Prus (herb szlachecki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne techniczne |
drobne redakcyjne |
||
Linia 73:
== Geneza rodu heraldycznego Prus ==
Protoplastami rodu byli dwaj pruscy bracia Windyka i Obizor wymienieni w przywileju książąt mazowieckich Siemowita III i Kazimierza I z 1 października 1345 roku, którzy wnukom owych braci potwierdzili m. in. prawo nieodpowiednie (''ius non responsivum''), wyłączające uprzywilejowanych spod jurysdykcji urzędników książęcych i poddające ich wyłącznie jurysdykcji księcia{{odn|Sułkowska-Kuraś|1989}}{{odn|Szczurowski|2018|s=81-88}}. Bracia ci wyemigrowali z Prus najprawdopodobniej w związku z klęską II powstania pruskiego, przybywając na Mazowsze w okolicach roku 1270, a rzecz odbyła się w ramach szerszego zjawiska XIII-wiecznej emigracji pruskiej związanej z podbojem Prus przez krzyżaków i krzyżowców{{odn|Szczurowski|2018|s=61-64, 70-80, 94 i 98-99}}{{odn|Białuński|2008|s=38-62}}. Są przesłanki by sądzić, że byli [[Wityng|wityngami]] z Sambii{{odn|Szczurowski|2018|s=87 i 102-112}}. Pierwotne nadania otrzymali najpewniej od współrządzących w latach 1264-1275 dzielnicą mazowiecką książąt Bolesława II i Konrada II w okolicach Grójca, Tarczyna i Warszawy{{odn|Szczurowski|2018|s=70-71, 94-101}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=94, 98, 101, 105 i 107}}{{odn|Por. Pacuski|2003|s=3-6}}.
Z czasem przywilej książęcy z 1345 roku nabrał charakteru przywileju rodowego i nazywany był w dokumentach sądowych prawem pruskim (''ius Prussorum, ius Prutinicum, ius Prusitarum, iure Prussorum, iure Pruskye, Pruschow pravo''), na które przedstawiciele rodu Prus często się powoływali{{odn|Wolff|1937}}{{odn|Szczurowski|2018|s=38, 86-88 i 134-288}}{{odn|Semkowicz|1912|s=6 i 8-9}}. Prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku rozpoczął się proces stopniowego włączania się do rodu Windyki i Obizora kolejnych przedstawicieli innego rodu pruskiego (być może sudowskiego) pochodzenia wywodzącego się od niejakiego Rukały (możliwe, że jeńca wojennego z okresu I powstania pruskiego, w którym uczestniczyły wojska mazowieckie i sudowskie) wzmiankowanego w dokumencie księcia mazowieckiego Bolesława I z roku 1250, a którego potomkowie posiadali dziedziny w okolicach Wyszogrodu i Płocka{{odn|Ulanowski|1887}}{{odn|Lubomirski|1863}}{{odn|Szczurowski|2018|s=88-93, 100-101 i 112-113}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=95-96}}{{odn|Białuński|2008|s=47-48}}.
Linia 79:
Chcąc korzystać z prawa pruskiego kolejni przedstawiciele rodu Rukały dołączali do przywileju wnuków Windyki i Obizora z roku 1345 wykorzystując do tego ówczesne luki prawne{{odn|Szczurowski|2018|s=39, 86-87, 100-101 i 229}}{{odn|Handelsman|1914|s=42-51}}. Niewykluczone, że z tych luk skorzystali także przedstawiciele innych rodów pruskiego pochodzenia, ale w żadnym razie nie można mówić o masowej skali tego zjawiska, a zatem w skład rodu heraldycznego Prus weszło w [[Średniowiecze|średniowieczu]] co najwyżej kilka rodów genealogicznych{{odn|Szczurowski|2018|s=122-126}}. W drugiej połowie XV wieku do rodu heraldycznego Prus dołączyli małopolscy Turzynici (według średniowiecznej tradycji krewni św. [[Stanisław ze Szczepanowa|Stanisława ze Szczepanowa]]), którzy nie byli pruskiego pochodzenia{{odn|Chwalibińska|1948|s=80-92, 100-101 i 110-112}}.
W wieku XVI, w okresie powszechnego wykształcania się szlacheckich nazwisk odmiejscowych, w ramach rodu heraldycznego Prus powstało szereg [[Ród gniazdowy|rodów gniazdowych]] pieczętujących się herbem Prus{{odn|Szczurowski|2018|s=42-46 i 134-288}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=32-89}}. Na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej herbowni Prusa najliczniej występowali na Mazowszu, a w dalszej kolejności na Podlasiu i w ziemi łęczycko-sieradzkiej oraz w ziemi krakowskiej (Turzynici){{odn|Szczurowski|2018|s=rozdz.IV}}{{odn|Chwalibińska|1948|s=rozdz.III}}{{odn|Ćwikła|2018}}. Z bardzo daleko idącą ostrożnością należy się odnosić do informacji dotyczących przynależności herbowej poszczególnych rodów gniazdowych, w tym herbownych Prusa, zawartych w herbarzach i XIX-wiecznych legitymacjach szlacheckich, albowiem jest w nich dużo błędów, które są efektami pomyłek i fałszerstw{{odn|Sęczys|2007|s=XIX}}{{odn|Szczurowski|2018|s=36-37}}. Pamiętać również trzeba, że odmian herbu Prus było więcej niż trzy najbardziej znane, a i samo pojęcie odmiany ma charakter umowny, albowiem na przykład herb [[Prus II|Wilczekosy]] (Prus II) był ''de facto'' osobnym herbem innego rodu, który wszedł w skład rodu heraldycznego Prus{{odn|Potkański|1885}}{{odn|Szczurowski|2018|s=126-127}}.
== Przypisy ==
| |||