'''Grypsera''' (z {{w języku|de|Grips}} – pot. ''[[rozum]]'') – [[socjolekt|mowa środowiskowa]] środowisk przestępczych<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3908413|tytuł=grypsera|data dostępu=2014-07-14}}</ref>, ukształtowana na gruncie [[język polski|języka polskiego]]. Stanowi szczególny przypadek [[argot]]u.
Powstała prawdopodobnie w XIX wieku na terenie [[Zabór rosyjski|zaboru rosyjskiego]], jako miejsce jej powstania podawany jest [[Gęsiówka (więzienie)|Zakład Karny na „Gęsiówce”]] w Warszawie<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Radosława Rodasik, Ewelina Ćwiertnia, Jozef Zat’ko | autor link = | url = http://web.archive.org/web/20140715002828/http://www.apeiron-wydawnictwo.pl/kb/nr13/nr13.pdf | tytuł = JĘZYK PODKULTURY WIĘZIENNEJ – GWARA. JĘZYK MIGOWY, TATUAŻ | czasopismo = Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje | wolumin = 13 | wydanie = | strony = 120 | data = styczeń – czerwiec 2013| wydawca = [[Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie]] | miejsce = | issn = 2299-4033 | doi =}}</ref>. Początkowo pełniła funkcję głównie języka tajnego, gwary środowiskowej przestępców odsiadujących długoletnie wyroki. Od końca XIX wieku używana także na wolności.
== Charakterystyka ==
Grypsera jest jedną z najbogatszych pod względem słownictwa gwar [[język polski|polszczyzny]]; nie jest możliwe stworzenie pełnego jej słownika, gdyż ewoluuje ona nieprzerwanie w wielu miejscach niezależnie. Ze względu na hermetyzację ośrodków rozwoju gwary więziennej często te same słowa mają różne znaczenia, bądź różne słowa mają te same znaczenia (w zależności od miejsca stosowania). W zasobie słów stosowanych w gwarze więziennej dłużej utrzymują się i bardziej rozprzestrzeniają te, które cechuje łatwość odmiany gramatycznej. Gwarę więzienną należy podzielić na tzw. kminę (język grypsujących, nazywanych ludźmi) oraz język zwykły – tzw. frajerów.
Podstawę gramatyczną grypsery stanowi [[język polski]], jednak wyraźne są w niej wpływy [[jidysz]], [[język niemiecki|niemieckiego]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Kątny | imię = Andrzej | url = | tytuł = Zu den deutschen Lehnwrtern in der polnischen Gaunersprache | czasopismo = Studia Germanica Gedanensia | wolumin = 10 | wydanie = | strony = | data = | wydawca = Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego | miejsce = | issn = 1230-6045 | doi =}}</ref><ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Geller| imię = Ewa | url = http://www.degruyter.com/dg/viewarticle.fullcontentlink:pdfeventlink/$002fj$002fslaw.1997.42.issue-3$002fslaw.1997.42.3.masthead$002fslaw.1997.42.3.masthead.pdf?t:ac=j$002fslaw.1997.42.issue-3$002fslaw.1997.42.3.masthead$002fslaw.1997.42.3.masthead.xml#page=30 | tytuł = Zur Etymologie einiger jiddischer und deutscher Schimpfwörter und Gaunerbezeichnungen im Polnischen | czasopismo = Zeitschrift für Slawistik | wolumin = 42(3) | wydanie = | strony = 274-284 | data = 1997 | wydawca = | miejsce = | issn = 2196-7016 | doi =}}</ref>, [[język rosyjski|rosyjskiego]], [[język ukraiński|ukraińskiego]] i rozmaitych [[gwara miejska|gwar miejskich]] (na przykład [[gwara warszawska|gwary warszawskiej]] czy [[Lwów|lwowskiego]] ''[[Gwara lwowska|bałaku]]''). W olbrzymim stopniu wpłynęła na ukształtowanie się współczesnych [[Slang młodzieżowy|gwar młodzieżowych]].
Pod względem fonetycznym grypsera zbliżona jest do [[Gwara warszawska|gwary warszawskiej]] z charakterystyczną wymową ‘i’ jak ‘y’ i zanikiem samogłosek nosowych.
Linia 16:
== Bibliografia ==
* {{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Radosława Rodasik, Ewelina Ćwiertnia, Jozef Zaťko | autor link = | url = http://www.apeiron-wydawnictwo.pl/kb/nr13/nr13.pdf | tytuł = JĘZYK PODKULTURY WIĘZIENNEJ – GWARA, JĘZYK MIGOWY, TATUAŻ | czasopismo = Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje | wolumin = 13 | wydanie = | strony = 119-127 | data = styczeń – czerwiec 2013 | wydawca = [[Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie]] | miejsce = | issn = 2299-4033 | doi =}}
