Wielka Gra: Różnice pomiędzy wersjami

 

== Przebieg ==

Stopniowa rosyjska ekspansja na tereny obecnego [[Uzbekistan]]u i [[Turkmenistan]]u była przyczyną niepokoju Brytyjczyków, dla których postępy rosyjskie zagrażały bezpieczeństwu "klejnotu w koronie" Imperium Brytyjskiego – [[Indie|Indii]]<ref>[http://www.wdl.org/en/item/11751/ Central Asia: Afghanistan and Her Relation to British and Russian Territories]</ref>.

 

Chcąc wzmocnić swoją pozycję w regionie, Brytyjczycy siłą wynieśli do władzy w górskim Afganistanie marionetkowego władcę [[Szuja Szah Durrani|Szudżę Szaha]] w [[1838]] r., jednak z racji powszechnej wrogości i otwartych ataków na żołnierzy na ulicach [[Kabul]]u, musieli wycofać swoje siły w 1842 r., ostatecznie tracąc je w całości (około 4500 żołnierzy). Upokorzeni Anglicy musieli tymczasowo powściągnąć swoje ambicje, a Afganistan, szczególnie po [[Powstanie sipajów|powstaniu sipajów]], był postrzegany jako [[Kordon sanitarny (polityka)|państwo buforowe]].

 

W tym samym czasie powolne postępy rosyjskie, które obejmowały ekspansję z [[Syberia|Syberii]] na południe, nabierały rozpędu. W 1865 r. anektowano [[Chanat Kokandu]], w trzy lata później to samo spotkało [[Samarkanda|Samarkandę]], a [[Emirat Buchary]] został wskutek traktatu pokojowego całkowicie podporządkowany Rosji. Tym samym Rosja stanęła u progu Afganistanu, czego nie omieszkał podkreślić ówczesny [[Premierzy Wielkiej Brytanii|brytyjski premier]], [[Benjamin Disraeli]], proponując w liście do królowej Wiktorii "oczyszczenie Środkowej Azji z Rosjan i odrzucenie ich aż do [[Morze Kaspijskie|Morza Kaspijskiego]]".

[[Plik:Great Game cartoon from 1878.jpg|thumb|200px|Karykatura przedstawiająca afgańskiego [[emir]]a [[Sher Ali]]ego pomiędzy niedźwiedziem ([[Rosja]]) i lwem ([[Wielka Brytania]]). Podpis w języku angielskim głosi ''Chroń mnie przed przyjaciółmi''.|left]]

W efekcie porozumienia z 1907 r., które podłożyło fundament pod sojusz brytyjsko-rosyjski przeciwko [[Cesarstwo Niemieckie|Niemcom]], doszło m.in. do podziału stref wpływów w Centralnej Azji. Ustalono, że Afganistan pozostanie pod wpływami brytyjskimi, jednak Brytyjczycy zobowiązali się do utrzymania obecnej władzy, a także do gwarancji co do rosyjskiej granicy z Afganistanem. Persja została podzielona na rosyjską strefę wpływów na północy, brytyjską na południu i pas buforowy pomiędzy. W kwestii Tybetu postanowiono o zachowaniu jego neutralnego statusu jako państwa buforowego, oraz zadecydowano o kontaktach z Lhasą poprzez władze chińskie, które w teorii zachowywały zwierzchność nad Tybetem.

 

W [[1919]] r. zamordowany został afgański monarcha [[Habibullah Chan|Habibullah Khan]]. Jego syn, [[Amanullah Chan|Amanullah]], odrzucił brytyjską protekcję i zaatakował północną granicę Indii Brytyjskich. Choć sukcesy militarne były skromne, w efekcie traktatu z [[Rawalpindi]] Afganistan odzyskał samodzielność w polityce zagranicznej.