3 Żelazna Dywizja Strzelców: Różnice pomiędzy wersjami

1 czerwca rozpoczęła się ofensywa wojsk ukraińskich [[Interwencja radziecka na Ukrainie (1919)|przeciwko]] [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. Dywizja otrzymała zadanie zajęcia [[Kamieniec Podolski|Kamieńca Podolskiego]]. 3 czerwca został przerwany front bolszewicki. Do 16 czerwca Ukraińcy osiągnęli linię [[Szepetówka|Szepietówka]]-[[Starokonstantynów]]-[[Chmielnicki|Płoskirów]]-[[Czarny Ostrów (obwód chmielnicki)|Czarny Ostrów]], a następnie zdobyli Kamieniec Podolski. W [[Dunajowce|Dunajowcach]] w skład dywizji wszedł mieszany oddział zaporoski płk. [[Pawło Szandruk]]a. Wkrótce do jednostki dołączyła bateria haubic, a także żołnierze rozformowanego [[Kureń Bukowiński (1919)|Kurenia Bukowińskiego]] sotnika [[Omelian Kantymir|Omeliana Kantymira]]. W składzie dywizji została sformowana sotnia konna. Ukraińcy prowadzili dalsze natarcie w kierunku na wieś Mińkowce-[[Nowa Uszyca|Nową Uszycę]]. Dywizję przemianowano wówczas na 3 Dywizję Strzelecką. Tymczasowo podporządkowano jej Łubieński Pułk Konny sotnika Popławskiego. Jego siłami wraz z 9 Błękitnym Pułkiem została zajęta Nowa Uszyca. Rozkazem sztabu generalnego ofensywa miała osiągnąć linię [[Mohylów Podolski]]-[[Wapniarka (obwód winnicki)|Wapniarka]], przerywając bolszewickie linie komunikacyjne z [[Odessa|Odessą]]. Przeciwko 3 DS. bolszewicy skierowali Brygadę Kawalerii [[Grigorij Kotowski|Grigorija Kotowskiego]] i [[45 Dywizja Strzelecka (ZSRR)|45 Dywizję Strzelecką]] wsparte 5 [[pociąg pancerny|pociągami pancernymi]]. Z Odessy przybyły oddział szturmowym marynarzy, 2-tysięczny morski komunistyczny pułk uderzeniowy i 1,5-tysięczny pułk Miszki Japończyka. Ciężkie walki o ważny węzeł kolejowy [[Wapniarka (obwód winnicki)|Wapniarkę]] trwały 26-27 lipca i zakończyły się zdobyciem miasta przez Ukraińców. 3 Dywizja za swoje zasługi bojowe otrzymała oficjalny przydomek „Żelazna”. Po wyczerpujących walkach dywizja potrzebowała odpoczynku i uzupełnień, ale rozwój sytuacji na froncie uniemożliwił to. Rozpoczęły się zacięte walki w rejonie Wapniarki, ale wszystkie ataki wojsk bolszewickich zostały odparte. W tym czasie najwyższe dowództwo Armii Czynnej URL postanowiło podjąć ofensywę w 2 kierunkach: większymi siłami na [[Kijów]], mniejszymi na Odessę. 3 DStrz. znalazła się w grupie armijnej płk. [[Jurko Tiutiunnyk]]a. Natarcie rozpoczęło się 12 sierpnia. 18 sierpnia w walkach o stację kolejową Rudnica został śmiertelnie ranny dowódca 8 Czarnomorskiego Pułku płk E. Carenko. Zastąpił go sotnik Liubimiec. Z kolei z dowództwa 9 Pułku Strzeleckiego odszedł płk P. Szandruk. Jego miejsce zajął płk J. Macak, a następnie płk B. Czmil.

Tymczasem natarcie na Kijów rozpoczęły wojska [[Biali (Rosja)|Białychbiałych]]) w postaci grupy wojskowej gen. [[Nikołaj Bredow|Nikołaja Bredowa]] z [[Siły Zbrojne Południa Rosji|armii]] gen. [[Anton Denikin|Antona Denikina]]. Rozbiła ona oddziały Armii Czerwonej, [[Operacja odesko-mikołajowska|zajmując Odessę]]. Na przełomie sierpnia/września oddziały bolszewickie wycofały się one na linię [[Podilśk|Birzuła]]-[[PierwomajskPerwomajsk (nadobwód Bohemmikołajowski)|Ołwiopol]]-[[Bałta (miasto)|Bałta]]-[[KamiankaKamjanka (obwód czerkaski)|Kamianka]]-[[Wiłszanka]]-stacja kolejowa [[Rybnica]]. Doprowadziło to do drugiego etapu walk o Wapniarkę. 2 września 3 DStrz. otrzymała uzupełnienia. Nowym dowódcą 8 Czarnomorskiego Pułku został płk [[Mychajło Krat]]. 3 sierpnia doszło do silnego ataku na pozycje obronne 3 DStrz., ale wytrzymała ona napór wojsk bolszewickich. Po skierowaniu się nieprzyjaciela w innym kierunku dywizja przeszła w rejon [[Hajsyn]]-[[Humań]]. Pod koniec września doszło tam do walk z wojskami Białych. 12 października dywizja rozbiła 50 Białostocki Pułk Piechoty. Pomimo tego została zmuszona do odwrotu w okolice [[Tulczyn]]a. Podczas wycofywania się kawaleria bolszewicka 14 października nagłym atakiem zadała bardzo ciężkie straty 9 Pułkowi Strzeleckiemu. Liczebność dywizji spadła do ok. 40% stanu początkowego. Przed [[Mohylów Podolski|Mohylowem Podolskim]] przeszła ona reorganizację. Z powodu natarcia wojsk Białych wzdłuż linii kolejowej Żmerynka-Płoskirów Ukraińcy 19 listopada zostali skierowani w rejon [[Lubar]]a. Jednakże 26 listopada miasto zajęli Biali.

Armia Czynna URL znalazła się w tzw. „trójkącie śmierci”: od północy atakowały oddziały bolszewickie, od południa Białych, zaś od zachodu podeszły [[Wojsko Polskie (II RP)|wojska polskie]]. Doszło wówczas do [[I pochód zimowy|I pochodu zimowego]] w celu wyrwania się z okrążenia. Uczestniczyła w nim 3 DStrz., ale bez dowódcy płk. O. Udowyczenki, który zachorował na [[Tyfus plamisty|tyfus]]. Zastąpił go płk W. Olszewskij, a następnie płk [[Wałentyn Trutenko]]. Liczebność dywizji wynosiła zaledwie ok. 500 pieszych i ok. 110 konnych wyposażonych w 16 karabinów maszynowych i 5 dział. 18 grudnia Ukraińcy zajęli wsie Staryj i Nowyj Żywotiw, wyrzucając z nich tyłowe oddziały Białychbiałych. Wobec zbliżania się dużych sił wojsk Białych dywizja 25 grudnia zaczęła wycofywać się ze swoich pozycji, ale po silnym ataku została rozbita. Uratowały się jedynie konna sotnia 9 Pułku Strzeleckiego i konna sotnia 8 Czarnomorskiego Pułku, a także częściowo sztab dywizji. Resztki jednostki utworzyły 3 Mieszany Pułk Konny pod dowództwem płk. [[Hnat Stefaniw|Hnata Stefaniwa]]. Jego zastępcami byli płk. O. Wiszniewskij i płk G. Cziżewskij. Chory płk O. Udowyczenko został przewieziony przez Białychbiałych do Odessy, gdzie przebywał do pocz. lutego [[1920]] r. Kiedy pod miasto podeszły wojska bolszewickie, płk O. Udowyczenko wraz z jeńcami ukraińskimi przedostał się do [[Mohylów Podolski|Mohylowa]], gdzie nawiązał kontakt z komendantem miasta sotnikiem Jaroszczukiem. 18 lutego otrzymał od dowództwa Armii Czynnej URL sformowania na obszarze [[Powiat mohylowski|powiatów mohylowskiego]] i [[Powiat jampolski|jampolskiego]] mieszanej brygady piechoty. Jej liczebność osiągnęła blisko 400 pieszych i ok. 200 konnych z 1 działem. Wkrótce dołączył do niej [[42 Doński Pułk Konny]] sotnika [[Michaił Frołow|Michaiła Frołowa]] i Kubańska Sotnia Konna sotnika Juszkiewicza, które przeszły z wojsk Białychbiałych.