Wersja z 15:59, 29 cze 2015 edytuj Frees (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 18 850 edycji red., WP:SK ← poprzednia edycja		Wersja z 12:47, 24 gru 2015 edytuj anuluj edycję Pernambuko (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 31 533 edycje linki zewnętrzne, źródła/przypisy następna edycja →
Linia 1: '''Wolnizna''' ([[język staropolski\|staropol.]] ''lgota''{{odn\|Lech Leciejewicz\|1972\|s=411}}) – stosowany w [[średniowiecze\|średniowieczu]] dla [[osadnictwo\|osadników]] osiedlających się w nowym miejscu przywilej pozwalający im na użytkowanie ziemi pańskiej bez ponoszenia za to stosownych [[czynsz\|opłat]]. Wolnizną określano też ziemię objętą ulgami gospodarczymi. ==Etymologia== Etymologia nazwy jest niejasna i funkcjonuje kilka teorii na ich temat. Stosowane są dwie nazwy na określenie tego typu miejscowości. Pierwsza nazwa - ''lgota'' lub ''ligota'' wywodzi się od staropolskiego określenia oznaczającego ''ulgę'', czyli miejsce, w którym funkcjonują ulgi podatkowe lub czynszowe dla osadników. Lgota lub ligota oznacza również ''lgi'' czyli lekki ciężar{{odn\|Lech Leciejewicz\|1972\|s=411}}. Niektórzy etymolodzy wywodzą również nazwę od starosłowiańskich określeń: ligawica – oznaczające trzęsawisko, ligaj – nisko, ligawka – długa trąba trzymana poziomo, które wskazują, że nazwa może mieć też związek z terenem podmokłym lub okresowo zalewanym. Druga nazwa wywodzi się od określenia ''wolność'' i w tym znaczeniu może określać miejscowość zakładaną z woli, pozwolenia regionalnej władzy lub ''miejscowość gdzie panuje wolność podatkowa i gospodarcza'' albo miejscowości wolno, swobodnie zakładane bez planowania. To, że mimo skończonego okresu wolnizny nazwy zostały, świadczy raczej o pochodzeniu ich od woli lub położenia i właściwości miejsca. W Polsce oba terminy ''ligota'' oraz ''wola'' przetrwały w nazwach około 2000 miejscowości{{odn\|Lech Leciejewicz\|1972\|s=411}}. == Warunki wolnizny == Zależnie od warunków panujących na zasiedlanym obszarze wolnizna mogła trwać nawet do 20 lat. W tym czasie osadnicy mieli się zagospodarować, pobudować chaty, często kościół, a przede wszystkim [[trzebież\|wykarczować]] lub osuszyć przydzielony teren tak, aby nadawał się pod uprawy rolne. Po upływie wolnizny [[chłopi]] za użytkowanie ziemi opłacali [[czynsz]] w pieniądzu lub w naturze (najczęściej w różnego gatunku zbożu) tym samym pod względem obowiązków zrównywani byli z mieszkańcami innych, starszych osad położonych na terenie właściciela ziemi. Ze względu na trudny teren i konieczność posiadania drogi formą zabudowy takiej wsi była tzw. [[łańcuchówka]]. == Miejsca objęte wolnizną == {{Main\|Ligota}} Jednymi z pierwszych obszarów osadnictwa były tereny Śląska, Czech, Moraw i Łużyc. Ludność słowiańska uciekająca tam przed Niemcami osiedlała się zajmując nowe, rolniczo gorsze tereny. Ponieważ było to początkowo osadnictwo o charakterze wewnętrznym, często nieformalne, nowo powstałe osady otrzymały nazwy w miejscowym (słowiańskim) języku. Stąd na wspomnianym terenie można znaleźć mnóstwo miejscowości o nazwach typu: [[Ligota]], [[Ligotka]], [[Lhota]] (więcej po czesku), [[Lgota]] itp. Tego typu nazwy wywodzi się od słowa wola lub wolnizna. Nie jest to jedyne możliwe wyjaśnienie ich etymologii. To, że mimo skończonego okresu wolnizny nazwy zostały, świadczy raczej o pochodzeniu ich od woli lub położenia i właściwości miejsca. Starosłowiańskie: ligawica – oznaczające trzęsawisko, ligaj – nisko, ligawka – długa trąba trzymana poziomo wskazują, że nazwa może mieć też związek z terenem podmokłym lub okresowo zalewanym. Właśnie już tylko na tego typu terenie, w XII-XIII wieku, mogło być organizowane nowe osadnictwo, bowiem ziemie rolniczo lepsze, już wtedy były w uprawie.▼ ▲Jednymi z pierwszych obszarów osadnictwa były tereny Śląska, Czech, Moraw i Łużyc. Ludność słowiańska uciekająca tam przed Niemcami osiedlała się zajmując nowe, rolniczo gorsze tereny. Ponieważ było to początkowo osadnictwo o charakterze wewnętrznym, często nieformalne, nowo powstałe osady otrzymały nazwy w miejscowym (słowiańskim) języku. Stąd na wspomnianym terenie można znaleźć mnóstwo miejscowości o nazwach typu: [[Ligota]], [[Ligotka]], [[Lhota]] (więcej po czesku), [[Lgota]] itp. Tego typu nazwy wywodzi się od słowa wola lub wolnizna~~. Nie jest to jedyne możliwe wyjaśnienie ich etymologii. To, że mimo skończonego okresu wolnizny nazwy zostały, świadczy raczej o pochodzeniu ich od woli lub położenia i właściwości miejsca~~. Starosłowiańskie: ligawica – oznaczające trzęsawisko, ligaj – nisko, ligawka – długa trąba trzymana poziomo wskazują, że nazwa może mieć też związek z terenem podmokłym lub okresowo zalewanym. Właśnie już tylko na tego typu terenie, w XII-XIII wieku, mogło być organizowane nowe osadnictwo, bowiem ziemie rolniczo lepsze, już wtedy były w uprawie. W okresie późniejszym osadnictwo bardziej sformalizowano. W dokumentach [[Lokacja (historia)\|lokacji]] nowe, objęte wolnizną wsie określano ([[łacina\|po łacinie]] jako ''libera villa'', ''libertas''). Stąd wzięły się liczne zwłaszcza w [[Małopolska\|Małopolsce]], współczesne polskie określenia typu [[Wola]], [[Wólka]] co z jednej strony podkreślało przywilej wolnizny a z drugiej, wolę sprawczą pana nakazującego swoim poddanym zamieszkanie w określonym miejscu. Nowe osady często zamieszkiwali ludzie przesiedleni z jednej, konkretnej miejscowości, stąd mamy np. [[Zduńska Wola\|Zduńską Wolę]] dla oznaczenia że jej mieszkańców nasiedlono z miejscowości Zduny (możliwe są też wyjaśnienia alternatywne). Przymiotnik określający, występujący przy nazwie Woli może też określać właściciela ziemi dokonującego lokacji np. [[Wola Duchacka]] została założona przez [[Duchacy\|zakonników z klasztoru Duchaków]]. Miejscowości o nazwie Wola rzadko się spotyka na terenach jednolitych pod względem geograficznym np. w [[Wielkopolska\|Wielkopolsce]] oraz na terenach częstych wojen np. [[Pomorze\|Pomorza]] – zdobywcy i właściciele złupionych terenów bezwzględnie żądali swoich należności, zwykle nie dając przywilejów. Miejscowościom lokowanym powtórnie zwykle nazwy nie zmieniano. Linia 11 ⟶ 22: Miejscowości zakładane całkiem współcześnie (XVIII-XIX w.), na [[Lokacja na surowym korzeniu\|surowym korzeniu]], często nazywane są [[Nowiny\|Nowinami]]. Zwykle zakładano je w związku z uwłaszczeniem. Właściciel (dziedzic) zatrzymywał ziemie najlepsze i najdogodniejsze do uprawy, natomiast swoim chłopom dawał gorsze i leżące gdzieś na skraju jego posiadłości. Często trzeba je było dopiero wykarczować i stąd ich nazwa Nowiny. {{Przypisy}} == Zobacz też ==▼ * [[Morska Wola]]▼ * [[Lokacje łanów opuszczonych]]▼ == Bibliografia == * {{cytuj książkę \|nazwisko = Lech Leciejewicz \| tytuł = Mały słownik kultury dawnych Słowian, hasło "Wole" \| wydawca = Wiedza Powszechna \| miejsce = Warszawa \| rok = 1972\| strony = \|odn= tak}} * Samsonowicz Henryk, Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski do 1945 roku, Wiedza Powszechna, Warszawa~~\|data~~ 1981;, ISBN ~~isbn=~~9788321401850; str 517-518 * Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, hasła: wola, ligawica, ligawka. * Kaczyńska Elżbieta, Piesowicz Kazimierz, Wykłady z powszechnej historii gospodarczej, PWN, Warszawa 1977 ▲== Zobacz też == ▲* [[Morska Wola]] ▲* [[Lokacje łanów opuszczonych]] [[Kategoria:Prawo w średniowieczu]]

Wolnizna: Różnice pomiędzy wersjami