Izomorfizm: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy
Linia 1:
{{Inne znaczenia|algebry|[[Izomorfizm (ujednoznacznienie)]]}}
{{Grafika rozwinięta
| opis = Grupa [[Pierwiastek z jedynki|pierwiastków z jedynki]] piątego stopnia z działaniem mnożenia jest izomorficzna z grupą obrotów foremnego pięciokąta.
| szerokość = 200
| grafika1 = One5Root.svg
Linia 9:
}}
{{Spis treści}}
'''Izomorfizm''' ([[grekaJęzyk grecki|gr.]] ''isos'' – równy, ''morphe'' – kształt) [[Bijekcja|funkcja wzajemnie jednoznaczna]] z jednego [[obiekt matematyczny|obiektu matematycznego]] w drugi, która zachowuje [[Funkcja|funkcje]], [[relacja (matematyka)|relacje]] i wyróżnione elementy.
 
W przypadku obiektów [[algebra uniwersalna|algebry uniwersalnej]] (takich jak [[grupa (matematyka)|grupy]], [[pierścień (matematyka)|pierścienie]], [[moduł (matematyka)|moduły]] itp.) '''izomorfizmem''' nazywamy wzajemnie jednoznaczne odwzorowanie <math>\displaystyle f</math> takie, że <math>\displaystyle f</math> i jego [[funkcja odwrotna|odwrotność]] <math>\displaystyle f^{-1}</math> są [[homomorfizm]]ami.
 
O [[struktura matematyczna|strukturach]]<math>\mathcal A</math> i <math>\mathcal B</math> powiemy, że są '''izomorficzne''', jeżeli istnieje izomorfizm z <math>\mathcal A</math> w <math>\mathcal B</math>.
 
Obiekty izomorficzne nie mogą być odróżnione tylko na podstawie własności użytych do zdefiniowania izomorfizmu i dlatego mogą być uważane za identyczne (różniące się w zasadzie tylko oznaczeniami) jeśli bierze się pod uwagę tylko te własności. W ten sposób w klasie wszystkich obiektów danego rodzaju wprowadzana jest [[relacja równoważności]].
Linia 21:
* Izomorfizm z [[grupa (matematyka)|grupy]] <math>(A,\circ)</math> w grupę <math>(B,\bullet)</math> to bijekcja <math>f: A \to B</math> zachowująca działanie grupowe, czyli taka, że <math>\forall_{a, b \in A}\; f(a \circ b)=f(a) \bullet f(b)</math>.
* Izomorfizm z [[ciało (matematyka)|ciała]] <math>(K,\circ, +)</math> w ciało <math>(L,\bullet, \Diamond)</math> to bijekcja <math>g: K \to L</math> taka, że <math>\forall_{a, b \in K}\; g(a \circ b)=g(a) \bullet g(b) \and g(a + b)=g(a) \;\Diamond\; g(b)</math>.
* Izomorfizm z [[częściowy porządek|częściowego porządku]] <math>\displaystyle (P, <)</math> w częściowy porządek <math>(Q, \triangleleft)</math> to funkcja wzajemnie jednoznaczna <math>h: P \to Q: \forall_{a, b \in P}\; a < b \iff h(a) \triangleleft h(b)</math>.
 
== Teoria kategorii ==
[[Kategoria (matematyka)|Morfizm]] <math>f\colon X \to Y</math> nazywa się '''izomorfizmem''', jeżeli istnieje morfizm <math>g\colon Y \to X</math> taki, że <math>f \circ g = \operatorname{id}_Y</math> oraz <math>g \circ f = \operatorname{id}_X</math><ref>Bucur, Deleanu, op. cit., s. 13.</ref>.
 
Jeżeli morfizm posiada lewą i prawą odwrotność i są one równe, to <math>\displaystyle f</math> jest izomorfizmem, zaś <math>\displaystyle g</math> nazywane jest po prostu odwrotnością <math>\displaystyle f</math>. Morfizm odwrotny do danego, jeżeli istnieje, jest dokładnie jeden. Odwrotność <math>\displaystyle g</math> jest także izomorficzna z odwrotnością <math>\displaystyle f</math>. O dwóch obiektach, między którymi istnieje izomorfizm, mówi się, iż są '''izomorficzne''' lub '''równoważne'''.
 
=== Własności ===
# Każdy izomorfizm jest [[monomorfizm]]em i [[epimorfizm]]em<ref>Bucur, Deleanu, op. cit., s.13-14 13–14.</ref>.
# [[Kategoria (matematyka)|Morfizmy identycznościowe]] są izomorfizmami.
 
Linia 39:
* W '''Met''' izomorfizmami są izometrie.
* W '''Pos''' izomorfizmami są izomorfizmy porządków.
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Zobacz też ==
* [[Kategoria (matematyka)|morfizm]]
* [[algebra ogólna]]
* [[homomorfizm]]
* [[epimorfizm]]
* [[monomorfizm]]
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko=Reinhardt |imię=Fritz |tytuł=Atlas matematyki |wydawca=Prószyński i S-ka |idbn=83-7469-189-1 |miejsce=Warszawa |strony=41}}
# {{cytuj książkę
* {{cytuj książkę |nazwisko=Mostowski |imię=Andrzej |tytuł=Elementy algebry wyższej |wydanie=7 |seria=BM 16 |wydawca=PWN |miejsce=Warszawa |rok=1974 |strony=49}}
|imię=Fritz
* {{cytuj książkę |nazwisko=Krantz |imię=Steven George |tytuł=Dictionary of algebra, arithmetic, and trigonometry |url=http://books.google.com/books?id=q0-xZwdwmewC&pg=PA162&dq=isomorphism+morphism+%22category+theory%22&lr= |wydawca=CRC Press |rok=2000 |id={{ISBN|1-58488-052-X}}, {{ISBN|978-1-58488-052-3}} |strony=162 |język=en |data dostępu=5 maja 2009}}
|nazwisko=Reinhardt
#* {{cytuj książkę | autor = Bucur I. | autor2 = Deleanu A. | tytuł =Introduction to the Theory of Categories and Functors (tłum. ros.) | wydawca =Мир | miejsce =Москва | rok =1972 | tom = | isbn =}}
|tytuł=Atlas matematyki
#* {{cytuj książkę | autor = Gabriel P. | autor2 = Zisman M. | tytuł =Calculus of Fractions and Homotopy Theory (tłum. ros.) | wydawca =Мир | miejsce =Москва | rok =1971 | tom = | isbn =}}
|wydawca=Prószyński i S-ka
#* {{cytuj książkę|imię=Zbigniew|nazwisko=Semadeni|imię=Zbigniew|autor link=Zbigniew Semadeni|imię2=Antoni|nazwisko2=Wiweger|imię2=Antoni|tytuł=Wstęp do teorii kategorii i funktorów|seria =Biblioteka Matematyczna. Tom 45|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|miejsce=Warszawa|rok=1978|wydanie=2|strony=}}
|idbn=83-7469-189-1
|miejsce=Warszawa
|strony=41
}}
# {{cytuj książkę
|imię=Andrzej
|nazwisko=Mostowski
|tytuł=Elementy algebry wyższej
|wydanie=7
|seria=BM 16
|wydawca=PWN
|miejsce=Warszawa
|rok=1974
|strony=49
}}
# {{cytuj książkę
|tytuł=Dictionary of algebra, arithmetic, and trigonometry
|imię=Steven George
|nazwisko=Krantz
|wydawca=CRC Press
|rok=2000
|id={{ISBN|1-58488-052-X}}, {{ISBN|978-1-58488-052-3}}
|strony=162
|język=en
|url=http://books.google.com/books?id=q0-xZwdwmewC&pg=PA162&dq=isomorphism+morphism+%22category+theory%22&lr=
|data dostępu=5 maja 2009
}}
# {{cytuj książkę | autor = Bucur I. | autor2 = Deleanu A. | tytuł =Introduction to the Theory of Categories and Functors (tłum. ros.) | wydawca =Мир | miejsce =Москва | rok =1972 | tom = | isbn =}}
# {{cytuj książkę | autor = Gabriel P. | autor2 = Zisman M. | tytuł =Calculus of Fractions and Homotopy Theory (tłum. ros.) | wydawca =Мир | miejsce =Москва | rok =1971 | tom = | isbn =}}
# {{cytuj książkę|imię=Zbigniew|nazwisko=Semadeni|autor link=Zbigniew Semadeni|imię2=Antoni|nazwisko2=Wiweger|tytuł=Wstęp do teorii kategorii i funktorów|seria =Biblioteka Matematyczna. Tom 45|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|miejsce=Warszawa|rok=1978|wydanie=2|strony=}}
 
[[Kategoria:Metodologia nauki]]