Wikipedia

Kīlauea: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Ja015jb.jb (dyskusja | edycje)
244 edycje
dane, ilustracje, WP:SK+Bn
Linia 1:
{{inne znaczenia|wulkanu|jednostkę osadniczą w USA: [[Kilauea]]}}
{{Góra infobox
|nazwa = Kīlauea
|nazwa oryginalna =
|grafika = Kilauea ali 2012 01 = Puu oo28.jpg
|opis grafiki = Wybuch wulkanuKaldera na stożkuszczycie Puʻu ʻŌʻōwulkanu w 19832012 r.roku
|państwo = USAHawaje
|położenie = [[Hawaiʻi]]
|pasmo =
|wysokość = 12471222{{r|volcano}}
|kod mapy rok erupcji = Hawaje2018
|wybitnośćtyp wulkanu = [[wulkan = tarczowy]]
|współrzędne aktywność = 19°24′25″N[[wulkan 155°17′0″Wczynny|czynny]]
|commons wybitność = Category:Kīlauea
|współrzędne = 19°24′25″N 155°17′00″W
|commons = Category:Kīlauea
}}
'''Kīlauea''' – [[Wulkan czynny|czynny]] [[wulkan]] leżący w [[Hawaje (archipelag)|archipelagu Hawajów]] ([[Stany Zjednoczone|USA]]) na [[Hawaiʻi|wyspie Hawaiʻi]]. [[Hawajczycy]] używają nazwy Kīlauea wyłącznie na określenie szczytowego [[Krater wulkaniczny|krateru]] ([[Halemaʻumaʻu]]), jednak wulkanolodzy stosują ją na określenie całego wulkanu. ▼
 
▲'''Kīlauea''' – [[Wulkan czynny|czynny]] [[wulkan]] leżący w [[Hawaje (archipelag)|archipelagu Hawajów]] ([[Stany Zjednoczone|USA]]) na [[Hawaiʻi|wyspie Hawaiʻi]]. [[Hawajczycy]] używają nazwy Kīlauea wyłącznie na określenie szczytowego [[Krater wulkaniczny|krateru]] ([[Halemaʻumaʻu]]), jednak wulkanolodzy stosują ją na określenie całego wulkanu.
 
<imagemap>
Plik:Location Kilauea.svg|thumbmały|leftlewo|Kīlauea i sąsiednie wulkany na wyspie Hawaiʻi
 
poly 65 65 97 105 138 126 229 113 236 134 207 171 174 180 151 201 139 237 121 259 97 286 57 261 48 240 56 197 39 159 60 157 85 127 63 90 47 90 54 74 [[Mauna Loa]]
poly 67 55 66 65 99 106 121 115 140 127 213 116 215 88 186 59 121 33 106 52 [[Mauna Kea]]
poly 39 158 61 159 85 127 65 89 40 89 20 105 20 122 [[Hualālai]]
poly 67 54 106 53 120 35 87 20 85 10 63 2 51 6 54 33 [[Kohala (mountain)]]
 
desc bottom-left
Linia 32 ⟶ 33:
Wulkan zbudowany jest z [[bazalt]]u.
 
[[Plik:Puu oo.jpg|mały|lewo|Wybuch wulkanu na stożku Puʻu ʻŌʻō w 1983 r.]]
Ostatnia [[erupcja wulkanu]] rozpoczęła się 3 stycznia 1983 roku i trwała do 4 września 2018 roku. Obecnie wulkan nie jest aktywny, w kraterze Halemaʻumaʻu znajduje się niewielka ilość wody, jednakże od marca 2019 rejestrowane jest stopniowe podnoszenie terenu świadczące o ponownym wypełnieniu zbiornika magmy pod wulkanem. ▼
[[Plik:USGS Kīlauea multimediaFile-2062.jpg|mały|lewo|Wypływ lawy ze wschodniej strefy ryftowej w 2018 roku]]
▲Ostatnia [[erupcja wulkanu]] rozpoczęła się 3 stycznia 1983 roku i trwała do 4 września 2018 roku. Obecnie wulkan nie jest aktywny, w kraterze Halemaʻumaʻu znajduje się niewielka ilość wody, jednakże od marca 2019 rejestrowane jest stopniowe podnoszenie terenu świadczące o ponownym wypełnieniu zbiornika magmy pod wulkanem.
 
Pierwsza erupcja nastąpiła około 300 &nbsp;000-600 &nbsp;000 lat temu, jednak za względu na ciągłą aktywność i przykrywanie przez wypływającą lawę powierzchni góry, najstarsze znalezione skały mają około 23 &nbsp;000 lat.
 
Pierwszym Europejczykiem, który ujrzał wulkan był William Ellis, który dokonał tego w 1823 r. Od tamtego czasu odnotowano 61 erupcji, z czego 34 od 1952 r. Od 1983 r. do 2018 r. wulkan ciągle wyrzucał lawę i dymy.
 
Według tradycyjnych hawajskich wierzeń Kīlauea jest siedzibą bogini [[Pele (bogini)|Pele]]. Wiele hawajskich pieśni oraz ustna tradycja mówi o wybuchach wulkanu spowodowanych złością Pele. ''Halemaʻumaʻu'' po hawajsku oznacza ''dom paproci''. Według legendy nazwa ta wzięła się od odrzuconego zalotnika Pele -– ''Kamapuaʻa'', który zbudował z paproci dom nad kraterem, by zapobiec ucieczce Pele i erupcjom wulkanu, co jednak nie przyniosło rezultatu.
 
{{Duża grafika|Kilauea Volcano at Hilo.jpg|1000px|Panorama wulkanu z kraterem Halemaʻumaʻu}}
 
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="volcano">{{cytuj stronę|url= https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=332010 |tytuł= Kilauea |opublikowany=[[Smithsonian Institution]] |praca = Global Volcanism Program |język=en |data dostępu=2020-03-25}}</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
#* {{cytuj stronę| url = http://hvo.wr.usgs.gov/kilauea| tytuł = Kīlauea -- Perhaps the World'sWorld’s Most Active Volcano| data dostępu = 2010-02-08| autor = United States Geological Survey|język = en | językdata dostępu = en2010-02-08}}
#* {{cytuj książkę |nazwisko = Mary Kawena Pukui; Samuel H. Elbert | tytuł = Hawaiian Dictionary: Hawaiian-English and English-Hawaiian | wydawca = University of Hawai`iHawai’i Press | miejsce = | rok = 1986 | isbn = 978-0-8248-0703-0}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* {{cytuj stronę| url = http://hvo.wr.usgs.gov/gallery/kilauea/volcanomovies/| tytuł = aktywność Kīlauea na filmach| język = en| data dostępu = 2010-02-08| język = en}}
* {{cytuj stronę| url = http://volcanoes.usgs.gov/hvo/cams/KIcam/| tytuł = panorama Halemaʻumaʻu na żywo| język = en | data dostępu = 2010-02-08| język = en}}
* {{cytuj stronę| url = http://volcanoes.usgs.gov/hvo/cams/POcam/| tytuł = panorama stożka Puʻu ʻŌʻō na żywo| język = en | data dostępu = 2010-02-08| język = en}}
* [http://www.soest.hawaii.edu/GG/HCV/kilauea.html Hawaii Center for Volcanology] {{lang|en}}
* {{cytuj stronę| url = http://web.archive.org/save/https://volcanoes.usgs.gov/volcanoes/kilauea/status.html| tytuł = Status wulkanu w dniu 2 października 2019| język = en | data dostępu = 2019-10-10| język = en}}
{{Kontrola autorytatywna}}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Kīlauea”