Wikipedia

Ziemia Eryka Rudego: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Motyw sporu: drobne redakcyjne
dalsze poprawki
Linia 3:
'''Ziemia Eryka Rudego''' – nazwa terenów lądowych [[Grenlandia|Grenlandii]] pomiędzy 71°30'N a 75°40'N{{r|:6}}, które od 27 czerwca 1931 roku do 5 kwietnia 1933 roku były zajmowane przez [[Norwegia|Norwegię]] podczas sporu norwesko-duńskiego o Grenlandię.
 
== MotywTło sporu ==▼
Nazwa została nadana na cześć założyciela pierwszych osad na Grenlandii, [[Eryk Rudy|Eryka Rudego]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Erik the Red: The Explorer Who Tamed Greenland |data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = explore.quarkexpeditions.com |url = https://explore.quarkexpeditions.com/blog/erik-the-red-the-explorer-who-tamed-greenland-2}}</ref>.
 
▲== Motyw sporu ==
Pierwszymi europejskimi osadnikami na Grenlandii byli [[wikingowie]] z [[Islandia|Islandii]], którzy przybyli na wyspę w X wieku{{odn|Sørensen|2009|s=11}}. W 1261 roku osady wikingów na Islandii i na Grenlandii przyjęły zwierzchnictwo [[Norwegia|królestwa Norwegii]]{{odn|Sørensen|2009|s=11}}. Kontakt z królestwem zanikł w XV wieku – mieszkańcy osad na Grenlandii stopniowo wymarli{{odn|Preuss|1932|s=469}}{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}}{{refn|grupa=uwaga|Przyczyny wymarcia osadników nie są do końca znane – przypuszcza się, że przyczynily się do tego zmiany klimatyczne i konkurencja o dostępne zasoby z [[Inuici|Inuitami]]{{odn|Sørensen|2009|s=11}}.}}. Wskutek najpierw [[Unia kalmarska|unii kalmarskiej]] (1397) a potem [[Królestwo Danii i Norwegii|unii realnej między Danią a Norwegią]] (1534–1814) ziemie na Grenlandii nie były przedmiotem sporu między Danią a Norwegią{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}}. Królestwo Danii i Norwegii rościło sobie prawa do wszystkich norweskich terytoriów zależnych na Islandii, Grenlandii, [[Wyspy Owcze|Wyspach Owczych]], [[Szetlandy|Szetlandów]] i [[Orkady|Orkadów]]{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}}. Po nieudanej próbie rekolonizacji ziem Grenlandii w 1605 roku, w 1721 roku norweski pastor luterański [[Hans Egede]] (1686–1758) poprowadził duńsko-norweską misję na Grenlandię, by odnaleźć potomków dawnych osadników i przeprowadzić [[Chrystianizacja|chrystianizację]]{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}}. Nie odnaleziono żadnych europejskich osadników, lecz nawiązano kontakty z [[Inuici|Inuitami]], z którymi podjęto wymianę handlową{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}} i założono faktorię handlową w [[Nuuk|Godthaab]]{{odn|Preuss|1932|s=469}}. Przychody z handlu miały finansować misję{{odn|Sørensen|2009|s=11}}. Poszukiwaniem osadników, administracją kolonii i handlem z tubylcami zajmowała się prywatna korporacja ''Bergenkompagniet'' (duń. ''Det Bergen Grønlandske Compagnie''), której statut ustanowił król Danii i Norwegii i która miała [[monopol]] na handel w regionie{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}}. Kompania zbankrutowała w 1727 roku, lecz jej działalność uznawana była za podstawę późniejszych roszczeń duńskich{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=146}}. W XVIII w. wobec działalności handlowej na Grenlandii Anglii i Holandii naruszającej duńskie interesy, królestwo Danii i Norwegii ufortyfikowało faktorię w Godthaab{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=147}}. W 1776 roku królestwo wprowadziło [[monopol]] państwowy na handel na Grenlandii, odmawiając dostępu zagranicznym rybakom i kupcom aż do 1950 roku{{odn|Page|Sonnenburg|2003|s=709}}{{odn|Brunet-Jailly|2015|s=147}}.
 
Linia 23 ⟶ 21:
[[Plik:Hallvard Devold ung.jpg|mały|Okupant Ziemi Eryka Rudego, Hallvard Devold]]
[[Plik:Flaggheising i Myggbukta.jpg|mały|H. Devold wraz z współpracownikami na tle flagi Norwegii]]
Na początku XX w. odbyła się pierwsza norweska wyprawa zimowa do wschodniej Grenlandii, niedaleko [[Kulusuk]]. Kolejne zimowania miały miejsce w 1908 i 1909 roku. W 1923 roku, w zatoce ''Myggbukta'', powstała norweska wielorybnicza stacja radiowa i meteorologiczna – [[Myggbukta]]{{r|:5}}. Stacja ta była pierwszą na Grenlandii i została założona dla Instytutu Geofizycznego z [[Tromsø]]{{r|:5}}. W 1929 roku Norwegia powołała do życia ''Arktisk Næringsdrift'' w celu zbadania wschodniej Grenlandii oraz pozyskiwania jej zasobów dla Norwegii{{odn|Skarstein|2006}}. W 1929 roku rząd sfinansował ekspedycję naukową na Grenlandię Wschodnią, a w 1931 roku utworzył tzw. Radę Arktyczną{{odn|Tvedt|Dørum|2019}}.
 
=== Działania duńskie ===
W 1929 roku Duńczycy założyli również własną firmę – ''Østgrønlandsk Fangstkompagni Nanok A/S'', która miała ten sam cel co firma norweska{{odn|Skarstein|2006}}.
 
16 czerwca 1931 roku największa jak dotąd ekspedycja naukowa na Grenlandię Wschodnią wyruszyła z Kopenhagi. Wyprawa liczyła około stu osób i miała trwać ponad trzy lata. W ceremonii opuszczenia nadbrzeża przez statki uczestniczyły tysiące osób oraz [[Premierzy Danii|premier Danii]] [[Thorvald Stauning]].

Adolf Hoel, jeden z dowodzących badaniami wna Svalbardzie, który był wpływowym geologiem oraz kluczową postacią w pracach na [[Ziemia Królowej Maud|Ziemi królowej Maud]]{{r|:3}}, jednoznacznie uważał, że znacznie zwiększy to wpływ Duńczyków na tereny Grenlandii{{r|:4}}. Tego samego zdania był norweski nacjonalista [[Gustav Smedal]] (1888–1951){{odn|Skarstein|2006}}.
 
=== OgłoszenieAnkesja separacjinorweska ===
Norwegia uważała Grenlandię za zamorskie terytorium norweskie i nie uznałauznawała zwierzchnictwa Danii nad niezamieszkanym lądem wyspy. [[Hallvard Devold]] (1898–1957), norweski traper, szef jednej z wypraw do Myggbukty, podjął się prywatnej okupacji dużej części niezamieszkanej wschodniej Grenlandii – 27 czerwca 1931 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Hallvard Devold -wraz |dataz dostępuThorem =Halle, 2019-08-03Eilifem |opublikowany = polarhistorie.no |url = http://www.polarhistorie.no/personer/DevoldHerdalem,%20Hallvard}}</ref>. DevoldSørenem i jego pracownicy działali na zlecenie [[Adolf Hoel|Adolfa Hoela]]Richterem i GustavaIngvaldem SmedalaStrømem (Devoldzawiesili brałnorweską takżeflagę udział w opracowaniu planu tego przedsięwzięcia)<ref>{{Cytuj |autor = Devold, Hallvard |tytuł = Polar Life |data = 1940}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = 27. juni. Det norske flagget heistna vedstacji Myggbukta fangst-i og radio/meteorologiske stasjon av Hallvard Devoldogłosili, Thorże Halle,tereny Eilif Herdal, Søren Richter og Ingvald Strøm. Området nord for Scoresbysund mellompomiędzy 71°30'N oga 75°40'N proklamertnależą som norsk, og kalt Eirik Raudes Land. -do Norwegii{{r|data dostępu = 2019-08-03 :7|opublikowany = polarhistorie.no |url = http://www.polarhistorie.no/hendelser/1190637486.778}}</ref>. StolicąDevold nowoi ogłoszonegojego terenupracownicy zostaładziałali Myggbukta<ref>{{Cytujna |autorzlecenie =Adolfa RogerHoela Pihli |tytułGustava =Smedala, Myggbuktaa |datasam =Devold 2013-12-29brał |datatakże dostępuudział =w 2019-08-03opracowaniu |opublikowanyplanu = Store norske leksikontego przedsięwzięcia{{odn|url = http://snl.no/Myggbukta Devold|język = no1940}}</ref>.
 
Początkowo okupacja była prywatna, a rząd norweski dowiedział się o niej dopiero po jakimś czasie. Smedal napisał w swoim dzienniku, że celem prywatnej okupacji było uświadomienie władzom norweskim, że wzrost zainteresowania Danii obszarami może osłabić prawa Norwegii do wschodniej Grenlandii{{odn|Skarstein|2006}}. Po intensywnym rozpatrzeniu[[Lobbing|lobbowaniu]] przez Hoela, Smedela i różne grupy sprawyinteresów rząd norweski zdecydował się na [[aneksja|aneksję]] tego obszaru 10 lipca 1931 roku{{odn|Skarstein|2006}}. Tego samego dnia [[Helge Ingstad]] (1899–2001), norweski traper i pisarz, został mianowany gubernatorem (norw. ''[[Sysselmann]]'') nowego terytorium<ref>{{Cytuj odn|autor = Mark Nuttall Barr|tytuł = Encyclopedia of the Arctic. 2005|data s= 2012 |isbn = 978-1-136-78680-8974}}</ref>. Norweski minister obrony w [[Rząd Pedera Kolstada|rządzie Pedara Kolstada]], [[Vidkun Quisling]], rozkazał norweskiej marynarce wojennej w razie potrzeby poprzeć okupację{{r|:3}}.
 
Ingstad przybył na Ziemię Eryka Rudego na początku 1932 roku, gdzie zimowałspedził zimązimę 1932/33 roku wraz z pięcioosobowym personelem<ref>{{Cytuj odn|autor = Rick Westera Skarstein|tytuł = Historical Atlas of the Arctic (12 July 1932): Erik the Red's Land |data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = Omniatlas |url = https://omniatlas.com/maps/arctic/19320712/ |język = en2006}}</ref>. Norweski poziom aktywności wzrósł po aneksji i między innymi wysłano dużą wyprawę w 1932 roku statkiem arktycznym „Niedźwiedź polarny”. W wyprawie wzięły również udział dwie grupy ekspedycyjne, których zadaniem było zrobienie zdjęć lotniczych okolicy. [[Haakon VII|Król Haakon VII]] zaangażował się we wsparcie nowej ziemi. Król uważał, że Dania ma zły wpływ na te tereny i wierzył w pełni w zwycięstwo Norwegii w zajmowaniu Grenlandii.
 
W lecie po zajęciu ziemi Eryka Rudego, Norwegia zajmowała również obszary dalej na południu Grenlandii, między 60° 30'N a 63° 40'N. Obszary te nazwano na cześć norweskiego noblisty [[Fridtjof Nansen|Fridtjofa Nansena]] [[Ziemia Fritjofa Nansena|Ziemią Fridjtofa Nansena]]<ref>{{Cytuj r|autor = |tytuł = Norsk Polarhistorie. 1. Gyldendal. |data = |isbn = 82-05-32654-1:10}}</ref>.
 
== Przekazanie sprawy okupacji do Trybunału Sprawiedliwości ==
{{Zobacz też|Casus Ihlena||bez kropki=}}
Tego samego dnia, w którym Norwegia ogłosiła, że ziemia Eryka Rudego należy do Norwegii, Dania wniosła sprawę do [[Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej|Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze]]. Z Norwegii zarówno Hoel, jak i Smedal dołączyli do delegacji, aby przyspieszyć sprawę Norwegii, a Dania wysłała między innymi naukowca polarnego [[Lauge Koch|Lauge Kocha]] (1892–1964)<ref>{{Cytuj r|autor = Willy Pedersen |tytuł = Hankø i skumring, Noen Spor |data = 2004 |isbn = 82-15-00656-6 |s = 194:11}}</ref>.
 
== Werdykt ==
Sąd orzekł na korzyść Danii. Dania przemianowała nazwę„Ziemię ziemiEryka Rudego” na [[Ziemia Króla Chrystiana X|Ziemię Chrystiana X]]{{r|:6}}. Norwegia przyjęła werdykt sądu i zakończyła okupację 5 kwietnia 1933 roku{{odn|Tvedt|Dørum|2019}}. Król Haakon bardzo mocno odczuł porażkę swojego kraju w Hadze, otoczenie króla obawiało się o jego zdrowie{{r|:3}}. Adolf Hoel zarzucił norweskim władzom, że wykazywaliwykazywały niewielką wolę i odwagę, by śledzić poczynania w Arktyce. Ingstad dowiedział się o utracie posady gubernatora Ziemi Eryka Rudego drogą telegraficzną.
 
== Po okupacji ==
[[Plik:Myggbukta.jpg|mały|Przystosowana do warunków grenlandzkich Cessna 185 obok pozostałości osady w Myggbukcie (1973)]]
Po werdykcie w Hadze norweskie zainteresowanie Grenlandią minęłozmalało – arena badań naukowych straciła na znaczeniu, a wyprawy nie były traktowane tak priorytetowo jak wcześniej. Norwegia nie zakwestionowała prawa Danii do całej Grenlandii lub jej części.
 
Podczas [[II wojna światowa|drugiej wojny światowej]] Grenlandia zyskała strategiczne znaczenie. Oprócz mniej lub bardziej udanych lokacji małych stacji pogodowych na wyspie, Niemcy nie zajęły nawet jej części, mimo że okupowały Danię. Stany Zjednoczone zajęły wyspę wiosną 1941 roku. Środowisko wokół Gustava Smedala i Adolfa Hoela próbowało skierować siędotrzeć zarówno bezpośrednio do [[Vidkun Quisling|Vidkuna Quislinga]] (1887–1945), jakprzywódcy ifaszystowskiej dopartii zastępcy[[Nasjonal komisarzaSamling]], jak i do premiera [[Josef Terboven|Josefa Terbovena]] (1898–1945). Wiosną 1941 roku Quisling ogłosił plany wysłania 100 traperów na Ziemię Króla Chrystiana X w celu ponownego utworzenia Ziemi Eryka Rudego. Niemcy nie byli jednak zainteresowani otwarciem nowego frontu na Grenlandii<ref>{{Cytuj r|tytuł = Wayback Machine |data = 2007-09-28 |data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20070928051733/http://skarstein.no/buskoHistorie.pdf9}}</ref>.
 
W 1959 roku działalność Norwegii we wschodniej Grenlandii została zawieszona, a arktyczny statek żaglowy „Polarsel” zabrał do Norwegii załogę i sprzęt pozostawiony tam jeszcze po ogłoszeniu werdyktu sądu w Hadze.
Linia 66:
* <ref name=":5">{{Cytuj książkę | tytuł = I Store norske leksikon| data = 2013-12-20 | rozdział = Myggbukta| imię r =Roger| nazwisko r = Pihl| data dostępu = 2019-08-06 | adres rozdziału = https://snl.no/Myggbukta|język = no}}</ref>
* <ref name=":6">{{Cytuj książkę | tytuł = I Store norske leksikon| data = 2017-04-16 | rozdział = Eirik Raudes land| imię r =Roger| nazwisko r = Pihl| data dostępu = 2019-08-06 | adres rozdziału = https://snl.no/Eirik_Raudes_land|język = no}}</ref>
* <ref name=":7">{{Cytuj |tytuł = Hallvard Devold |data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = polarhistorie.no |url = http://www.polarhistorie.no/personer/Devold,%20Hallvard|język = no}}</ref>
* <ref name=":8">{{Cytuj |tytuł = 27. juni. Det norske flagget heist ved Myggbukta fangst- og radio/meteorologiske stasjon av Hallvard Devold, Thor Halle, Eilif Herdal, Søren Richter og Ingvald Strøm. Området nord for Scoresbysund mellom 71°30' og 75°40'N proklamert som norsk, og kalt Eirik Raudes Land.|data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = polarhistorie.no |url = http://www.polarhistorie.no/hendelser/1190637486.77}}</ref>
* <ref name=":9">{{Cytuj |tytuł = Buskø-affæren – hvordan ei norsk selfangstskute ble USAs første fangst i andre verdenskrig|data = 2007-09-28 |data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20070928051733/http://skarstein.no/buskoHistorie.pdf|archiwum= https://web.archive.org/web/20070928051733/http://skarstein.no/buskoHistorie.pdf}}</ref>
* <ref name=":10">{{Cytuj |autor = Einar-Arne Drivenes, Harald Dag Jølle, |tytuł = Norsk Polarhistorie. 1. Ekspedisjonene|wydawca= Gyldendal Norsk Forlag|data =2005 |isbn = 82-05-32654-1| url= https://issuu.com/polarhistorie/docs/norskpolarhistorie11|język = no}}</ref>
* <ref name=":11">{{Cytuj |autor = Willy Pedersen |tytuł = Hankø i skumring|pismo= Noen Spor |data = 2004 |isbn = 82-15-00656-6 |s = 194}}</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | autor = Emmanuel Brunet-Jailly | tytuł = Border Disputes: A Global Encyclopedia | wydawca = ABC-CLIO | data = 2015 | strony = 143–153 | isbn = 9781610690249 | rozdział = Denmark-Norway:Eastern Greenland | data dostępu = 2019-08-06 | urladres rozdziału = https://books.google.fi/books?id=k9g5CgAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false| język = en |odn= {{odn/id|Brunet-Jailly|2015}} }}
* {{Cytuj książkę|autor = Hallvard Devold |tytuł = Polar Liv |data = 1940| wydawca = Gylendal Norsk Forlag|miejsce= Oslo| język = no |odn= {{odn/id|Devold|1940}}}}
* {{Cytuj książkę|autor = Mark Nuttall |tytuł = Encyclopedia of the Arctic|rozdział =Ingstad, Helge| autor r= Susan Barr|adres rozdziału =https://books.google.fi/books?id=Swr9BTI_2FEC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false| data = 2005|wydawca= Routledge|isbn = 9781136786808| język = en |odn= {{odn/id|Barr|2005}}}}
* {{Cytuj książkę | autor = Melvin Eugene Page, Penny M. Sonnenburg | tytuł = Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political Encyclopedia | wydawca = ABC-CLIO | data = 2003 | isbn = 9781576073353 | data dostępu = 2019-08-06 | url = https://books.google.fi/books?id=qFTHBoRvQbsC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false| język = en |odn= {{odn/id|Page|Sonnenburg|2003}} }}
* {{Cytuj |autor = Lawrence Preuss |tytuł = The Dispute between Denmark and Norway over the Sovereignty of East Greenland |czasopismo = The American Journal of International Law |data = 1932 |data dostępu = 2019-08-06 |issn = 0002-9300 |wolumin = 26 |numer = 3 |s = 469–487 |doi = 10.2307/2190199 | jstor=2190199| język = en |odn={{odn/id|Preuss|1932}} }}
Linia 78 ⟶ 85:
== Linki zewnętrzne ==
* [https://web.archive.org/web/20101210072312/http://www.worldcourts.com/pcij/eng/decisions/1933/1933.04.05_greenland.htm Treść wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie sporu o Ziemię Eryka Rudego pomiędzy Norwegią a Danią]
* {{Cytuj |autor = Rick Westera |tytuł = Historical Atlas of the Arctic (12 July 1932): Erik the Red's Land |data dostępu = 2019-08-03 |opublikowany = Omniatlas |url = https://omniatlas.com/maps/arctic/19320712/ |język = en}}
 
[[Kategoria:Historia Grenlandii]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemia_Eryka_Rudego”