Bitwa pod Isandlwana: Różnice pomiędzy wersjami

|dowódca1 = gen. [[Frederic Augustus Thesiger, 2. Baron Chelmsford|Lord Chelmsford]]<br />ppłk. [[Henry Pulleine]]<br />płk. [[Anthony Durnford]]

|siły2 = 15 000tys. wojowników

|straty2 = 2 000tys. (dane szacunkowe)

'''Bitwa pod Isandlwana''' – starcie zbrojne, które miało miejsce [[22 stycznia]] [[1879]] pomiędzy oddziałem [[Imperium brytyjskie|brytyjskim]], a armią [[Zulusi|Zulusów]]. Była to największa bitwa podczas wojny Brytyjczyków z Zulusami (1879). 15 000tysięcy Zulusów pokonało liczący ponad 1,3 300tys. ludzi oddział brytyjski, który został niemal całkowicie zniszczony.

Sir Bartle Frere, z własnej inicjatywy i bez wiedzy rządu w [[Londyn]]ie{{odn|Colenso|1880|s=261-262.}}, w październiku 1878 roku wystosował list-ultimatum do króla Zulusów [[Cetshwayo]], w którym domagał się wydania winnych przekroczenia granicy celem osądzenia ich i ukarania w [[Natal (prowincja)|Natalu]], zapłacenia ogromnej grzywny w setkach sztuk bydła i rozpuszczenia armii. Zrozumiałe, że ultimatum pozostało bez odpowiedzi.{{odn|Benken|2012|s=40}}.

W tej sytuacji w styczniu 1879 roku brytyjski generał [[Frederic Augustus Thesiger, 2. baron Chelmsford]] wyruszył na czele 5 000tys. regularnych wojsk oraz 8 000tys. sił posiłkowych z [[Pietermaritzburg]]a w Natalu i skierował się do kraju Zulusów. Brytyjczycy podzieleni byli na trzy kolumny, z których środkową Chelmsford dowodził osobiście. Po przekroczeniu granicznej rzeki Buffalo{{odn|Benken|2012|s=145}} oddział Chelmsforda rozbił obóz u stóp wybitnego wzgórza Isandlwana. Naprzeciwko Brytyjczyków kroczyła – skutecznie kryjąc się w załamaniach gruntu – 24-tysięczna armia Zulusów, z czego Brytyjczycy nie zdawali sobie sprawy{{odn|Benken|2012|s=152}}.

18 stycznia około 4 000tys. wojowników zostało wysłanych z zadaniem zaatakowania kolumny pierwszej Pearsona w pobliżu [[Eshowe]]. Pozostałych 15 000tys. Zulusów rozłożyło się obozem w miejscu zwanym isiPhezi ikhanda. Te siły główne przemieściły się pod górę Babanango, następnie obozowały u stóp góry Siphezi, by w końcu, 21 stycznia, wkroczyć do Doliny Ngwebeni, skąd Ntshigwayo kaMahole zamierzał zaatakować Brytyjczyków 23 stycznia. Pod jego dowództwem armia zuluska poruszała się łatwo i szybko. Maszerowała w dwóch kolumnach w zasięgu wzroku (ale w odległości kilku kilometrów), by uniknąćniespodziewanego uderzenia. Kolumny te poprzedzały siły osłony złożone z konnych zwiadowców{{odn|Lock|2002|s=129-131.}}. Zuluska armia zdołała pokonać ponad 80 km w pięć dni, podczas gdy Chelmsfordowi przebycie 16 km zajęło aż dziesięć dni{{odn|Lock|2002|s=87.}}.

Brytyjczycy posiadali zbyt małe siły kawalerii, aby podjąć jakąś większą akcję przeciwko Zulusom. Chelmsford obawiał się także wykorzystywania tubylców do zadań wywiadowczych, gdyż im nie ufał. Jako, że Isandlwana miała być krótkim przystankiem na drodze do stolicy Zulusów [[Ulundi]], Brytyjczycy nie podjęli większych starań w celu umocnienia obozu. Nie ustawiono nawet obronnego [[Szyk wozowy taborytów|łańcucha z wozów]]{{odn|Colesno|1880|s=294.}}. Jednak rzeczywistą przyczyną zaniedbania środków ostrożności było zlekceważenie przez dowództwo brytyjskie przeciwnika. Doświadczenie, nabyte podczas licznych walk z tubylcami w Afryce mówiło, że wielka siła ognia relatywnie niewielkiego oddziału europejskich żołnierzy uzbrojonych w nowoczesną broń strzelecką i artylerię, a wspieranych przez miejscowych sprzymierzeńców, pozwoli pokonać każdego tubylczego przeciwnika, którego niekarna, źle uzbrojona armia może wprawdzie bohatersko bić się, ale ostatecznie ulegnie. Chelmsford był przekonany, że 4-tysięczne siły, w tym tysiąc Brytyjczyków uzbrojonych w nowoczesne karabiny [[Karabin Martini-Henry|Martini Henry]] i artylerię, dysponują wystarczającą siłą ognia by odeprzeć każdy atak Zulusów z ich dzidami, tarczami z krowiej skóry i kilkoma antycznymi muszkietami [[Karabin Brown Bess|Brown Bess]]. Chelmsford nie obawiał się więc o bezpieczeństwo obozu. Myślał przede wszystkim o tym skąd wziąć odpowiednią liczbę wozów i wołów potrzebnych do dalszego prowadzenia kampanii{{odn|Colesno|1880|s=264-266, 273-275.}}.

W obozie Chelmsford zostawił pięć kompanii 1. batalionu, liczących po 70–80 żołnierzy, a także silniejszą kompanię 2. batalionu (150 ludzi) 24 Regimentu Piechoty. Ponadto było tam około 500 ludzi z Natal Native Contingent i około 200 uzbrojonych, konnych ochotników z Natalu. „Artylerię” stanowiły dwa działa 7-funtowe z 70-osobową obsługą i bateria [[William Hale (wynalazca)|rakiet Hale'aHale’a]]. W sumie obozu miało bronić nieco ponad 1300 ludzi i dwa niewielkie działka{{odn|Knight|2002|s=36.}}.

Dowódcą obozu został [[brevet]] [[podpułkownik]] [[Henry Pulleine]], który nie przewidywał, jak wielkie niebezpieczeństwo grozi Brytyjczykom ze strony nadciągających wojowników. Pulleine był administratorem bez doświadczenia w dowodzeniu w polu. Niemniej jednak dowodził znacznymi siłami, zwłaszcza sześcioma, złożonymi z weteranów zaprawionych w bojach w koloniach, kompaniami regularnej piechoty.

O godz. 7.00 patrole konne, operujące 11 km od obozu, poinformowały o dostrzeżeniu formacji Zulusów liczącej około 4 000tys. wojowników. Dalsze doniesienia, napływające do Pulleine'aPulleine’a we wczesnych godzinach rannych, informowały o kolejnych manewrach Zulusów. Oficerowie zastanawiali się jakie są zamiary przeciwnika: pójdzie tropami formacji Chelmsforda, czy zaatakuje obóz{{odn|Knight|2002|s=40.}}? Około godz. 10.30 przybył z [[Rorke's Drift]] [[pułkownik]] [[Anthony Durnford]], prowadząc pięć szwadronów Natal Native Horse i wspomnianą baterię wyrzutni rakiet. W tym momencie pojawiła się kwestia dowodzenia, ponieważ Durnford był starszy stopniem i zgodnie z tradycją powinien zostać dowódcą. Durnford nie uczynił jednak nic by pozbawić Pulleine'aPulleine’a stanowiska i zaraz po lunchu oznajmił, że przejmuje inicjatywę i rusza przeciwko siłom zuluskim, które −– jego i Pulleine'aPulleine’a zdaniem −– zamierzają uderzyć na tyły Chelmsforda. Durnford chciał dostać jedną z kompanii 24 Regimentu, ale Pulleine odmówił powołując się na rozkaz obrony obozu{{odn|Knight|2002|s=40.}}.

Rankiem 22 stycznia, w momencie rozpoczęcia bitwy, Chelmsford znajdował się zbyt daleko, aby móc przyjść z pomocą Pulleine'owiPulleine’owi. Odgłosy strzałów głównodowodzący mylnie zinterpretował jako ćwiczenia strzelnicze. W ten sposób 1300 Brytyjczyków miało przeciwko sobie ponad dziesięciokrotnie liczniejsze siły zuluskie. Dodatkowo pomiędzy Durnfordem a Pulleinem doszło do sporu o strukturę dowodzenia. Mimo że Durnford przewyższał stopniem Pulleine, nie miał jednak kompetencji aby przejąć dowództwo w obozie. Na czele swojego oddziału zdecydował się na pościg za małymi grupkami Zulusów. W momencie ataku armii zuluskiej na obóz Durnford znajdował się około 2 km. poza obozem. Pulleine pozostał w obozie bez doświadczonego oficera. Na dodatek, nie spodziewając się ataku, zaniedbał całkowicie wzmocnienia pozycji obronnych. Brytyjczycy stanęli w liczącej około 2 km linii, przygotowując się do odparcia uderzenia armii Zulusów. Oddziały regularne przez jakiś czas odpierały atakujących przy użyciu broni palnej. Słabo uzbrojone oddziały pomocnicze uciekły jednak z pola walki. Po wyczerpaniu się amunicji Brytyjczycy wycofali się w kierunku obozu, zostali jednak zaatakowani z flanki przez przeciwnika. Zulusi, używając oszczepów całkowicie roznieśli oddział brytyjski, który nie był w stanie przedrzeć się w walce na [[bagnet]]y.

Po odniesionym zwycięstwie, Zulusi przystąpili do plądrowania obozu. Najcenniejszym łupem było ponad tysiąc karabinów [[Karabin Martini-Henry|Martini-Henry]] i 250 tysięcy sztuk amunicji do nich. Zdobyte zostały także dwa działa oraz bateria rakiet. Zulusi nie potrafili jednak obsługiwać tej broni, więc był to łup bardziej prestiżowy, niż praktyczny. Każdy wojownik starał się przebić swoją włócznią ciała poległych żołnierzy, aby w ten sposób zadośćuczynić tradycji "obmycia„obmycia włóczni krwią"krwią”. Zulusi sprofanowali także ciała przeciwników, gdyż zgodnie z ich wierzeniami, w ciele pokonanego wroga jest uwięziona dusza, którą trzeba uwolnić przez rozcięcie podbrzusza, co przez społeczeństwo angielskie było uważane za barbarzyństwo.

Po powrocie koło zmierzchu, Chelmsford zastał już tylko pobojowisko pełne trupów. Padło ponad 1300 Anglików i ich sprzymierzeńców i około 2 000tys. Zulusów.

Winę za klęskę Dunforda ponosi Chelmsford, który pomimo rozkazu pozostania w obozie, podjął pościg za Zulusami. Wynik bitwy oraz kolejne [[Bitwa pod Rorke's Drift|starcie koło stacji Rorke'sRorke’s Drift]] ponownie zwróciło uwagę Brytyjczyków na ten region. Rząd brytyjski, który wcześniej niedostatecznie wspierał swoje wojska w Natalu, tym razem wysłał do Afryki Południowej nowe siły.

Porażka spowodowała rekonstrukcję sił angielskich. Do Afryki został wysłany generał [[Garnet Joseph Wolseley]], który miał zastąpić Chelmsforda. Dnia 4 lipca Chelmsford pobił jednak ostatecznie Zulusów w [[bitwa pod Ulundi|bitwie pod Ulundi]] w ostatnim starciu tej wojny.

W bitwie wzięły udział następujące siły<ref group=uwaga>Podane poniżej liczby są przybliżone i różnią się nieznacznie od zaprezentowanych w szablonie. Różnica wynika zapewne stąd, że cytowane dalej źródło uwzględnia również ludzi niewalczących, np. cywili, służbę, itd.</ref>.

* 24. pułk piechoty -– ppłk. H. Pulleine

*** kompania A -– kpt. W. Degacher

*** kompania C -– kpt. R. Younghusband

*** kompania E -– kpt. C. Cavaye

*** kompania F -– kpt. W. Mostyn

*** kompania H -– kpt. G. Wardell

*** kompania G -– por. C. Pope

** artyleria -– mjr. S. Smith

*** bateria N -– por. H.T. Curling

** oddział Wojsk Inżynieryjnych (''Royal Engineers'') -– ppłk. A. Dunford

** ochotnicze oddziały konne: ''Natal Mounted Police'', ''Natal Carabineers'', ''Newcastle Mounted Rifles'', ''Buffalo Order Guard'' -– mjr J.C. Russel

*** kompania D -– kpt. C. Nourse

*** kompania E -– kpt. W. Stafford

*** 6. kompania -– kpt. R. Krohn

*** 9. kompania -– kpt. J. Lonsdale

*** 1. kompania -– kpt. O. Murray

*** 4. kompania -– kpt. E. Erskine

*** 5. kompania -– kpt. A. Barry

* oddziały tubylczej jazdy ''Natal Native Horse'' -– kpt. W. Barton

** 1. oddział -– por. C. Raw

** 2. oddział -– por. J. Roberts

** 3. oddział -– por. W. Vause

** szpital polowy -– mjr P. Shepherd i por. A. Hall

** grupa cywilów: woźnice, służba, robotnicy, itp.

** ''uVe'' -– 3,5 tys. wojowników

** ''iNkobamakosi'' -– 6 tys. wojowników

** ''uNokhenke -– 2 tys. wojowników

** ''uDududu'' -– 1,5 tys. wojowników

** ''iMbube'' -– 1,5 tys. wojowników

** ''iSangqu'' -– 1 tys. wojowników

* „Głowa” (in. „pierś”)

** ''uMbonambi'' -– 1,5 tys. wojowników

** ''uMcijo'' -– 2,5 tys. wojowników

** ''uThulwana'' -– 1,5 tys. wojowników

** ''iNdluyengwe'' -– 1 tys. wojowników

** ''uDloko'' -– 1,5 tys. wojowników

** ''iNdlondlo'' -– 900 wojowników

== W kulturze ==

Bitwa pod Isandlwana była głównym wątkiem filmu "Zulu„Zulu Dawn"Dawn” (Świt Zulusów) w reżyserii [[Douglas Hickox|Douglasa Hickoxa]] z 1979 roku, w który główne role zagrali [[Burt Lancaster]] i [[Peter O'Toole]]<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0080180/ Zulu Dawn w IMDb].</ref>.