Prus (herb szlachecki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
drobne redakcyjne |
||
Linia 75:
Protoplastami rodu byli dwaj pruscy bracia Windyka i Obizor wymienieni w przywileju książąt mazowieckich Siemowita III i Kazimierza I z 1 października 1345 roku, którzy wnukom owych braci potwierdzili m. in. prawo nieodpowiednie (''ius non responsivum''), wyłączające uprzywilejowanych spod jurysdykcji urzędników książęcych i poddające ich wyłącznie jurysdykcji księcia{{odn|Sułkowska-Kuraś|1989}}{{odn|Szczurowski|2018|s=81-88}}. Bracia ci wyemigrowali z Prus najprawdopodobniej w związku z klęską II powstania pruskiego, przybywając na Mazowsze w okolicach roku 1270, a rzecz odbyła się w ramach szerszego zjawiska XIII-wiecznej emigracji pruskiej związanej z podbojem Prus przez krzyżaków i krzyżowców{{odn|Szczurowski|2018|s=61-64, 70-80, 94 i 98-99}}{{odn|Białuński|2008|s=38-62}}. Są przesłanki by sądzić, że byli wityngami z Sambii{{odn|Szczurowski|2018|s=87 i 102-112}}. Pierwotne nadania otrzymali najpewniej od współrządzących w latach 1264-1275 dzielnicą mazowiecką książąt Bolesława II i Konrada II w okolicach Grójca, Tarczyna i Warszawy{{odn|Szczurowski|2018|s=70-71, 94-101}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=94, 98, 101, 105 i 107}}{{odn|Por. Pacuski|2003|s=3-6}}.
Z czasem przywilej książęcy z 1345 roku nabrał charakteru przywileju rodowego i nazywany był w dokumentach sądowych prawem pruskim (''ius Prussorum, ius Prutinicum, ius Prusitarum, iure Prussorum, iure Pruskye, Pruschow pravo''), na które przedstawiciele rodu Prus często się powoływali{{odn|Wolff|1937}}{{odn|Szczurowski|2018|s=38, 86-88 i 134-288}}{{odn|Semkowicz|1912|s=6 i 8-9}}. Prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku rozpoczął się proces stopniowego włączania się do rodu Windyki i Obizora kolejnych przedstawicieli innego rodu pruskiego (być może sudowskiego) pochodzenia wywodzącego się od niejakiego Rukały (możliwe, że jeńca wojennego z okresu I powstania pruskiego, w którym uczestniczyły wojska mazowieckie i sudowskie) wzmiankowanego w dokumencie księcia mazowieckiego Bolesława I z roku 1250, a którego potomkowie posiadali dziedziny w okolicach Wyszogrodu i Płocka{{
Chcąc korzystać z prawa pruskiego kolejni przedstawiciele rodu Rukały dołączali do przywileju wnuków Windyki i Obizora z roku 1345 wykorzystując do tego ówczesne luki prawne{{odn|Szczurowski|2018|s=39, 86-87, 100-101 i 229}}{{odn|Handelsman|1914|s=42-51}}. Niewykluczone, że z tych luk skorzystali także przedstawiciele innych rodów pruskiego pochodzenia, ale w żadnym razie nie można mówić o masowej skali tego zjawiska, a zatem w skład rodu heraldycznego Prus weszło w [[Średniowiecze|średniowieczu]] co najwyżej kilka rodów genealogicznych{{odn|Szczurowski|2018|s=122-126}}. W drugiej połowie XV wieku do rodu heraldycznego Prus dołączyli małopolscy Turzynici (według średniowiecznej tradycji krewni św. [[Stanisław ze Szczepanowa|Stanisława ze Szczepanowa]]), którzy nie byli pruskiego pochodzenia{{odn|Chwalibińska|1948|s=80-92, 100-101 i 110-112}}.
W wieku XVI, w okresie powszechnego wykształcania się szlacheckich nazwisk odmiejscowych, w ramach rodu heraldycznego Prus powstało szereg rodów gniazdowych pieczętujących się herbem Prus{{odn|Szczurowski|2018|s=42-46 i 134-288}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=32-89}}. Na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej herbowni Prusa najliczniej występowali na Mazowszu, a w dalszej kolejności na Podlasiu i w ziemi łęczycko-sieradzkiej oraz w ziemi krakowskiej (Turzynici){{odn|Szczurowski|2018|s=rozdz.IV}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=rozdz.III}}{{odn|Ćwikła|2018}}. Z bardzo daleko idącą ostrożnością należy się odnosić do informacji dotyczących przynależności herbowej poszczególnych rodów gniazdowych, w tym herbownych Prusa, zawartych w herbarzach i XIX-wiecznych legitymacjach szlacheckich, albowiem jest w nich dużo błędów, które są efektami pomyłek i fałszerstw{{odn|Sęczys|2007|s=XIX}}{{odn|Szczurowski|2018|s=36-37}}. Pamiętać również trzeba, że odmian herbu Prus było więcej niż trzy najbardziej znane, a i samo pojęcie odmiany ma charakter umowny, albowiem na przykład herb [[Prus II|Wilczekosy]] (Prus II) był ''de facto'' osobnym herbem innego rodu, który wszedł w skład rodu heraldycznego Prus{{
== Przypisy ==
Linia 87:
<ref name="dkim">{{Cytuj książkę|autor=|tytuł= Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku|tom=|wydawca= B. Ulanowski |miejsce=Kraków|rok=1887| id= nr 10|strony=|wydanie=|część=}}</ref>▼
<ref name="kdkm">{{Cytuj książkę|autor=|tytuł= Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego|tom=|wydawca= J. T. Lubomirski |miejsce=Warszawa|rok=1863| id=nr LXXXIII|strony=|wydanie=|część=}}</ref>▼
<ref name="zhzd">{{Cytuj książkę | nazwisko=| imię= | tytuł=Zapiski herbowe z dawnych ksiąg ziemskich przechowanych w archiwach radomskiem i warszawskiem|wydawca= zebrał K. Potkański|id =nr 77|rok = 1885| miejsce =Kraków |strony=}}</ref>▼
}}
Linia 114 ⟶ 113:
* {{Cytuj książkę|autor=|tytuł= Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku|tom=|wydawca= A. Wolff |miejsce=Kraków|rok=1937| id= (prawie setka zapisek, ich numery u Szczurowskiego na s. 86)|strony=|wydanie=|część=|odn={{odn/id|Wolff|1937}}}}
▲
▲
▲* <ref name="zhzd">{{Cytuj książkę | nazwisko=| imię= | tytuł=Zapiski herbowe z dawnych ksiąg ziemskich przechowanych w archiwach radomskiem i warszawskiem|wydawca= zebrał K. Potkański|id =nr 77|rok = 1885| miejsce =Kraków |strony=|odn={{odn/id|Potkański|1885}}}}
{{Herby szlacheckie w Polsce}}
{{Odmiany herbu Prus}}
{{heraldyka}}
__notoc__
| |||