|
Organizacja wewnętrzna dowództw okręgów generalnych w dniu 1 czerwca 1920 roku:
* dowódca okręgu generalnego
* sztab dowództwa okręgu generalnego
''Dział* dział sanitarny ''▼''Dział* dział intendentury ''▼''Dział* dział kontroli gospodarczej ''▼''Dział* dział budowlano-kwaterunkowy ''▼''Dział* dział duszpasterstwa ''▼''Okręgowi* okręgowi inspektorowie broni głównych '' (na czas mobilizacji i wojny) — piechoty, jazdy i artylerii. ▼* szef inżynierii dowództwa okręgu generalnego
''Urząd* urząd opieki nad grobami wojennymi ''▼* adiutantura dowództwa okręgu generalnego
W skład sztabu dowództwa okręgu generalnego wchodziły:
''Sztab Dowództwa Okręgu Generalnego''
Referaty* wydział I mobilizacyjno-organizacyjny (referaty: mobilizacyjny, organizacyjny, bezpieczeństwa i asystencji, ewidencji i map, kancelaria ;),▼Referaty* wydział II informacyjny (referaty: defenzywny <ref>Pisownia oryginalna.</ref>, informacyjno-polityczny, prasowy, propagandy, dozoru korespondencji, jeńców i internowanych, stowarzyszeń wojskowo-wychowawczych, kancelaria ;),▼* Wydział IIIa - wyszkolenia ;,▼Referaty* Wydział IIIb Uniwersytet Żołnierski (referaty: szkolny, bibliotek żołnierskich, instytucji oświatowo-społecznych ;),▼Referaty* Wydział IV techniczny (referaty: saperski, łączności, uzbrojenia, koni i taborów, samochodów, kancelaria ;),▼Referaty* Wydział Va personalny (referaty:personalny, spraw honorowych i dyscyplinarnych, ewidencyjny ;),▼Referaty* Wydział Vb do spraw szeregowych (referaty: poboru i uzupełnień, personalny, kancelaria ;),▼* Wydział VI Wojskowowojskowo- Prawnyprawny. ▼
Poszczególne działy Dowództwadowództwa Okręguokręgu Generalnegogeneralnego składały się z referatów i posiadały osobne kancelarie. Kancelaria główna Dowództwa Okręgu GeneralnegoDOGen. wchodziła w skład Adiutanturyadiutantury. ▼
▲''Dział kontroli gospodarczej''
▲''Dział budowlano-kwaterunkowy''
▲''Dział duszpasterstwa''
▲''Okręgowi inspektorowie broni głównych'' (na czas mobilizacji i wojny) — piechoty, jazdy i artylerii.
''Szef inżynierii Dowództwa Okręgu Generalnego''
▲''Urząd opieki nad grobami wojennymi''
''Adiutantura Dowództwa Okręgu Generalnego''.
''Sztab Dowództwa Okręgu Generalnego'':
* Wydział I - mobilizacyjno-organizacyjny:
▲Referaty: mobilizacyjny, organizacyjny, bezpieczeństwa i asystencji, ewidencji i map, kancelaria;
* Wydział II - informacyjny:
▲Referaty: defenzywny<ref>Pisownia oryginalna.</ref>, informacyjno-polityczny, prasowy, propagandy, dozoru korespondencji, jeńców i internowanych, stowarzyszeń wojskowo-wychowawczych, kancelaria;
▲* Wydział IIIa - wyszkolenia;
* Wydział IIIb - Uniwersytetu Żołnierskiego:
▲Referaty: szkolny, bibliotek żołnierskich, instytucji oświatowo-społecznych;
* Wydział IV - techniczny:
▲Referaty: saperski, łączności, uzbrojenia, koni i taborów, samochodów, kancelaria;
* Wydział Va - personalny:
▲Referaty:personalny, spraw honorowych i dyscyplinarnych, ewidencyjny;
* Wydział Vb (do spraw szeregowych):
▲Referaty: poboru i uzupełnień, personalny, kancelaria;
▲* Wydział VI Wojskowo-Prawny.
▲Poszczególne działy Dowództwa Okręgu Generalnego składały się z referatów i posiadały osobne kancelarie. Kancelaria główna Dowództwa Okręgu Generalnego wchodziła w skład Adiutantury.
== Organizacja dowództw okręgów korpusów w latach 1921–1939 ==
=== Zmiany w organizacji wprowadzone w latach 1926–1930 ===
Z dniem 1 września 1926 roku we wszystkich dowództwach okręgów korpusów z wyjątkiem DOK I, zniesiono stanowiska zastępców dowódców okręgów korpusów<ref>Witold {{odn|Jarno, Okręg ...'', |2001|s. =126.</ref>}}.
25 lipca 1928 roku zostali ustanowieni pomocnicy dowódców okręgów korpusów do spraw uzupełnień. Do 1939 roku, kiedy to przywrócono stanowiska zastępców dowódców OK, pomocnicy zastępowali z urzędu dowódców okręgów korpusów w czasie ich nieobecności<ref>Witold {{odn|Jarno, Okręg ...'', |2001|s. =129.</ref>}}.
w 1929 roku utworzono okręgowe urzędy przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego, które przejęły z oddziałó wyszkolenia sprawy przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego .
²) pBON - Półbrygada Obrony Narodowej,
³) KOP - Korpus Ochrony Pogranicza </small>
== Dowódcy Okręgów Korpusów w 1939 ==
* gen. bryg. [[Mieczysław Ryś-Trojanowski]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr I|DOK nr I]] w [[Warszawa|Warszawie]]
* gen. bryg. [[Mieczysław Smorawiński]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr II|DOK nr II]] w [[Lublin]]ie
* gen. bryg. [[Józef Olszyna-Wilczyński]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr III|DOK nr III]] w [[Grodno|Grodnie]]
* gen. bryg. [[Wiktor Thommée]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr IV|DOK nr IV]] w [[Łódź|Łodzi]]
* gen. bryg. [[Aleksander Narbutt-Łuczyński]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr V|DOK nr V]] w [[Kraków|Krakowie]]
* gen. bryg. [[Władysław Langner]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VI|DOK nr VI]] we [[Lwów|Lwowie]]
* gen. bryg. [[Edmund Knoll-Kownacki]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VII|DOK nr VII]] w [[Poznań|Poznaniu]]
* gen. bryg. [[Michał Tokarzewski-Karaszewicz|Michał Karaszewicz-Tokarzewski]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VIII|DOK nr VIII]] w [[Toruń|Toruniu]]
* gen. bryg. [[Franciszek Kleeberg]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr IX|DOK nr IX]] w [[Brześć|Brześciu n. Bugiem]]
* gen. bryg. [[Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz|Wacław Wieczorkiewicz]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu Nr X|DOK nr X]] w [[Przemyśl]]u
* płk dypl. [[Lucjan Janiszewski]] - [[Dowództwo Obszaru Warownego "Wilno"]] - [[Wilno]]
=== Dowódcy OK w [[kampania wrześniowa|Wojnie Obronnej]] ===
Na drodze mobilizacji tylko trzej dowódcy OK objęli stanowiska dowodzenia Grup Operacyjnych:
* Edmund Knoll-Kownacki - [[Grupa Operacyjna Koło|GO Koło]]
* Józef Olszyna-Wilczyński - [[Grupa Operacyjna Koło|GO Grodno]]
* Wiktor Thommée - [[Grupa Operacyjna „Piotrków”|GO Piotrków]]
Dwaj kolejni dowódcy OK stanęli na czele Grup Operacyjnych zorganizowanych w toku działań wojennych:
* Franciszek Kleeberg - [[Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”|SGO Polesie]]
* Michał Karaszewicz-Tokarzewski - [[GO Karaszewicza-Tokarzewskiego]]
Pozostali objęli stanowiska drugo- i trzecioplanowe na obszarach tyłowych.
=== Losy dowódców OK po zakończeniu działań wojennych ===
M. Tokarzewski-Karaszewicz rozpoczął organizowanie w Warszawie organizacji konspiracyjnej. Następnie został aresztowany 6 marca 1940 r. w miejscowości [[Munina]] pod [[Jarosław (województwo podkarpackie)|Jarosławiem]], przy przekraczaniu ówczesnej granicy niemiecko-sowieckiej<ref>D. Bargiełowski: "Po trzykroć pierwszy", Tom II, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2001, str. 379-383.</ref>. Trzech dowódców zostało wziętych do niewoli przez Niemców (W. Thommée, E. Knoll-Kownacki, F. Kleeberg), trzech kolejnych zostało wziętych do niewoli przez Sowietów, spośród nich M. Smorawiński i J. Olszyna-Wilczyński zostali zamordowani, W. Langner zwolniony.
Internowany na Węgrzech M. Ryś-Trojanowski został przekazany Niemcom i umieszczony w obozie koncentracyjnym gdzie zmarł. W niemieckiej niewoli zmarł także F. Kleeberg. Dwóch pozostałych (A. Narbutt-Łuczyński, W. Scewola-Wieczorkiewicz) oraz zwolnieni W. Langner i M. Tokarzewski-Karaszewicz przedostali się różnymi drogami na Zachód.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Jarno|imię=Witold|autor link=Witold Jarno, ''|tytuł=Okręg KorpusuGeneralny WojskaNr PolskiegoIII nrKielce IVw Łódźlatach 1918-1939'', Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, 1921|wydawca=Wydawnictwo „Ibidem”, |miejsce=Łódź 2001, {{ISBN|83-88679-10-4rok=2003|isbn=8388679317|odn=tak}}.
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Jarno|imię=Witold|autor link=Witold Jarno|tytuł=Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939|wydawca=Wydawnictwo „Ibidem”|miejsce=Łódź|rok=2001|isbn=8388679104|odn=tak}}
* Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej,
* Daniel Bargiełowski: "Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła libelarnokatolickiego", Tom II, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2001, {{ISBN|83-88794-76-0}}.
{{Okręgi korpusów II RP}}
| 