Wikipedia

Grupy krwi: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Część artykułu przeniosłem do Układ grupowy AB0, po poprawkach usunę znaczną ilość treści
Usunąłem treść przeniesioną do bardziej precyzyjnych artykułów.
Linia 1:
{{W edycji}}
'''Grupy krwi''' – zestawy [[antygen]]ów obecnych na powierzchni [[erytrocyt|krwinek czerwonych]]. W zależności od układu grupowego brane są pod uwagę różne zestawy antygenów. Niezgodność w obrębie układu grupowego wiąże się z reakcją odpornościową organizmu, polegającą na wytworzeniu [[przeciwciało|przeciwciał]] skierowanych przeciwko nieprawidłowym antygenom, obecnym na [[erytrocyt]]ach. W ramach tego samego gatunku może istnieć wiele układów grupowych krwinek czerwonych. Zachowanie zasad zgodności w obrębie układów grupowych krwi jest istotne podczas [[Transfuzja krwi|transfuzji krwi]], [[Przeszczepianie narządów|przeszczepiania narządów]], a także w ciąży dla uniknięcia [[Choroba hemolityczna noworodka|choroby hemolitycznej]].
 
== Układy grupowe krwi ==
Ze względu na występowanie na erytrocytach swoistych antygenów wyróżnia się kilka układów grupowych. U człowieka do roku 2014 opisano trzydzieści pięć układów grupowych [[krew|krwi]]{{r|isbt}}. Największe znaczenie z punktu widzenia praktyki medycznej mają<ref name=skrypt>Materiały dydaktyczne regionalnego centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa w Warszawie, Warszawa 2013, strony 56</ref>:
* układ AB0,
* układ Rh – antygeny C, c, D{{r|allel-d|grupa1=uwaga}}, E, e,
* układ Kell – antygen K, k, Kpa, Kpb.
 
Ponadto wyróżnia się następujące układy grupowe:
Linia 18 ⟶ 17:
! Lokalizacja genu<br />na chromosomie<ref name="pdf"/>
|-
| [[Układ grupowy AB0|AB0]]
| AB0
| AB0
| wielocukier
Linia 25 ⟶ 24:
| 9
|-
| [[Układ grupowy Rh|Rh]]
| Rhesus
| Rh
| białka D{{r|allel-d|grupa1=uwaga}}, c, C, E, e
Linia 243 ⟶ 242:
|}
 
=== UkładHistoria AB0 ===
==== Historia ====
Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony [[Karl Landsteiner]] w 1901 roku<ref name="Schwarz-2003">{{otwarty dostęp}} {{Cytuj pismo | nazwisko = Schwarz | imię = HP. | nazwisko2 = Dorner | imię2 = F. | nazwisko3 = Landsteiner | imię3 = K. | tytuł = Karl Landsteiner and his major contributions to haematology | czasopismo = Br J Haematol | wolumin = 121 | numer = 4 | strony = 556–565 | rok = 2003 | doi = 10.1046/j.1365-2141.2003.04295.x | pmid = 12752096}}</ref>. Natomiast [[Ludwik Hirszfeld]] wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0, co następnie w 1928 roku przyjęto na całym świecie. Równocześnie pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.
 
==== Budowa ====
{| class="wikitable" align="right"
! style="width:50px"|Grupa krwi
! style="width:50px"|Antygeny na powierzchni komórki
! style="width:50px"|Przeciwciała w osoczu
|-
! A
| A
| anty-B
|-
! B
| B
| anty-A
|-
! AB
| A i B
| brak
|-
! 0
| brak
| anty-A<br />i anty-B
|}
Układ AB0 (czyt. ''a-be-zero'') jest najważniejszym układem grupowym krwi, występującym u człowieka. Rozmieszczenie jego antygenów nie ogranicza się wyłącznie do [[erytrocyt|erytrocytów.]] Są one obecne na powierzchni wszystkich komórek organizmu, z wyjątkiem [[neuron]]ów. Antygeny tego układu mają charakter [[Polisacharydy|polisacharydów]]. Pojawiają się w 6. tygodniu życia płodowego, jednak do ich pełnej ekspresji dochodzi w 6 – 18 miesięcy po urodzeniu. Dlatego grupę krwi dziecka ustala się po ukończeniu 2. roku życia.
 
Jest to jedyny układ, w obrębie którego znajdują się '''naturalne przeciwciała''' przeciwko [[antygen]]om, nieobecnym na własnych krwinkach. Dlatego tak istotny jest dobór krwi właśnie w tym układzie grupowym.
 
Istnieją cztery warianty antygenów w układzie grupowym A, B, AB i 0. W tym układzie grupowym wytwarzany jest również antygen H, którego największe stężenie opisuje się u osób z grupą krwi 0. '''Antygen H''' oraz geny odpowiedzialne za jego syntezę odpowiadają za prawidłowe powstawanie antygenów A i B. Proces syntezy antygenów rozpoczyna się syntezą antygenu H. Jeżeli osoba ma grupę krwi 0, proces zostaje '''zatrzymany''' na tym etapie, natomiast jeżeli została odziedziczona grupa krwi A, B lub AB, synteza podąża dalej. Brak tego antygenu, występujący na skutek mutacji genu H, skutkuje wystąpieniem niezwykle rzadkiej [[Fenomen bombajski|grupy krwi Bombaj 0<sub>h</sub>]].
 
Znaczenie kliniczne ma również zróżnicowanie w grupie A. Wyróżnia się podgrupę A<sub>1</sub>, która występuje u ok. 80% populacji, podgrupę A<sub>2</sub> oraz inne rzadkie podgrupy (A<sub>3</sub>, A<sub>int</sub>, A<sub>X</sub>, A<sub>m</sub>). Istotą różnicy w podgrupach jest aktywność dziedziczonej glikozylotransferazy, która ma największą aktywność u osób z A<sub>1</sub>. W rezultacie u osób z podgrupą A<sub>2</sub> może dojść do występowania naturalnych przeciwciał anty-A<sub>1</sub>.
 
[[Fenotyp]]ową grupę krwi (kliniczną) kodują odpowiednio:
* grupę A<sub>1</sub> mają osoby o [[genotyp]]ie A<sub>1</sub>0, A<sub>1</sub>A<sub>1</sub>, A<sub>1</sub>A<sub>2;</sub>
* grupę A<sub>2</sub> mają osoby o genotypie A<sub>2</sub>A<sub>2</sub> lub A<sub>2</sub>0;
* grupę B mają osoby o genotypie BB lub B0;
* grupę A<sub>1</sub>B mają osoby o genotypie A<sub>1</sub>B;
* grupę A<sub>2</sub>B mają osoby o genotypie A<sub>2</sub>B;
* grupę 0 mają osoby o genotypie 00.
 
Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych [[przeciwciało|przeciwciał]] należących do klasy [[Immunoglobuliny M|IgM]]:
* grupa A<sub>1</sub>: anty-B;
* grupa A<sub>2</sub>: anty-B i niekiedy anty-A<sub>1;</sub>
* grupa B: anty-A;
* grupa 0: anty-A i anty-B;
* grupa A<sub>1</sub>B: brak naturalnych przeciwciał;
* grupa A<sub>2</sub>B: mogą wystąpić anty-A<sub>1.</sub>
 
=== Układ Rh ===
Stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od rodzaju małp ''Rhesus'', od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują '''tylko''' na krwinkach czerwonych. Pojawiają się około 6. tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów:
* antygen D – genotypy DD lub Dd; [[allel]] d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu;
* antygen C – genotypy CC lub Cc;
* antygen c – genotyp cc;
* antygen E – genotypy EE lub Ee;
* antygen e – genotyp ee.
 
Najistotniejszym i najbardziej immunogennym w tym układzie jest '''[[antygen D]]'''. Z tego powodu osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D, określa się mianem '''Rh+''', bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20% osób erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Takie osoby określa się mianem '''Rh−'''. Przeciwciała anty-Rh są przeważnie w klasie [[Immunoglobuliny G|IgG]] i w przeciwieństwie do przeciwciał anty-AB0, zostają zsyntezowane dopiero w wyniku kontaktu z antygenem Rh w czasie ciąży ([[Choroba hemolityczna noworodka|konflikt serologiczny]]) lub po [[Transfuzja krwi|transfuzji]] krwi niezgodnej w ramach układu Rh. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgG wymaga czasu, więc reakcja odpornościowa zachodzi znacznie '''później,''' niż w przypadku niezgodności w układzie AB0. Z tego powodu konflikt serologiczny dotyczy najczęściej dopiero następnej ciąży.
 
==== Słaby antygen D ====
Istnieje również odmiana w obrębie układu Rh określana mianem '''słabego antygenu D''' (D<sup>u</sup>) występująca u 1% populacji. Osoba z tą odmianą określana jest '''jednocześnie''' dawcą Rh+ i biorcą Rh−. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której antygen D obecny na erytrocytach jest nieprawidłowy, co w przypadku przetoczenia tej osobie krwi Rh+ mogłoby skutkować wytworzeniem przeciwciał przeciwko pełnowartościowym antygenom D dawcy. Z tego powodu krew tej osoby jako biorcy określa się Rh−. Kiedy natomiast osoba jest dawcą, istnieje niebezpieczeństwo wytworzenia przez biorcę przeciwciał przeciwko słabym antygenom D. Wówczas osoba jest opisywana jako dawca Rh+{{r|Kuśnierz Alejska2000}}.
 
== Zasady zgodności ==
[[Plik:Blood Compatibility.svg|thumb|Schemat zgodności erytrocytów w układzie AB0. Osoba z grupą krwi 0 może być dawcą dla pozostałych grup, osoby z grupami A i B mogą być dawcami dla osób z grupą krwi AB.]]
Zasady [[Transfuzja krwi|transfuzji]] krwi wynikają z możliwości występowania przeciwciał przeciwko antygenom różnych układów grupowych krwi. Najistotniejsze znaczenie kliniczne mają układy AB0 i Rh.
 
Występowanie przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom grupowym opisują tzw. prawa Landsteinera: 1) jeżeli krew zawiera antygen określający grupę krwi (A, B lub Rh+), nie zawiera przeciwciał przeciwko temu antygenowi; 2) krew zawiera przeciwciała przeciwko antygenom grupowym nie występującym u danego osobnika<ref name="principles_of_medical_physiology">{{Cytuj książkę | nazwisko = Sircar | imię = Sabyasachi | tytuł = Principles of medical physiology | data = 2008 | wydawca = Thieme | miejsce = Stuttgart | isbn = 1-58890-572-1 | strony = 160}}</ref>. Oznaczenie grupy krwi jako 0 lub Rh−, oznacza brak tych antygenów w organizmie, co przekłada się na możliwość wytworzenia przeciwciał przeciwko '''wszystkim innym''' antygenom obcym dla danej osoby (czyli w tym wypadku dla A, B i Rh+).
 
Zgodnie z tymi zasadami krew grupy 0Rh− można przetoczyć każdej osobie, natomiast dawcą dla osoby z tą grupą musi być osoba o identycznej grupie krwi (0Rh−). Osoba mająca grupę ABRh+ może otrzymać dowolną krew, natomiast może być dawcą jedynie dla osoby z tą samą grupą krwi. Istnieje więc możliwość następujących wariantów zgodności dawców i biorców krwi:
{| class="wikitable"
|+ Tabela zgodności grup krwi
!rowspan="2" | Biorca
!colspan="8" | Dawca
|-
! 0Rh− !! 0Rh+ !! BRh− !! BRh+ !! ARh− !! ARh+ !! ABRh− !! ABRh+
|- align="center"
! ABRh+
| X || X || X || X || X || X || X || X
|- align="center"
! ABRh−
| X || &nbsp; || X || &nbsp; || X || &nbsp; || X || &nbsp;
|- align="center"
! ARh+
| X || X || &nbsp; || &nbsp; || X || X || &nbsp; || &nbsp;
|- align="center"
! ARh−
| X || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || X || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp;
|- align="center"
! BRh+
| X || X || X || X || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp;
|- align="center"
! BRh−
| X || &nbsp; || X || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp;
|- align="center"
! 0Rh+
| X || X || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp;
|- align="center"
! 0Rh−
| X || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp;
|}
 
Ponadto podczas transfuzji krwi należy przestrzegać następujących zasad:
* przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh
* przed przetoczeniem wykonuje się [[Próba krzyżowa|próbę krzyżową]]. Podczas próby, sprawdza się, czy zachodzi [[aglutynacja]] między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i [[Choroba hemolityczna noworodka|konflikt serologiczny]] u osób z grupą „[[Fenomen bombajski|Bombay]]”)
* u osób, u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny, dobiera się również krew w pozostałych czterech podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell
* w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs – antygeny S i U, Kidd – antygen Ik, Kell – antygen K
 
== Dziedziczenie ==
Grupy krwi determinowane są genetycznie i dziedziczone zgodnie z charakterem ich genów.
{{clear}}
{| class="wikitable"
|+ Dziedziczenie grup krwi układu AB0
!rowspan="2" | Rodzic
!colspan="4" | Rodzic
|-
! 0 !! A !! B !! AB
|- align="center"
! 0
| 0 || 0 lub A || 0 lub B || A lub B
|- align="center"
! A
| 0 lub A || 0 lub A || 0, A, B lub AB || A, B lub AB
|- align="center"
! B
| 0 lub B || 0, A, B lub AB || 0 lub B || A, B lub AB
|- align="center"
! AB
| A lub B || A, B lub AB || A, B lub AB || A, B lub AB
|}
 
{| class="wikitable"
|+ Dziedziczenie grup krwi układu Rh
!rowspan="2" | Rodzic
!colspan="3" | Rodzic
|-
! DD (Rh+) !! Dd (Rh+) !! dd (Rh−)
|- align="center"
! DD (Rh+)
| DD (Rh+) || DD lub Dd (Rh+) || Dd (Rh+)
|- align="center"
! Dd (Rh+)
| DD lub Dd (Rh+) || DD lub Dd (Rh+) lub dd (Rh−) || Dd (Rh+) lub dd (Rh−)
|- align="center"
! dd (Rh−)
| Dd (Rh+) || Dd (Rh+) lub dd (Rh−) || dd (Rh−)
|}
 
== Częstość występowania ==
Grupa krwi Rh− pojawiła się jako mutacja w Europie ok. 25-35 tys. lat temu, obecnie ma ten układ ok. 16% Europejczyków (najczęściej spotykany wśród [[Baskowie|Basków]] – ok. 35% oraz [[Żydzi aszkenazyjscy|Żydów aszkenazyjskich]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://ciekawe.org/2016/05/09/jesli-twoja-grupa-krwi-ma-wskaznik-rh-nalezysz-do-wyjatkowej-czesci-naszej-populacji/|tytuł=''Jeśli twoja grupa krwi ma wskaźnik Rh- należysz do wyjątkowej części naszej populacji''|opublikowany=ciekawe.org|data dostępu=24 sierpnia 2016}}</ref>). Grupa Rh− występuje bardzo rzadko u rdzennych mieszkańców innych kontynentów (którzy nie mają przodków Europejczyków) – ma ją zaledwie 9 na 10 000 osób w Afryce i 1 na 10 000 w pozostałych kontynentach. Spośród mieszkańców USA ok. 15% osób ma grupę Rh−, gdyż wielu z nich ma korzenie europejskie (grupa ta występuje np. u ok. 5-10% Afroamerykanów). Genotyp Dd ma ok. 40-45% Europejczyków, 3% rdzennych Afrykańczyków i mniej niż 1% rdzennych mieszkańców Azji, Ameryki i wysp Pacyfiku{{r|madsci-mar2001-985200157}}. W Polsce grupę ARh− ma 6% ludzi. Dla człowieka z tą grupą można podać krew od 12% innych ludzi, zaś jego krew może być podana 46% ludzi.
{{osobny artykuł|Seroantropologia}}
{| class="wikitable sortable" style="width: 45em"
|+Częstość występowania grup krwi w układach AB 0 oraz Rh
|-
! style="width: 20%; text-align: left" | Populacja
! style="width: 10%" | 0Rh+
! style="width: 10%" | ARh+
! style="width: 10%" | BRh+
! style="width: 10%" | ABRh+
! style="width: 10%" | 0Rh-
! style="width: 10%" | ARh-
! style="width: 10%" | BRh-
! style="width: 10%" | ABRh-
|-
! style="text-align: left" | Polska{{r|abc}}
| style="text-align: center" | 31%
| style="text-align: center" | 32%
| style="text-align: center" | 15%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 6%
| style="text-align: center" | 6%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 1%
|-
! style="text-align: left" | USA
| style="text-align: center" | 38%
| style="text-align: center" | 34%
| style="text-align: center" | 9%
| style="text-align: center" | 3%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 6%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 1%
|-
! style="text-align: left" | Wielka Brytania
| style="text-align: center" | 37%
| style="text-align: center" | 35%
| style="text-align: center" | 8%
| style="text-align: center" | 3%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 1%
|-
! style="text-align: left" | Australia
| style="text-align: center" | 40%
| style="text-align: center" | 31%
| style="text-align: center" | 8%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 9%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 1%
|-
! style="text-align: left" | Finlandia
| style="text-align: center" | 27%
| style="text-align: center" | 38%
| style="text-align: center" | 15%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 4%
| style="text-align: center" | 6%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 1%
|-
! style="text-align: left" | Szwecja
| style="text-align: center" | 32%
| style="text-align: center" | 37%
| style="text-align: center" | 10%
| style="text-align: center" | 5%
| style="text-align: center" | 6%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 2%
| style="text-align: center" | 1%
|-
! style="text-align: left" | Francja
| style="text-align: center" | 36%
| style="text-align: center" | 37%
| style="text-align: center" | 9%
| style="text-align: center" | 3%
| style="text-align: center" | 6%
| style="text-align: center" | 7%
| style="text-align: center" | 1%
| style="text-align: center" | 1%
|}
 
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center" width=25%
|+ Częstość występowania grup krwi w Polsce{{r|Reszeja}}{{fakt|data=2015-11}}
! Grupa<br />krwi
! [%]
|-
| A<sub>1</sub>
| 34
|-
| A<sub>2</sub>
| 6
|-
| B
| 19
|-
| A<sub>1</sub>B
| 7
|-
| A<sub>2</sub>B
| 2
|-
| 0
| 32
|- class="sortbottom"
| Rh+
| 83
|- class="sortbottom"
| Rh−
| 17
|}
 
{| class="wikitable sortable"
|+Korelacje grup krwi w Polsce
|-
! Grupa
! występowanie{{r|abc}} [%]
! biorca ma dawców [%]
! dawca ma biorców [%]
|-
|{{sortkey|1|visible=no}} 0Rh−
| style="text-align: center" | 6
| style="text-align: center" | 6
| style="text-align: center" | 100
|-
|{{sortkey|2|visible=no}} 0Rh+
| style="text-align: center" | 31
| style="text-align: center" | 37
| style="text-align: center" | 85
|-
|{{sortkey|3|visible=no}} ARh−
| style="text-align: center" | 6
| style="text-align: center" | 12
| style="text-align: center" | 46
|-
|{{sortkey|4|visible=no}} ARh+
| style="text-align: center" | 32
| style="text-align: center" | 75
| style="text-align: center" | 39
|-
|{{sortkey|5|visible=no}} BRh−
| style="text-align: center" | 2
| style="text-align: center" | 8
| style="text-align: center" | 25
|-
|{{sortkey|6|visible=no}} BRh+
| style="text-align: center" | 15
| style="text-align: center" | 54
| style="text-align: center" | 22
|-
|{{sortkey|7|visible=no}} ABRh−
| style="text-align: center" | 1
| style="text-align: center" | 15
| style="text-align: center" | 8
|-
|{{sortkey|8|visible=no}} ABRh+
| style="text-align: center" | 7
| style="text-align: center" | 100
| style="text-align: center" | 7
|}
 
== Uwagi ==
Linia 565 ⟶ 253:
{{Przypisy|
<ref name="isbt">{{cytuj stronę | url = http://www.isbtweb.org/fileadmin/user_upload/files-2015/red%20cells/general%20intro%20WP/Table%20blood%20group%20systems%20v4.0%20141125.pdf | tytuł = Table of blood group systems v4.0 | data = 2014-11| opublikowany = [[International Society of Blood Transfusion]]| język = en | data dostępu = 2015-11-20}}</ref>
<ref name="Reszeja">Częściowo na podstawie ''Medycyna Sądowa'' pod red. Stefana Raszei; PZWL W-wa 1990.</ref>
<ref name="Kuśnierz Alejska2000">{{otwarty dostęp}} {{cytuj pismo | nazwisko = Kuśnierz-Alejska | imię = Grażyna | tytuł = Antygen D z układu Rh, jego słabe odmiany i kategorie | czasopismo = Acta Hematologica Polonica | wydawca = Polskie Towarzystwo Hemataologów i Transfuzjologów | rok = 2000 | wolumin = 31 | numer = 1 | url = http://pthit.pl/download,ahp,351}}</ref>
<ref name="madsci-mar2001-985200157">[http://www.madsci.org/posts/archives/mar2001/985200157.Ge.r.html Re: Is the RH negative blood type more prevalent in certain ethnic groups?].</ref>
<ref name="abc">{{Cytuj stronę | url = http://rckik.wroclaw.pl/krwiodawstwo-ABC-Krwiodawcy-12-3.html | tytuł = ABC Krwiodawcy (tabela „Rozkład procentowy grup krwi w Polsce”) | opublikowany = Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa we Wrocławiu | data dostępu = 2017-09-23}}</ref>
}}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Grupy_krwi”