Trzebiatów: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Cojan (dyskusja | edycje)
poprawa linków
Gmoch (dyskusja | edycje)
dodanie ilustracji i aktualizacja, wikizacja, dodanie linków wew
Linia 51:
 
== Położenie ==
[[Plik:Trzebiatow Old Town bird's-eye view 2007-10b.jpg|thumb|left|220px|Stare Miasto z lotu ptaka]]
 
Trzebiatów (przy [[współrzędne geograficzne|współrzędnych]] {{koordynaty|54|03|26|N|15|16|43|E|umieść=w tekście}}) leży w północnej części [[województwo zachodniopomorskie|woj. zachodniopomorskiego]], w północnej części [[powiat gryficki|powiatu gryfickiego]], w środkowej części [[Trzebiatów (gmina)|gminy Trzebiatów]].
 
Linia 106 ⟶ 108:
 
== Historia ==
[[Plik:Trzebiatow OldWyszkowo TownChurch bird's-eyefront view 20072011-10b03a.jpg|thumb|220px|StareRuiny Miastokościoła zparafialnego lotuna ptaka[[Wyszkowo (Trzebiatów)|Wyszkowie]]]]
 
Dogodne ukształtowanie powierzchni oraz rzeka Rega tworząca z trzech stron ochronę przed potencjalnym najeźdźcą stworzyły dogodne warunki do założenia osady<ref name=przewodnik5>{{Cytuj książkę | inni = red. tekstu Krzysztof Kubacki | tytuł = Trzebiatów : przewodnik historyczny | rozdział = Skrócony opis dziejów do roku 1945 | wydawca = Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Turystyki ZART na zlecenie Urzędu Miejskiego w Trzebiatowie | miejsce = Szczecin | isbn = 978-83-87978-88-4 | strony = 5 |rok=2009}}</ref>. W IX wieku znajdował się tutaj warowny [[gród]] [[Słowianie|słowiański]] i [[podgrodzie|osada przygrodowa]]. W latach 1931-32 podczas [[Wykopaliska|wykopalisk]] odkryto fragmenty budynków z paleniskami oraz ze znaczną ilością słowiańskiej ceramiki<ref name=przewodnik5/>. Były tam też rzymskie monety, prawdopodobnie złożone w ofierze<ref name=przewodnik5/>. Na podstawie późniejszych badań stwierdzono, że w ówczesnym czasie, miejscowość stanowiła miejsce kultu [[Perun]]a. W sąsiedztwie Trzebiatowa natomiast w X w. na przedmieściu [[Białoboki (Trzebiatów)|Białoboki]] według późnośredniowiecznych źródeł znajdowała się świątynia bóstwa pogańskiego nazywanego [[Białobóg|Białym Bogiem]]<ref name=przewodnik5/>, jednak istnienie takiego bóstwa nie jest potwierdzone<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Strzelczyk| imię = Jerzy| autor link = | tytuł = Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian| wydawca = Rebis| miejsce = Poznań | rok = 2007| strony = 50| isbn = 978-83-7301-973-7}}</ref>.
 
Pierwsza źródłowa wzmianka o mieście znajduje się w akcie z 1170 roku<ref name=przewodnik5/>, w którym książę pomorski [[Kazimierz I dymiński|Kazimierz I]] przekazał 11 wsi oraz prawo patronatu nad kościołem w Trzebiatowie, położonych w pobliskich Białobokach [[norbertanie|norbertanom]], przybyłym z [[Lund (miasto)|Lund]] w [[Szwecja|Szwecji]]<ref name=przewodnik5/>. Założyli oni w Białobokach męski klasztor. W 1224 roku Trzebiatów stał się oprawą wdowią księżnej [[Anastazja Mieszkówna|Anastazji]], żony księcia pomorskiego [[Bogusław I|Bogusława I]]. Ufundowała ona w mieście kościół św. Mikołaja oraz klasztor [[norbertanki|norbertanek]]. Od XIII wieku datuje się rozwój miasta, jako ośrodka handlowego nad brzegiem Bałtyku. W roku 1277 roku książę [[Barnim I]], jego syn [[Bogusław IV|Bogusław]] zawarli z opatem Tomaszem z klasztoru norbertanów układ w sprawie [[Lokacja (historia)|lokacji]] miasta i otwarcia w nim mennicy książęcej<ref name=przewodnik5/>. W dniu 6 maja 1277 książęta oraz opat nadali miastu [[prawa miejskie]]. Wiązał się z tym szereg przywilejów natury gospodarczej: przyznano miastu port [[Regoujście]], prawo wolnej żeglugi na rzece Redze, prawo obwarowania miasta murami obronnymi. Zakonnicy z Białoboków mieli natomiast otrzymywać połowę dochodów z mennicy oraz z miasta<ref name=przewodnik5/>. W 1283 roku od księcia [[Bogusław IV|Bogusława IV]] za udział w bitwie pod [[Stargard Szczeciński|Stargardem]] miasto uzyskało prawo do odbijania pieczęci, w czerwonym wosku. Na przełomie XIV i XV wieku Trzebiatów był dużym portem i członkiem Hanzy i stan ten trwał przez najbliższy wiek.
[[Plik:Trzebiatow kaplica sw Gertrudy (3).jpg|thumb|left|180px|[[Kaplica św. Gertrudy w Trzebiatowie|Kaplica św. Gertrudy]], ''(XIV w.)'' obecnie cerkiew]]. W roku 1309 [[Otton I (książę pomorski)|Otton I]] i [[Warcisław IV]] przejęli władzę w Trzebiatowie. Od tej pory dochody z miasta nie były dzielone, jednak książęta musieli sowicie za to zapłacić<ref name=przewodnik5/>. Od 1328 roku w mieście istniała szkoła średnia, z bogatym programem nauczania. Przywileje lokacyjne, a zwłaszcza jeden: do prawa żeglugi na Redze przyczynił się nie tylko do rozwoju miasta, ale też do waśni z pobliskimi Gryficami. Również rywalizacja z [[Kołobrzeg]]iem nie przyniosła miastu korzyści. Gryfice chcąc mieć wyłączność do prawa żeglugi pisała skargi do papieża, a gdy to nie pomogło gryficzanie uciekali się do napaści na Trzebiatów<ref name=przewodnik6>{{Cytuj książkę | inni = Kubacki | tytuł = Trzebiatów: przewodnik historyczny | rozdział = | wydawca = | miejsce = | isbn = | strony = 6 |rok =}}</ref>. Konflikt doprowadził do kilku wojen, które skończyły się dla Trzebiatowa marginalizacją jego znaczenia. Z czasem miasto podupadło będąc tylko ośrodkiem życia lokalnego. Trzebiatów oddalając się od Gryfic w VIX wieku nawiązał szerszą współpracę z coraz prężniej rozwijającym się [[Kołobrzeg]]iem<ref name=przewodnik6/>. W roku [[1416]] miasto przystąpiło do [[Hanza|Związku Hanzetyckiego]]. W 49 lat później - w roku 1465 - został z niej wykluczony, jednak przez ten czas wzbogacił się znacznie na handlu śledziami, solą, piwem, słodem, cebulą i piernikami<ref name=przewodnik6/>. W tym czasie Trzebiatów nawiązał szersze kontakty handlowe z wieloma miastami nadbałtyckimi, m.in. z Kopenhagą w Danii czy Gdańskiem<ref name=przewodnik6/>. Od 1571 roku było miejscem targów końskich i krowich. Rozwinęło się też [[sukiennictwo]]. Rozwój miasta trwał nieprzerwanie do wieku XVII kiedy to wskutek silnych sztormów i zapiaszczenia portu w [[Regoujście|Regoujściu]] żegluga na Redze stała się niemożliwa<ref name=przewodnik6/>. Nie pomogło też przekopanie nowego kanału i portu w okolicach dzisiejszego [[Mrzeżyno|Mrzeżyna]]. W tym też czasie zakończyły się spory Trzebiatowa z Gryficami. Ostatnie towary do Trzebiatowa wpłynęły w 1826 roku<ref name=przewodnik6/>.
 
[[Plik:Trzebiatow Holy Spirit Chapel 2010-05.jpg|thumb|left|180px|[[kaplica Świętego Ducha w Trzebiatowie|Kaplica Świętego Ducha]], ''(XIII w.)'']]
 
W XVI wieku Trzebiatów odegrał poważną rolę w rozwoju reformacji, jako główny ośrodek działalności [[Jan Bugenhagen|Jana Bugenhagena]]. W grudniu 1534 roku w [[Kaplica Świętego Ducha w Trzebiatowie|kaplicy św. Ducha]] odbył się [[Landtag|sejmik stanowy]], znany szerzej pod nazwą [[Sejmik Trzebiatowski]]<ref name=przewodnik6/>. Podczas jego obrad książęta pomorscy zadecydowali o wprowadzeniu reformacji i przyjęciu [[luteranizm]]u jako religii panującej na Pomorzu<ref name=przewodnik7>{{Cytuj książkę | inni = Kubacki | tytuł = Trzebiatów: przewodnik historyczny | rozdział = | wydawca = | miejsce = | isbn = | strony = 7 |rok =}}</ref>. Tym samym odrzucono zwierzchnictwo [[Watykan|Rzymu]].
 
[[Plik:Trzebiatow Holy Spirit Chapel 2010-05.jpg|thumb|left|180px|[[kaplica Świętego Ducha w Trzebiatowie|Kaplica Świętego Ducha]]]]
 
Po sekularyzacji dóbr kościelnych, majątki trzebiatowskich [[klasztor]]ów przeszły na własność [[Gryfici|Gryfitów]]. Były one wdowią oprawą książęcych żon do 1658 roku. W XVII wieku należały do książąt-elektorów brandenburskich. Podczas [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] w 1624 i 1627, przez miasto przetaczały się armie obu walczących stron. W roku 1643 wojska carskie zdobyły i kompletnie splądrowały Trzebiatów<ref name=przewodnik7/>. Po podpisaniu [[Pokój westfalski|pokoju westfalskiego]] w 1648 roku miasto na prawie sto lat znalazło się w granicach [[Brandenburgia|Brandenburgii]]<ref name=przewodnik7/>. W XVII wieku miasto nawiedziła fala pożarów. Największe miały miejsce w roku 1631<ref name=przewodnik7/>, {{fakt|data=2012-08|1635}} i 1679<ref name=przewodnik7/>. Zniszczyły one miasto prawie doszczętnie. Spalony został m.in. [[Ratusz w Trzebiatowie|ratusz]], dwór książęcy i cegielnię<ref name=przewodnik7/>. {{fakt|data=2012-08|W podobnym czasie miasto nawiedziła także zaraza}}.
 
{{fakt|data=2012-08|W 1761 roku Trzebiatów zdobyły wojska rosyjskie, które w tym czasie okupowały [[Pomorze Zachodnie]]}}. Po wyzwoleniu stało się pruskim miastem garnizonowym, którym pozostało aż do [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. I właśnie fakt, że polityka pruska kładła nacisk na utrzymanie armii sprawił, że był barierą rozwoju miasta<ref name=przewodnik7/>. W latach 1750-1790 miasto było własnością księcia wirtemberskiego [[Fryderyk Eugeniusz Wirtemberski|Fryderyka Eugeniusza]]. Za sprawą żony jego syna [[Maria Wirtemberska|Marii Anny z Czartoryskich]], doszło do ożywienia kulturalnego miejscowości. Dawny klasztor norbertanek, od połowy XVI wieku [[Pałac w Trzebiatowie|zamek książęcy]], został z inicjatywy Czartoryskiej przebudowany w stylu klasycystycznym. Tutaj przyszedł na świat król [[Fryderyk I Wirtemberski]], tutaj też wychowywała się jego siostra – przyszła żona cara Pawła I, [[Maria Fiodorowna (Zofia Dorota Wirtemberska)|Zofia Dorota Wirtemberska]]. W latach 1797-1811 miastem zarządzał gen. [[Gebhard Leberecht von Blücher|Gebhard von Blücher]], uczestnik [[bitwa pod Waterloo|bitwy pod Waterloo]]. W 1807 miasto zostało zdobyte przez wojska napoleońskie. W 1824 roku przy kaplicy Świętego Ducha ze składek prywatnych – została ufundowana szkoła średnia dla panien ''Höhere Tochterschule'', której celem było krzewienie edukacji wśród kobiet. W 1858 po reorganizacji szkolnictwa w Trzebiatowie, utworzono państwowy instytut szkolny Gimnazjum im. Jana Bugenhagena. W 1864 roku wybudowano w mieście gazownię i uruchomiono sieć gazową.
 
[[Plik:Trzebiatow Wyszkowo Church front 2011-03a.jpg|thumb|220px|Ruiny kościoła parafialnego na [[Wyszkowo (Trzebiatów)|Wyszkowie]]]]
 
W 1882 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe ze Szczecinem i Kołobrzegiem, co znacząco wpłynęło na ożywienie społeczno-gospodarcze Trzebiatowa<ref name=przewodnik7/>. Powstały nowe zakłady produkcyjne (browar, rzeźnia, mleczarnia, garbarnia), hotele, restauracje. Druga połowa XIX wieku to także zmiany w wyglądzie architektonicznym miasta. Powstały nowe siedziby urzędów i instytucji publicznych (gmach sądu, szkoły powszechnej, gimnazjum, alumnatu). W 1899 w Trzebiatowie powstała szkoła rolnicza, jedna z nielicznych tego typu placówek na Pomorzu. Od 1873 miasto było siedzibą firmy Felisch & Kirchheim zajmującej się produkcją srebrnych nakryć stołowych, które były dostarczane m.in. dla szwedzkiego dworu królewskiego. Po wybudowaniu linii kolejowej do Kamienia Pomorskiego oraz rozbudowie sieci linii kolejki wąskotorowej (m.in. do Mrzeżyna, Rewala, Gryfic), Trzebiatów stał się węzłem komunikacyjnym i ośrodkiem administracyjno-handlowym dla okolicznych wsi i majątków ziemskich. W roku 1900 zakończono budowę Prowincjonalnego Zakładu Leczniczego dla osób psychicznie chorych. W 1903 natomiast otworzono prywatną klinikę dra Evlera. Placówki te razem z funkcjonującym w mieście szpitalem powiatowym zapewniały mieszkańcom kompletną opiekę zdrowotną. W roku 1910 populacja miasta wzrosła do 8484 osób z 2738 w roku 1740. W roku 1914 miasto liczyło 10800 osób<ref name=przewodnik8>{{Cytuj książkę | inni = Kubacki | tytuł = Trzebiatów: przewodnik historyczny | rozdział = | wydawca = | miejsce = | isbn = | strony = 8 |rok =}}</ref>.
Linia 179 ⟶ 180:
=== Zabytki ===
{{Osobny artykuł|Zabytki Trzebiatowa}}
[[Plik:Trzebiatow10Trzebiatow St.JPG Mary's Maternity Church 2010-07 south.jpg|thumb|220px|[[Kościół Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny w Trzebiatowie|Kościół Mariacki w Trzebiatowie]]]]
 
Najbardziej okazałym zabytkiem w Trzebiatowie jest [[Kościół Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny w Trzebiatowie|kościół Macierzyństwa NMP]], który jest przykładem [[architektura gotycka|architektury gotyckiej]] z XIII wieku. Na jego wieży umieszczone są dwa średniowieczne dzwony oraz jeden z początku XX wieku.
Linia 336 ⟶ 337:
 
== Kultura ==
[[Plik:Trzebiatow Palace 2007-07in Trzebiatów bk1.jpgJPG|thumb|280px|[[Pałac w Trzebiatowie]]]]
 
Miasto stanowi lokalny ośrodek kulturalny. Głównym organizatorem życia kulturalnego w mieście jest Trzebiatowski Ośrodek Kultury, który przygotowuje szereg imprez i wydarzeń kulturalnych o regionalnym znaczeniu dla [[Trzebiatów (gmina)|gminy Trzebiatów]] oraz dla turystów, którzy w czasie sezonu odwiedzają miasto. Siedzibą TOK jest zabytkowy [[Pałac w Trzebiatowie|Pałac nad Młynówką]], w którym mieści się Izba Regionalna, Galeria [[Lyonel Feininger|Lyonela Feiningera]] i Biblioteka Publiczna im. [[Maria Wirtemberska|Marii Wirtemberskiej]] z Czartoryskich. W 2006 biblioteka miała zbiory liczące 64 550 woluminów, a tymże roku z biblioteki skorzystało 2363 czytelników<ref name="BDL" />. W Izbie Regionalnej znajdują się osadnicze oraz poniemieckie przedmioty codziennego użytku, dokumenty, narzędzia rzemieślnicze, meble, stroje oraz inne eksponaty związane z kulturą pomorską, osadniczą oraz ukraińską. W 2000 roku izba została otwarta dla zwiedzających<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.kultura.trzebiatow.pl/index.php/pl/historia.html|tytuł=Muzeum pałacowe, Historia|data=2010-05-15|opublikowany=Trzebiatowski Ośrodek Kultury|data dostępu=2010-12-16}}</ref>. Obecnie składa się z dwóch ekspozycji stałych, tzw. Izby Chłopskiej, która obrazuje życie wsi pomorskiej, zarówno tej do 1945 r., jak i powojennej, osadniczej oraz saloniku mieszczańskiego, w którym zaaranżowano natomiast wygląd typowego, mieszczańskiego wnętrza z początku XX wieku. Przy Izbie funkcjonuje ponadto archiwum, w którym gromadzone są zdjęcia, mapy, dokumenty, pocztówki, kroniki, gazety itp. związane z miastem i okolicą.
Linia 385 ⟶ 386:
== Wspólnoty religijne ==
[[Plik:Trzebiatow St. John Church 2010-05 A.jpg|thumb|190px|[[Kościół św. Jana w Trzebiatowie]]]]
 
W Trzebiatowie działalność prowadzi pieć wyznań. Największy odsetek ludności stanowią wierni [[Kościół łaciński|Kościoła rzymskokatolickiego]], którzy przynależą do [[Parafia Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny w Trzebiatowie|parafii Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny]]. W mieście funkcjonuje ponadto personalna [[Ordynariat Polowy Wojska Polskiego|parafia wojskowa]] [[Michał Kozal|bł. Michała Kozala]].
 
Linia 429 ⟶ 431:
=== Transport ===
[[Plik:Trzebiatów - DW102 most.jpg|thumb|220px|Wspólny odcinek [[droga wojewódzka nr 102|drogi nr 102]] z [[droga wojewódzka nr 109|nr 109]] – ulica Mostowa]]
[[Plik:Trzebiatow trainstacja stationkolejowa 2009-04c(1).jpg|thumb|220px|[[Trzebiatów (stacja kolejowa)|Dworzec kolejowy i peron]]]]
 
Trzebiatów stanowi węzeł komunikacyjny, w którym zbiegają się trzy drogi wojewódzkie: [[droga wojewódzka nr 102]] łącząca miasto z [[Kołobrzeg]]iem (31&nbsp;km) oraz z [[Rewal]]em (19&nbsp;km), [[droga wojewódzka nr 103]] przez [[Cerkwica|Cerkwicę]] (12&nbsp;km) do [[Świerzno (województwo zachodniopomorskie)|Świerzna]] (22&nbsp;km), oraz [[droga wojewódzka nr 109]] do [[Mrzeżyno|Mrzeżyna]] (10&nbsp;km) i do [[Gryfice|Gryfic]] (18&nbsp;km).