[1959]] polskie lotnictwo eksploatowało także 32 samoloty Jak-12A. W polskim lotnictwie wojskowym samoloty Jak-12 używane były do zadań łącznikowych, patrolowych, transportu pasażerów i ładunków oraz do celów sanitarnych. Większość przekazano do lotnictwa cywilnego lub wycofano w latach 60. i 70., pozostałe w latach 80.

[[Aeroklub Polski|Aeroklub PRL]] otrzymał pierwszy samolot w wersji Jak-12 od wojska w [[1952]] (o znakach SP-ASZ). Kolejne samoloty w wersjach Jak-12M i Jak-12A trafiły do lotnictwa cywilnego, głównie aeroklubów, dopiero od 1956, kiedy podjęto produkcję ich w Polsce. Od [[1963]] również wojsko zaczęło przekazywać swoje samoloty do lotnictwa cywilnego. W lotnictwie sanitarnym od 1956 używano 18 samolotów Jak-12A i 3 Jaki-12M. W [[1983]] w Polsce wciąż latało 38 cywilnych Jaków-12M i 18 Jaków-12A. Część samolotów tego typu używana jest w dalszym ciągu, głównie w aeroklubach do szkolenia, lotów pasażerskich lub holowania szybowców ([[2004]]). W Polsce używano ponadto samolotów [[PZL-101 Gawron]].