Unia polsko-litewska: Różnice pomiędzy wersjami

'''Unia polsko-litewska''' – związek [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Zapoczątkowany [[Unia w Krewie|unią w Krewie]] w [[1385]] roku, potwierdzany w kolejnych aktach unii i wspólną osobą władcy, wzmocniony aktem [[unia lubelska|unii lubelskiej]] [[1569]] roku, tworzącym wspólne państwo [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczpospolitą Obojga Narodów]]. Realnie istniał do [[1795]].

Główną przyczyną utworzenia unii było zagrożenie ze strony [[zakon krzyżacki|krzyżackiej]] oraz fakt, że [[Ludwik Węgierski]] nie pozostawił męskiego potomka. Ludwik chciał pozostawić polski tron swojej córce, ale w tradycji Polski kobieta nie mogła zasiadać na tronie. Nadał więc w [[1374]] roku polskiej szlachcie [[przywilej koszycki]], stanowiący, że król nie mógł nakładać na nią nowych [[podatek|podatków]] bez jej zgody. W zamian szlachta zgodziła się na objęcie tronu przez jedną z jego córek ([[Katarzyna Andegaweńska|Katarzynę]], [[Maria Andegaweńska|Marię]] albo [[Jadwiga Andegaweńska|Jadwigę]]). Ostatecznie koronacja Jadwigi odbyła się w [[1384]] roku, głównie z powodu jej matki, [[Elżbieta Bośniaczka|Elżbiety Bośniaczki]], która długo zwlekała z wysłaniem jej do Polski z uwagi na jej młody wiek. Tak długie bezkrólewie wywołało oburzenie magnatów małopolskich, którzy nieustannie grozili, że odmówią Jadwidze prawa do tronu jeśli nie stawi się na koronację. Były to jednak czcze groźby, których ostatecznie nie spełniono. Według [[Oskar Halecki|Oskara Haleckiego]] główną przesłanką do zawarcia unii i utworzenia federacji polsko-litewskiej było uniknięcie konfrontacji zbrojnej obu państw na ziemiach ruskich, do których oba rościły swoje pretensje<ref>[[Oskar Halecki]], ''Dzieje unii jagiellońskiej w wiekach średnich'', t. I, Kraków 1919, s. 53–54.</ref>.

* [[1385]] – [[unia w Krewie|unia krewska]]– książę [[Litwa|Litwy]], [[Władysław II Jagiełło|Jagiełło]], został poprzez małżeństwo (faktyczne i polityczne) z [[Jadwiga Andegaweńska|Jadwigą]] królem Polski, łącząc unią dwa państwa. W zamian miał przejść wraz ze swoim ludem na [[chrześcijaństwo]], walczyć z [[zakon krzyżacki|Krzyżakami]] i wypuścić jeńców. Rok później został ochrzczony jako [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] oraz koronowany. Unia krewska rozpadła się w [[1399]] roku, po śmierci [[Jadwiga|Jadwigi]].

* [[1401]] – [[unia wileńsko-radomska]] – potwierdzona i zmieniana w [[Wilno|Wilnie]] i [[Radom]]iu – była efektem bezdzietnej śmierci Jadwigi i porażki Litwy w [[Bitwa nad Worsklą|bitwie nad Worsklą]]. [[Witold Kiejstutowicz|Witold]] (kuzyn Jagiełły) miał sprawować rządy na Litwie, a po jego śmierci władza miała wrócić do Władysława.

* [[1413]] – [[unia horodelska]] w [[Horodło|Horodle]] – wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie. Ustalono też, że decyzje dotyczące krajów mają zapadać przy współudziale szlachty polskiej i litewskiej, co było gwarancją odrębności Litwy.

* [[1432]] (1432–34) – [[unia grodzieńska]] w [[Grodno|Grodnie]]

* [[1440]]–[[1447]]1440–1447 – {{fakt|[[unia]] faktycznie wygasła|data=2014-05}}, gdy wielkim księciem litewskim został [[Kazimierz IV Jagiellończyk]]

* [[1447]] – [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniew Oleśnicki]] ofiarował koronę Polski Kazimierzowi Jagiellończykowi – wznowienie unii personalnej

* [[1499]] – [[unia krakowsko-wileńska]]

* [[1501]] – [[unia mielnicka]] w [[Mielnik (województwo podlaskie)|Mielniku]]

* [[1569]] ([[1 lipca]]) – [[unia lubelska]] – powstanie [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]].

* [[1791]] – [[konstytucja 3 maja]] zacieśniała (lecz nie znosiła) unię Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stworzono wspólne organy władzy centralnej, w tym [[Straż Praw]] i Komisje Wielkie Obojga Narodów. [[20 października]] [[Sejm Czteroletni]] uchwalił przepisy wykonawcze do Konstytucji 3 maja pod nazwą [[Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów|Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów]].

* [[1795]] – [[III rozbiór Polski]] – wygasła unia lubelska.

* [[1812]] – [[Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego]] – próba wskrzeszenia unii.