Many (mitologia): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
. |
merytoryczno-red. poszerzenia z przypisami |
||
Linia 1:
[[Plik:Bruttia Victorina Celtitana.jpg|thumb|Nagrobek z Hiszpanii odwołujący się do ''Dis Manibus sacrum'']]
'''Many''' – w [[mitologia rzymska|wierzeniach Rzymian]] duchy zmarłych przodków będące bóstwami opiekuńczymi domu.
Były [[personifikacja|personifikacją]] „dobrych” dusz zmarłych członków rodziny. Nazwa ich powstała w wyniku przeciwstawienia, określającego je jako „dobrotliwe” (''manes'') dla odwrócenia ich niełaski a zjednania przychylności. Wywodzone niekiedy od Matki Manów, należały do opiekuńczych [[geniusz (mitologia)|geniuszów]] rzymskiego domostwa i jako takie odbierały również cześć podczas [[Compitalia|Compitaliów]] związanych z kultem [[lary|larów]]{{odn|Grimal|2008|s=220}}. Rzymianie później nazywali tak jedynie dusze ubóstwionych zmarłych{{odn|Stankiewicz|2008|s=233}} (''di manes'' – dobre bóstwa) jako mieszkańców świata podziemnego ([[Orkus]]u){{odn|Parandowski|1989|s=234; 205}}. Wymieniono je już w [[Lex duodecim tabularum|Prawie dwunastu tablic]] z V wieku p.n.e.{{odn|Stankiewicz|2008|s=233}} Nie mają odpowiednika w wierzeniach Greków<ref>''Rzymskie epitafia, zaklęcia i wróżby'' (opr. Lidia Storoni Mazzolani). Warszawa: Czytelnik, 1990, s. 12.</ref>.
Poza składaniem im przez rodzinę bezkrwawych ofiar we własnym domu, czczono je w ustanowionym kulcie publicznym. Do głównych świąt należały Parentalia, odbywające się corocznie w dniach 18-21 lutego{{odn|''Bogowie, demony, herosi''|1996|s=255}} i według tradycji wprowadzone przez [[Eneasz (syn Anchizesa)|Eneasza]] dla uczczenia jego ojca [[Anchizes]]a{{odn|Grimal|2008|s=220}}. Ostatnim dniem tych obchodów były Feralia, kiedy na groby zmarłych przynoszono wino, miód, mleko i kwiaty{{odn|''Bogowie, demony, herosi''|1996|s=255}} – porównywalne ze słowiańskimi [[dziady (zwyczaj)|Dziadami]]{{odn|Parandowski|1989|s=205}}. Innym ważnym świętem były Rosaria, gdy rodzinne groby przystrajano kwiatami (różami lub fiołkami){{odn|Grimal|2008|s=220}}{{odn|''Bogowie, demony, herosi''|1996|s=255}}.
Dla Rzymian wyrażenie „odejść do manów” w przenośni oznaczało „umrzeć”{{odn|Stankiewicz|2008|s=233}}. W inskrypcjach nagrobkowych zwyczajowo umieszczano na wstępie skrót D•M (''Dis Manibus'') lub D•M•S (''Dis Manibus sacrum''), oznaczający poświęcenie zmarłego i jego pochówku bóstwom podziemnym<ref>Por. [[Anna Sadurska]]: ''Inskrypcje rzymskie''. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1952, s. 6 (tabela).</ref>. Formułę tę zachowują nawet wczesne inskrypcje chrześcijańskie z drugiej połowy III wieku<ref>''Rzymskie epitafia, zaklęcia i wróżby'', dz. cyt., s. 21.</ref>.
Wskutek związków ze światem pozagrobowym obawiano się ich gniewu: przypadkowe zaniedbanie obchodów Feraliów podczas wojny miało poskutkować pojawieniem się na ulicach tłumów wychodzących z grobów i błąkających dusz oraz pomorem, co ustało dopiero po dopełnieniu obrzędów{{odn|Grimal|2008|s=220}}{{odn|Parandowski|1989|s=205}}. Natomiast dla zyskania ich przychylności wystarczyło wymienić ich imię nawet jako przygodne pochlebstwo{{odn|Grimal|2008|s=220}}. == Zobacz też ==
* [[larwy (mitologia)|larwy]]
== Przypisy ==
Linia 14 ⟶ 19:
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Grimal | imię = Pierre | autor link = Pierre Grimal | tytuł = Słownik mitologii greckiej i rzymskiej | wydawca = Ossolineum | miejsce = Wrocław | data = 2008 | isbn = 83-040-1069-0 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Stankiewicz | imię = Lucyna | tytuł = Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej | wydawca = Ossolineum | miejsce = Wrocław | data = 2008 | isbn = 978-83-04-04768-6 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | tytuł = Bogowie, demony, herosi. Leksykon | wydawca = Instytut Wydawniczy „Znak” | miejsce = Kraków |
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Parandowski | imię = Jan | autor link = Jan Parandowski | tytuł = Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian | wydawca = Wydawnictwo Poznańskie | miejsce = Poznań | data = 1989 | isbn = 83-210-0677-9 | odn = tak}}
| |||