Wersja z 21:22, 14 gru 2019 edytuj Ausir (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 19 720 edycji m →‎Rodzaj rzeczownika w języku polskim ← poprzednia edycja		Wersja z 00:00, 13 mar 2020 edytuj anuluj edycję 83.21.42.106 (dyskusja) drobne redakcyjne następna edycja →
Linia 3: Dla [[rzeczownik]]a rodzaj jest kategorią selektywną. Oznacza to, że rzeczownik ma określony rodzaj gramatyczny. Rzeczowniki można wobec tego podzielić na grupy ze względu na ich rodzaj. Na przykład w liczbie pojedynczej rzeczownik ''ręcznik'' jest rodzaju męskiego i wobec tego należy do grupy rzeczowników rodzaju męskiego, ''encyklopedia'' jest rodzaju żeńskiego, a ''krzesło'' – rodzaju nijakiego. Z kolei w liczbie mnogiej rzeczownik ''ręczniki'' jest rodzaju niemęskoosobowego, a ''ludzie'' – męskoosobowego. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje (na przykład nie istnieje forma żeńska rzeczownika ''ręcznik''). Rodzaje rzeczownika w liczbie pojedynczej i mnogiej klasyfikuje się niezależnie. Dla [[przymiotnik]]a i niektórych innych części mowy rodzaj jest w wielu językach (także w polskim) kategorią fleksyjną, co oznacza, że przymiotnik odmienia się przez rodzaje. Posiada więc na przykład formę rodzaju męskiego (''duży''), żeńskiego (''duża''), nijakiego (''duże''), męskoosobowego (''duzi'') i niemęskoosobowego (''duże''). Przymiotnik dopasowuje się pod względem rodzaju do określanego przez siebie rzeczownika (np. ''duży ręcznik'', ''duża encyklopedia'', ''duże krzesło, duzi ludzie, duże dzieci'' -– zob. [[związek zgody]]). Podobnym zjawiskiem są spotykane między innymi w [[języki bantu\|językach bantu]] [[klasa nominalna\|klasy nominalne]]. Linia 18: * rodzaj męski * rodzaj żeński. W językach romańskich sytuację komplikuje nieco istnienie rzeczowników, które mają „zmienny” rodzaj -– w liczbie pojedynczej zachowują się jak rzeczowniki rodzaju męskiego, zaś w liczbie mnogiej jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego. W języku włoskim jest ich niewiele, natomiast w [[język rumuński\|języku rumuńskim]] stanowią bardzo liczną i otwartą grupę, którą zwykle opisuje się jako trzeci rodzaj. W [[języki słowiańskie\|językach słowiańskich]] sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana, ponieważ typowy dla języków indoeuropejskich rodzaj gramatyczny skojarzony z płcią jest powiązany z gramatyczną kategorią żywotności lub gramatyczną kategorią osobowości. Rzeczowniki rodzaju męskiego dzielą się na grupy zgodnie z ich żywotnością lub osobowością. Linia 29: W [[język polski\|języku polskim]] znaczenie ma zarówno żywotność, jak i osobowość. Rzeczowniki żywotne to z reguły te, które oznaczają istoty żywe, pozostałe są nieżywotne. Rzeczowniki osobowe to z reguły te, które oznaczają osoby, pozostałe są nieosobowe. Zdarzają się jednak wyjątki od tych reguł. Wszystkie rzeczowniki osobowe są również żywotne. W języku polskim wyróżniamy pięć rodzajów<ref name=":0">{{Cytuj\|url = http://sjp.pwn.pl/slowniki/m%25C4%2599sko%25C5%25BCywotny.html\|tytuł = Męskożywotny -– definicja, synonimy, przykłady użycia\|czasopismo = Słownik Języka Polskiego PWN\|opublikowany = sjp.pwn.pl\|data dostępu = 2016-01-16}}</ref>: * rodzaj męskoosobowy<ref name=mb>{{Cytuj \| autor=Mirosław Bańko \| url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Ile-mamy-rodzajow;12388.html \| tytuł=Ile mamy rodzajów? -– Poradnia językowa PWN \| opublikowany=Słownik języka polskiego PWN \| data dostępu=2018-05-09}}</ref> (zwany także ''mężczyźnianym''<ref name="jbdc">{{Cytuj \| autor = [[Jan Baudouin de Courtenay]] \| tytuł = O języku polskim \| wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] \| miejsce = Warszawa \| data = 1984 \| isbn = 8301043687 }}</ref>), czyli ''widzę'' '''''tego''''' ''ucznia, '''tych''''' ''uczniów'' * rodzaj męski żywotny nieosobowy (zwany także ''męskozwierzęcym''<ref name=mb />), czyli ''widzę '''tego''' psa, '''te''' psy'' Linia 43: :* '''''nową''' uczennicę, '''nową''' książkę'' (żeński) :* '''''nowe''' dziecko, '''nowe''' krzesło'' (nijaki) Nie ma zaś tu znaczenia osobowość -– '''rodzaj męskoosobowy''' i '''rodzaj męski żywotny nieosobowy''' mają tę samą, wspólną formę. W liczbie mnogiej mamy jedynie dwie formy rozróżniające między tymi pięcioma rodzajami: Linia 53: ==== Rozdzielność rodzaju od stanu faktycznego ==== Gramatyczny rodzaj, osobowość czy żywotność często nie zależy od stanu faktycznego, czyli '''trup''' jest traktowany jako rzeczownik żywotny, a '''szampan''' bywa odmieniany jako męskozwierzęcy<ref>{{Cytuj\|url = http://sgjp.pl/leksemy/#4005\|tytuł = Słownik gramatyczny języka polskiego\|opublikowany = sgjp.pl\|data dostępu = 2016-01-16\|autor = Zygmunt Saloni, Włodzimierz Gruszczyński, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Danuta Skowrońska}}</ref><ref>{{Cytuj\|url = http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/;8449\|tytuł = szampan -– Poradnia językowa PWN\|data dostępu = 2016-01-16}}</ref>. ==== Klasyfikacja uproszczona ==== Zwykle trzy rodzaje -– męskoosobowy, męski żywotny nieosobowy oraz męski nieżywotny -– klasyfikuje się w liczbie pojedynczej wspólnie jako po prostu rodzaj męski. W takim wypadku potrzebna jest osobna klasyfikacja na rodzaje w liczbie mnogiej (męskoosobowy i niemęskoosobowy), ponieważ rodzaj męski w liczbie pojedynczej nie pociąga za sobą jednoznacznie rodzaju w liczbie mnogiej ('''ten''' ''brat'' → '''ci''' ''bracia'', ale '''ten''' ''pies'' → '''te''' ''psy''). Klasyfikacja uproszczona pozwala na ujednolicenie nazw rodzajów dla rzeczowników i innych części mowy i jest powszechnie stosowana w szkołach. === Rodzaj innych części mowy w języku polskim ===

Rodzaj gramatyczny: Różnice pomiędzy wersjami