|
[[Plik:Lawine.jpg|thumb|300px|Lawina śnieżna]]
'''Lawina''' – gwałtowna utrata stabilności i przemieszczanie się: spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas [[śnieg]]u, [[lód|lodu]], [[gleba|gleby]] / [[Grunt (geologia)|gruntu]], [[skała|materiału skalnego]], bądź ich mieszaniny (ruch jednego typu materiału z reguły powoduje ruch innego typu materiału znajdującego się na zboczu)<ref name=gwysokie>{{cytuj książkę|imię=Wojciech|nazwisko=Lewandowski|imię2=Marek|nazwisko2=Zgorzelski|tytuł=Góry wysokie. Leksykon|wydawca=Wiedza Powszechna|miejsce=Warszawa|data=2002|isbn = 83-214-1278-5}}</ref>. Lawina jest najgwałtowniejszą postacią [[Ruchy masowe|ruchów masowych]] i stanowi olbrzymie zagrożenie dla ludzi i ich otoczenia oraz infrastruktury. Występowanie lawin można jednak w pewnym stopniu przewidywać, a moment ich uruchomienia monitorować (np. przy wykorzystaniu [[geofon|geofonów]]ów jako systemu wczesnego ostrzegania, przy założeniu, że lawina powstaje w pewnej stałej strefie. Ewentualnie można monitorować szlaki schodzenia lawin, które są definiowane rzeźbą terenu. Jest to powszechna praktyka np. na terenach alpejskich).
Między cząstkami materiału leżącego na [[zbocze|zboczu]] lub go budującego oraz między materiałem a podłożem działają [[Tarcie (pojęcie fizyczne)|siły tarcia]] oraz siły oddziaływania międzycząsteczkowego generalnie określane jako [[Kohezja (zjawisko fizyczne)|kohezja]], które równoważą ciężar tego materiału. Jeśli ta równowaga zostanie zachwiana, np. przez wzrost masy śniegu wskutek [[opad atmosferyczny|opadów]] lub zmniejszenia siły tarcia (zmiana parametrów wytrzymałościowych niektórych lub wszystkich warstw tworzących dany masyw), następuje osuwanie się, [[spełzywanie]] lub spływanie materiału ze zbocza. Gdy zjawiska te mają gwałtowny przebieg (w sensie krótkiego czasu), możemy mówić o lawinie.
== Rodzaje lawin ==
* '''lawina kamienna''' – przemieszczająca się po stoku górskim masa [[skała|okruchów skalnych]], kamieni, [[żwir]]u itp. powstająca w wyniku [[obryw skalny|obrywu skalnego]] lub na skutek zaburzenia równowagi [[piarg]]u w [[żleb]]ie lub [[stożek usypiskowy|stożku usypiskowym]] ('''lawina piargowa''');
* [[Lawina gruzowa]]
* '''[[Lawina piroklastyczna|lawina wulkaniczna]]''' (inaczej lawina piroklastyczna, lawina gorąca lub strumień/ (spływ) piroklastyczny) – gwałtownie przemieszczająca się (z prędkością znacznie przekraczającą 100 km/h) po zboczu [[wulkan]]u masa okruchów skalnych, świeżo wyrzuconej [[lawa|lawy]], [[popiół wulkaniczny|popiołu wulkanicznego]] i gazów wulkanicznych;
* '''lawina błotna''' – gwałtownie przemieszczający się [[potok błotny]];
* '''lawina lodowa''' – przemieszczająca się po zboczu masa lodu
* '''lawina śnieżna''' – oberwanie i przemieszczanie się masy śniegu<ref name=gwysokie />.
* '''lawina pyłowa''' powstaje po obfitych opadach, tworząc ze świeżego, puszystego śniegu welon pyłu śnieżnego<ref name=gwysokie />. Porusza się w granicach 200 km/h.
* '''deska śnieżna''' – lawina powstająca w wyniku osunięcia się warstwy świeżego, nie związanego jeszcze z podłożem, śniegu lub w wyniku oderwania się [[nawis śnieżny|nawisu śnieżnego]].
* '''lawina gruntowa''' – powstaje w czasie nagłych [[odwilż]]y lub opadów [[deszcz]]u. Poruszająca się masa mokrego śniegu [[erozja|eroduje]] głęboko podłoże, porywając [[pokrywa zwietrzelinowa|pokrywę zwietrzelinową]] i niszcząc roślinność<ref name=gwysokie />.
[[Plik:Lawina.jpg|mały|prawo|Lawina mieszana w [[Tatry|Tatrach]]]]
* '''lawina mieszana''' – lawina powstająca z wymieszanego materiału w postaci: śniegu, lodu, kamieni, gruzu, błota, pni drzew etc. W geologii tego typu lawina nosi nazwę spływu gruzowego.
== Czynniki warunkujące powstawanie lawin ==
# '''rzeźba terenu i nachylenie stoku''' – stoki o nachyleniu 25–50°; stoki gładkie, porośnięte trawą, strome żleby, rynny, depresje, kotły oraz gładkie zbocza;
# '''pokrywa śnieżna – warstwy śniegu:'''
## śnieg świeżo upadły (puch);
## śnieg zbity (gips) – powstaje z puchu pod wpływem wiatru i niskiej temperatury (Tatry);
## szreń i lodoszreń – powstaje na powierzchni pokrywy śnieżnej na skutek naprzemiennego nagrzewania i zamarzania powodując różniej grubości zlodowaciałą warstwę;
## śnieg ziarnisty (firn) – wiosna i wczesne lato, tam, gdzie tworzy się tzw. wieczny śnieg;
# '''opady''' – jednorazowy opad śniegu powyżej 20 cm; opady deszczu w ciągu całego roku;
# '''odwilż;'''
# '''wiatr''' – lokalne warunki śniegu, nawis śnieżny – duże zagrożenie lawinowe;
# '''temperatura''' – od −5 do −10 °C – czynnik korzystny, zmniejszający zagrożenie; długotrwałe mrozy od −10 do −30 °C powodują lawiny (na skutek przemarzania powierzchni skarp, a tym samym ich wgłębnego rozsadzania powstającym wypełnieniem lodowym). Duże dobowe wahania temperatur również sprzyjają powstawaniu lawin, co związane jest z [[współczynnik rozszerzalności|cieplnym współczynnikiem rozszerzalności]] skał.
== Przeciwdziałanie skutkom lawin ==
* stabilizacje biologiczną – pokrycie szatą roślinną (odpowiednią dla wysokości miejsca pokrycia), zalesianie itp. Stoki porośnięte roślinnością są mniej lawiniaste, las stanowi naturalny hamulec dla lawin. Duże znaczenia ma obecność kosodrzewiny, znacznie ograniczającej ruchomość pokrywy śnieżnej. Skutecznym sposobem jest tworzenie bezleśnych klinów w górnej granicy lasu. Lawina, uderzając w ścianę lasu pod kątem, ma mniejszą siłę uderzenia, przez co oszczędza las, a jednocześnie jest skutecznie zatrzymywana;
* stabilizację przy wykorzystaniu metod inżynierskich, polegającą na pokrywaniu skarp siatkami stalowymi, torkretem (betonem natryskowym), w połączeniu z odpowiednim kotwieniem luźnego materiału bądź pojedynczych formacji skalnych;
* utrzymywanie czapy śniegowej w miejscu jej pierwotnego zalegania, poprzez instalację barier śnieżnych. Tego typu lekkie (fizycznie i wizualnie) instalacje nie dopuszczają do spełzywania / ześlizgiwania się czapy śniegowej (o miąższości do ok. 4,5 m), a tym samym wygaszają lawiny śnieżne u źródła. Tego typu instalacje są powszechnie stosowane na świecie, ale w Polsce nie są spotykane. Na okres letni mogą być szybko demontowane w celu dodatkowego zmniejszenia oddziaływania estetycznego na otoczenie. Ideę funkcjonowania takiej bariery przedstawiono na zdjęciu obok;
'''2. Pasywne''' – przyjmujące na siebie siłę uderzenia lawiny bądź pozwalające kontrolować / zmieniać jej trajektorię. Można tutaj wyróżnić:
* mury oporowe – konstrukcje wykonane z materiału rodzimego lub z betonu. Z reguły wymagają dużej ilości prac instalacyjnych oraz dość mocno ingerujące w krajobraz. Dodatkowo tego typu konstrukcje sztywne źle znoszą oddziaływanie dynamiczne o dużej energii.
* [[Izbica (architektura)|izbice]]
* [[stopnie zagrożenia lawinowego]]
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.gopr.pl/lawiny Aktualne zagrożenie lawinowe w Polsce]
{{Przypisy}}
| 