Tadeusz Jan Kowalski: Różnice pomiędzy wersjami

'''Tadeusz Jan Kowalski''' (ur. [[21 czerwca]] [[1889]] w [[Châteauroux (Indre)|Châteauroux]] we [[Francja|Francji]], zm. [[5 maja]] [[1948]] w [[Kraków|Krakowie]]) – polski [[Orientalistyka|orientalista]] ([[turkologia|turkolog]], [[arabistyka|arabista]] i [[iranistyka|iranista]]), profesor [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego]], członek [[Polska Akademia Umiejętności|Polskiej Akademii Umiejętności]]; sekretarz generalny PAU w latach 1939–1948.

== Życiorys ==

Był synem Teofila i Kazimiery z Kuszpecińskich, we Francji przebywał do [[1894]]. Nauki gimnazjalne pobierał w krakowskim [[I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie|Gimnazjum św. Anny]], w latach [[1907]]-[[1911]] studiował arabistykę na uniwersytecie w [[Wiedeń|Wiedniu]]; uzupełniał studia na uniwersytetach w [[Strasburg]]u i [[Kolonia (Niemcy)|Kolonii]] (1911-1912). Na uniwersytecie w Wiedniu obronił doktorat (1911, praca ''Kultura islamu'') i został asystentem w Instytucie Orientalistyki w Wiedniu; w [[1914]] na podstawie pracy ''Der Divan des Kais ibn al Hatun'' habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim i został docentem w Seminarium Filologii Orientalnej. Od [[1919]] był profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Filologii Orientalnej, od [[1922]] profesorem zwyczajnym. Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] został aresztowany wraz z innymi pracownikami UJ w ramach tzw. [[Sonderaktion Krakau]] i był więziony w Krakowie, potem we Wrocławiu i w [[Sachsenhausen (KL)|obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen]]; w obozie uczył współwięźniów języka tureckiego i organizował dyskusje naukowe. Zwolniony w lutym [[1940]], w późniejszym okresie okupacji pracował jako urzędnik w [[Biblioteka Jagiellońska|Bibliotece Jagiellońskiej]], gdzie opiekował się zbiorami orientalnymi. Po wojnie powrócił do wykładów uniwersyteckich, prowadził zajęcia m.in. z historii literatury, [[język arabski|języka arabskiego]] i języka perskiego, ale głównym przedmiotem jego zainteresowań nadal pozostawała filologia turecka.

== Kwestia wyjazdu w czasie wojny do Turcji ==

Związki z Turcją znalazły swój wyraz zarówno w badaniach naukowych (jako pierwszy w świecie stworzył dialektologię anatolijsko-turecką), jak i w życiu Kowalskiego – w czasie II wojny światowej, po powrocie Kowalskiego z obozu strona turecka zorganizowała mu możliwość bezpiecznego przeniesienia się z rodziną do Stambułu (dyplomacja turecka zaangażowała się też już wcześniej w pertraktacje z władzami niemieckimi w sprawie zwolnienia go z obozu), ogłoszono już nawet oficjalnie studentom Uniwersytetu Stambulskiego, jakie zajęcia w nowym semestrze będzie prowadził T. Kowalski; do wyjazdu ostatecznie nie doszło (mimo wydania zgody przez władze niemieckie i nawet przygotowania już godzin połączeń kolejowych z Krakowa do Stambułu, z przesiadką w Wiedniu), ponieważ Kowalski obawiał się, że po wojnie mógłby być uznany za zdrajcę<ref>Bliżej o tym zob. Marek Stachowski: "Kowalski„Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul"Stambul”. – ''Türk Dilleri Araştιrmalarι'' 8 (Istanbul 1998): 211-228) [http://www2.filg.uj.edu.pl/ifo/kjasis/~stachowski.marek/store/pub/1998%20Kowalski,%20Caferoglu,%20Stambul%20TDA.pdf] PDF]</ref>. Powszechnie znana -– acz nie poparta jak na razie materiałami archiwalnymi -– jest informacja, że Kowalski nie chciał zostawić doskonałej biblioteki turkologicznej w Krakowie, obawiając się, że jej po wojnie już nie odzyska. Rzeczywiście, materiały w Archiwum PAN i PAU, Oddz. w Krakowie dowodzą, że strona niemiecka nie wyraziła zgody na wywóz czegokolwiek z Polski do Turcji i nawet zabranie z sobą niektórych rzeczy osobistych jak zegarek było poważnym problemem.

== PAU i towarzystwa naukowe ==

Aktywnie uczestniczył w życiu środowiska naukowego. W [[1927]] został powołany na członka-korespondenta, a w [[1932]] na członka czynnego [[Polska Akademia Umiejętności|Polskiej Akademii Umiejętności]]; w latach 1936-1939 był sekretarzem Wydziału I PAU, a od 1939 sekretarzem generalnym całej akademii. Przyczynił się do szybkiego wznowienia działalności przez PAU po wojnie. W Komisji Orientalistycznej akademii pełnił funkcję sekretarza (1918-1935), przewodniczącego (od 1935) oraz dyrektora Wydawnictw (od 1935), redagował periodyk "Prace„Prace Komisji Orientalistycznej PAU"PAU” (od 1919). Działał ponadto w Polskim Towarzystwie Orientalistycznym (członek od 1923, prezes od 1947), Polskim Towarzystwie Językoznawczym, Towarzystwie Miłośników Języka Polskiego. Był członkiem kilku naukowych towarzystw zagranicznych – Towarzystwa Fińsko-Ugryjskiego w [[Helsinki|Helsinkach]], Towarzystwa Naukowego w [[Damaszek|Damaszku]], Towarzystwa Orientalistycznego w [[Praga|Pradze]], Towarzystwa Ludoznawczego w [[Stambuł|Stambule]], Towarzystwa Naukowego im. Körösiego w [[Budapeszt|Budapeszcie]]. W [[1932]] uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Orientalistów w [[Lejda|Lejdzie]].

== Zakres zainteresowań i publikacje ==

* ''Studia nad "Shah„Shah-name"name”'' (1952-1953, 2 tomy)

== Dzieci ==

Syn [[Kazimierz Kowalski (zoolog)|Kazimierz Kowalski]] ([[1925]]-[[2007]]) był paleozoologiem, członkiem [[Polska Akademia Nauk|Polskiej Akademii Nauk]], w l.latach [[1994]]-[[2001]] był prezesem reaktywowanej [[Polska Akademia Umiejętności|Polskiej Akademii Umiejętności]]. Córka [[Anna Kowalska-Lewicka]] ([[1920]]-[[2009]]) była etnografem.

== Dalsza lektura ==

* Stachowski, M.: Tadeusz Kowalski a sprawa jego niedoszłego wyjazdu na Uniwersytet Stambulski. ‒ ''LingVaria'' 5/1 (Kraków 2010): 149-168. [http://www2.filg.uj.edu.pl/ifo/kjasis/~stachowski.marek/store/pub/2010%20Kowalski%20i%20Stambul.LV.pdf PDF]