Wikipedia

Kortyzol: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
dodano link do hasła 'stres'
Częściowe anulowanie wersji 56625942 autorstwa 83.26.172.52: jeden link wystarczy; usuwam zbędny cytat, drobne redakcyjne, drobne merytoryczne
Znacznik: Anulowanie edycji
Linia 7:
|3. grafika =
|opis 3. grafiki =
|nazwa systematyczna = (8''S'',9''S'',10''R'',11''S'',13''S'',14''S'',17''R'')-11,17-dihydroksy-17-(2-hydroksyacetylo)-10,13-dimetylo-2,6,7,8,9,11,12,14,15,16-decahydrodekahydro-1''1HH''-cyclopentacyklopenta[''a'']fenantren-3-on
|nazwy farmaceutyczne = ''Hydrocortisonum'', ''Corhydron'', ''Ophticor'', ''Cortef''
|inne nazwy = hydrokortyzon
Linia 86:
|wikisłownik = kortyzol
}}
'''Kortyzol''', hydrokortyzon ({{łac.|cortex}} = „kora”, „łupina”, „skórka”){{r|Kopaliński}}, '''hydrokortyzon''' – [[Związki organiczne|organiczny związek chemiczny]], naturalny [[Hormony steroidowe|hormon steroidowy]] wytwarzany przez warstwę pasmowatą [[Kora nadnercza|kory nadnerczy]], główny przedstawiciel [[Kortykosteroidy|glikokortykosteroidów]]. Wywiera szeroki wpływ na [[metabolizm]], bywa nazywany ''hormonem [[stres]]ustresu''{{r|NCBI}} na równi z [[Adrenalina|adrenaliną]]. Powstaje z [[11-β-deoksykortyzol]]u przy udziale [[11β-hdroksylaza|11β-hydroksylazy]]{{r|Gajewski2013}} w warstwie pasmowatej kory.
 
Ma działanie przeciwzapalne, zatrzymuje też [[Chlorek sodu|sól]] w [[organizm]]ie. Kortyzol różni się od pozostałych hormonów steroidowych (takich jak [[hormony płciowe]]) tym, że zalicza się go do glikokortykoidów, czyli związków mających wpływ na poziom [[Glukoza|glukozy]] we krwi. Kortyzol powoduje zwiększanie jej [[Stężenie|stężenia]], co jest wskazane w reakcji na [[stres]] (stąd jego potoczna nazwa). Kortyzol uwalnia też [[aminokwasy]] z [[Tkanki peryferyczne|tkanek peryferycznych]] i hamuje tempo wchłaniania ich przez [[Mięsień poprzecznie prążkowany|mięśnie szkieletowe]], przyspiesza [[Glukoneogeneza|glukoneogenezę]], a wreszcie przyspiesza rozkład [[Kwasy tłuszczowe|kwasów tłuszczowych]] do [[Ketony|ciał ketonowych]].
Linia 93:
 
== Wydzielanie ==
Podobnie jak [[hormon adrenokortykotropowy|ACTH]], kortyzol charakteryzuje się dobowym rytmem wydzielania, na skutek czego jego stężenie w [[Surowica (hematologia)|surowicy krwi]] jest najwyższe w godzinach rannych (150–700 [[nano|n]][[mol]]/[[litr|l]] o godzinie 08:008), zaś najniższe w późnych godzinach wieczornych (30–120 nmol/l o godzinie 00:00północy){{r|Szutowicz2009}}.
 
W organizmie znajduje się w równowadze z nieaktywnym [[kortyzon]]em. Jego poziom kontrolowany jest przez [[Dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1|dehydrogenazę 11β-hydroksysteroidową typu 1]] i [[Dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 2|typu 2]]{{r|Hintzpeter2014}}:
Linia 107:
* Pozyskiwana z soi fosfatydyloseryna oddziałuje na kortyzol. Dawkowanie jest jednak niejasne<ref>{{Cytuj |autor = J. Hellhammer, E. Fries, C. Buss, V. Engert, A. Tuch |tytuł = Effects of soy lecithin phosphatidic acid and phosphatidylserine complex (PAS) on the endocrine and psychological responses to mental stress |czasopismo = Stress |data = 2004 |wolumin = 7 |numer = 2 |s = 119–126 |doi = 10.1080/10253890410001728379 |pmid = 15512856}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Michael A. Starks, Stacy L. Starks, Michael Kingsley, Martin Purpura, Ralf Jäger |tytuł = The effects of phosphatidylserine on endocrine response to moderate intensity exercise |czasopismo = Journal of the International Society of Sports Nutrition |data = 2008 |wolumin = 5 |s = 11 |doi = 10.1186/1550-2783-5-11 |pmid = 18662395 |pmc = 2503954}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Andrew Steptoe, E. Leigh Gibson, Raisa Vuononvirta, Emily D. Williams, Mark Hamer |tytuł = The effects of tea on psychophysiological stress responsivity and post-stress recovery: a randomised double-blind trial |czasopismo = Psychopharmacology |data = 2007 |wolumin = 190 |numer = 1 |s = 81–89 |doi = 10.1007/s00213-006-0573-2 |pmid = 17013636}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Black Tea Really Does Help Alleviate Stress |czasopismo=Medical News Today |data dostępu=2016-10-16 |url= http://www.medicalnewstoday.com/articles/53459.php}}</ref>.
* Regularny taniec prowadzi do znacznej redukcji poziomu kortyzolu w ślinie badanych<ref>{{Cytuj |autor = C. Quiroga Murcia, S. Bongard, G. Kreutz |tytuł = Emotional and Neurohumoral Responses to Dancing Tango Argentino: The Effects of Music and Partner |czasopismo = Music and Medicine |data = 2009 |wolumin = 1 |numer = 1 |s = 14–21 |doi = 10.1177/1943862109335064 |url = http://mmd.iammonline.com/index.php/musmed/issue/archive |język = en}}</ref>.
* wyciągWyciąg z korzenia rośliny z rodziny psiankowatych ''[[Withania somnifera]]'' z rodziny [[Psiankowate|psiankowatych]]<ref>{{Cytuj |autor = K. Chandrasekhar, Jyoti Kapoor, Sridhar Anishetty |tytuł = A prospective, randomized double-blind, placebo-controlled study of safety and efficacy of a high-concentration full-spectrum extract of ashwagandha root in reducing stress and anxiety in adults |czasopismo = Indian Journal of Psychological Medicine |data = 2012 |wolumin = 34 |numer = 3 |s = 255–262 |doi = 10.4103/0253-7176.106022 |pmid = 23439798 |pmc = 3573577 |język=en}}</ref>.
 
=== Czynniki zwiększające poziom kortyzolu ===
Linia 113:
* [[Kofeina]] może zwiększać poziom kortyzolu<ref>{{Cytuj |autor = William R. Lovallo, Noha H. Farag, Andrea S. Vincent, Terrie L. Thomas, Michael F. Wilson |tytuł = Cortisol responses to mental stress, exercise, and meals following caffeine intake in men and women |czasopismo = Pharmacology, Biochemistry, and Behavior |data = 2006 |wolumin = 83 |numer = 3 |s = 441–447 |doi = 10.1016/j.pbb.2006.03.005 |pmid = 16631247 |pmc = 2249754}}</ref>.
* Niedobór snu<ref>{{Cytuj |autor = R. Leproult, G. Copinschi, O. Buxton, E. Van Cauter |tytuł = Sleep loss results in an elevation of cortisol levels the next evening |czasopismo = Sleep |data = 1997 |wolumin = 20 |numer = 10 |s = 865–870 |pmid = 9415946|doi=10.1093/sleep/20.10.865|dostęp=o}}</ref>.
* intensywne lub długotrwałe ćwiczenia aerobowe przejściowo podwyższają poziom kortyzolu, aby zwiększyć efektywność [[Glukoneogeneza|glukoneogenezy]] i utrzymać stały poziom [[Glukoza|cukru]] we krwi. Po posiłku poziom kortyzolu wraca do normy<ref>{{Cytuj |autor = John S. Fuqua, Alan D. Rogol |tytuł = Neuroendocrine alterations in the exercising human: implications for energy homeostasis |czasopismo = Metabolism: Clinical and Experimental |data = 2013 |wolumin = 62 |numer = 7 |s = 911–921 |doi = 10.1016/j.metabol.2013.01.016 |pmid = 23415825 }}</ref>.
* intensywne lub długotrwałe ćwiczenia aerobowe przejściowo podwyższają poziom kortyzolu, aby zwiększyć efektywność [[Glukoneogeneza|glukoneogenezy]] i utrzymać stały poziom [[Glukoza|cukru]] we krwi. Po posiłku poziom kortyzolu wraca do normy<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Fuqua |imię = J.S. |nazwisko2 = Rogol |imię2 = A.D. |tytuł = Neuroendocrine alterations in the exercising human: implications for energy homeostasis |czasopismo = Metabolism |wolumin = 62 |numer = 7 |strony = 911–921 |data = 2013 |doi = 10.1016/j.metabol.2013.01.016 |pmid = 23415825 |cytat=Cortisol has wide-ranging effects, including alterations of carbohydrate, protein, and lipid metabolism; catabolic effects on skin, muscle, connective tissue, and bone; immunomodulatory effects; blood pressure and circulatory system regulation; and effects on mood and central nervous system function. In the short term, activation of the HPA axis in response to stress is adaptive. However, long-term stress promoting chronic exposure of tissues to high cortisol concentrations becomes maladaptive.&nbsp;... Exercise, particularly sustained aerobic activity, is a potent stimulus of cortisol secretion. The circulating concentrations of cortisol are directly proportional to the intensity of exercise as measured by oxygen uptake. As is the case for the GH/IGF-1 and HPG axes, the HPA axis also receives many other inputs, including the light/dark cycle, feeding schedules, immune regulation, and many neurotransmitters that mediate the effects of exercise and physical and psychic stress [52].&nbsp;... The HPA is activated by stress, whether physical (exercise) or psychological. Increased cortisol production, along with activation of the sympathetic nervous system, affects whole body metabolism. This is apparently part of the catabolic response of the entire organism, with the purpose of mobilizing metabolic fuels that are subsequently broken down to produce energy and to dampen the threat or perceived threat.&nbsp;... Thus, a negative net energy balance leads to activation of the HPA axis and the circulating concomitants of the catabolic state in an attempt to keep core processes functional, realizing that the stress of exercise has no effect on cortisol and circulating metabolic substrates beyond the impact of the exercise energy expenditure on energy availability [60]. Thuma et al. [61] had already made the important observation that the reported differences in cortisol levels pre- and postexercise depended on whether this difference was measured from a single pretest level or from the physiologic circadian baseline as determined in an independent session in the resting state. By this analytical technique, these investigators showed that increasing energy expenditure led to significant cortisol release. This release was apparent if they subtracted the physiologic circadian baseline from the postexercise value.}}</ref>.
* Wariant Val/Val genu [[Neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego|BDNF]] u mężczyzn oraz wariant Val/Met u kobiet jest związany ze zwiększonym poziomem kortyzolu we ślinie w odpowiedzi na sytuacje stresowe<ref>{{Cytuj |autor = Idan Shalev, Elad Lerer, Salomon Israel, Florina Uzefovsky, Inga Gritsenko |tytuł = BDNF Val66Met polymorphism is associated with HPA axis reactivity to psychological stress characterized by genotype and gender interactions |czasopismo = Psychoneuroendocrinology |data = 2009 |wolumin = 34 |numer = 3 |s = 382–388 |doi = 10.1016/j.psyneuen.2008.09.017 |pmid = 18990498}}</ref>.
* [[Hypoestrogenizm]] oraz suplementacja [[Melatonina|melatoniną]] zwiększają poziom kortyzolu u kobiet po menopauzie<ref>{{Cytuj|autor=A. Cagnacci, R. Soldani, S.s.c. Yen|tytuł=Melatonin enhances Cortisol levels in aged women: Reversible by estrogens|czasopismo=Journal of Pineal Research|data=1997|wolumin=22|numer=2|s=81–85|doi=10.1111/j.1600-079X.1997.tb00307.x |pmid=9181519|język=en}}</ref>.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Kortyzol”