Bitwa pod Grand Coteau: Różnice pomiędzy wersjami

|dowódca2 = nieznany<ref group="uwaga">Z założenia, że w bitwie pod Grand Coteau walczyli Indianie z klanu Odrzynających Głowy (''Pabaksa'') plemienia Yanktonai (''Ihanktonwanna''), wynika, iż dowódcą Siuksów musiał być wódz MatowakanŚwięty Niedźwiedź (''Mato Wakan''). W anglojęzycznych źródłach jego imię brzmi ''Medicine Bear'' lub ''Medicine Sacred Bear''. Patrz: {{odn|ref=nie|Barkwell|2017|s=13}}.</ref>

'''Bitwa pod Grand Coteau''' to starcie [[Metys#Metysi kanadyjscy|kanadyjskich Metysów]] z wojownikami [[Siuksowie|Siuksów]] z plemienia Yanktonai (''Ihanktonwanna'') lub Lakota (''Lakȟóta''){{odn|McCrady|2009|s=13}}, plemienia Yankton (''Ihanktonwan''){{odn|Hogue|2015|s=113}} albo z klanu Odrzynających Głowy (''Pabaksa'') plemienia Yanktonai (''Ihanktonwanna''){{odn|Barkwell|2017|s=13}} z metyskimi myśliwymi z {{link-interwiki|St. François Xavier|en|St. François Xavier, Manitoba}} ([[Koncesja Selkirka|Kolonia Rzeki Red]]){{odn|Morton|1959/1960}}. Przez część historyków uważana jest za najsłynniejszą{{odn|McCrady|2009|s=12}}{{odn|Hogue|2015|s=36}} lub decydującą{{odn|McMillan|Yellowhorn|2009|s=304}} bitwę między Metysami a Siuksami, czy też punkt zwrotny w historii Metysów{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=1}}.

W ciągu pierwszej połowy XIX wieku Metysi osiągnęli pozycję dominujących aprowizatorów w północnej części [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]]{{odn|Hogue|2015|s=30}}. Posiadanie dużej liczby koni umożliwiało im efektywniejsze polowanie na bizony, lecz przede wszystkim pozwalało transportować upolowane zwierzęta znacznie szybciej niż piechotą lub przy użyciu psów pociągowych{{odn|Douaud|2007|s=59}}. Zaopatrywali oni w żywność między innymi [[Kompania Północno-Zachodnia|Kompanię Północno-Zachodnią]]{{odn|McMillan|Yellowhorn|2009|s=301}}, [[Kompania Zatoki Hudsona|Kompanię Zatoki Hudsona]]{{odn|Hogue|2015|s=41}}{{odn|Douaud|2007|s=62}} czy Kolonię Rzeki Red{{odn|Douaud|2007|s=62}}, gdyż na dalekiej północy trudniej było o większe ilości mięsa{{odn|Colpitts|2014|s=96}}. W zamian za dostarczany prowiant otrzymywali produkty niezbędne do wypraw łowieckich i życia codziennego w osadzie{{odn|Hogue|2015|s=29}}. Ważną rolę w ich wymianie handlowej odgrywała produkcja [[pemikan]]u<ref group="uwaga">Pemikan składał się z suszonego mięsa bizonów i tłuszczów pochodzących z tych zwierząt, choć eksperymentowano też z tłuszczami z niedźwiedzi. Zwykle dla zwiększenia kaloryczności był on jeszcze smażony w innym tłuszczu, dzięki czemu zawierał średnio około 8400 kalorii na kilogram. W niektórych wariantach w celu podniesienia walorów smakowych i odżywczych do pemikanu dodawano owoce leśne, takie jak aronia czy świdośliwa. Choć do komercyjnej produkcji pemikanu od samego początku używano przeważnie dużo więcej tłuszczów twardych niż miękkich, od lat dwudziestych XIX wieku wykorzystywano już niemal tylko łój bizonów. W wyniku tej zmiany nabrał on charakterystycznego dla łoju posmaku. Patrz: {{odn|ref=nie|Colpitts|2014|s=9–10, 82, 94–96}}.</ref> W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku liczba bizonów na preriach środkowej Kanady znacznie zmalała, co skłoniło Metysów do zapuszczania się coraz dalej na południe, na tereny Stanów Zjednoczonych kontrolowane przez Siuksów{{odn|McCrady|2009|s=19–20}}.

Pod względem wojennych zwyczajów Siuksowie nie różnili się znacząco od innych Indian z wielkichWielkich Równin. Ich kultura kładła silny akcent na walkę w ujęciu indywidualnym, dlatego w trakcie bitwy każdy Indianin robił to, co według niego było słuszne. Rola wodza była ograniczona do zebrania wokół siebie grupy uzbrojonych zwolenników i sprawowania pewnej kontroli nad wojownikami znajdującymi się w zasięgu jego głosu. Brak scentralizowanych struktur dowódczych częstokroć skutkował popełnianiem przez Indian błędów taktycznych, które mogły zdecydować o wyniku starcia. Nie licząc płoszenia koni wroga i podpalania trawy na prerii działania podejmowane wspólnie przez wojowników z jednego oddziału ograniczały się do przygotowywania zasadzek{{odn|Panzeri|2010|s=27–28}}.

Po przedłużającej się bezowocnej walce wódz Indian doszedł do wniosku, że Metysi mają po swojej stronie [[Manitu]]<ref group="uwaga">Według innej relacji wódz miał wykrzyknąć to 14 lipca bezpośrednio przed odwrotem Indian. Patrz: {{odn|ref=nie|Smith|Beaudry|2009|s=4}}.</ref><ref group="uwaga">Wielki Duch, wokół którego koncentrowały się wierzenia wielu plemion indiańskich, znany był pod różnymi imionami. Mianem ''Manitu'' określały go ludy algonkińskie, zaś Siuksowie nazywali go ''Wakan Tanka''. W związku z tym wydaje się, że słowa wodza zostały sparafrazowane przez Metysów, których z Algonkinami łączyły więzy pokrewieństwa i powinowactwa oraz znajomość języka [[Krikowie|Krików]] czy {{link-interwiki|Saulteaux|en}}. Patrz: {{odn|ref=nie|Thomas|2007|s=35}}; {{odn|ref=nie|Hogue|2015|s=13}} i {{odn|ref=nie|Douaud|2007|s=22}}.</ref>{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=13}}. Najprawdopodobniej do takich przemyśleń doprowadziła go obserwacja {{link-interwiki|Louis-François Richer Laflèche|en|Louis-François Richer Laflèche|księdza Laflèche'a}}{{odn|Morton|1959/1960}}, misjonarza Metysów i [[Wikariusz generalny|wikariusza generalnego]] [[Archidiecezja Saint Boniface|archidiecezji Saint Boniface]]{{odn|Morton|1959/1960}}, który przed bitwą wyspowiadał chętnych, odprawił mszę i udzielił komunii{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|Smith|Beaudry|2009|s=3}}, a podczas starcia stał w komży<ref group="uwaga">Według jednej z relacji wódz Indian wspomniał o ''Manitu ubranym w czarne szaty'', co nie zgadza się ze wzmianką o komży, która jest koloru białego. Patrz: {{odn|ref=nie|Smith|Beaudry|2009|s=4}}.</ref> na wozie ustawionym w samym środku taboru, trzymając w rękach krzyż i zagrzewając Metysów do walki{{odn|Morton|1959/1960}}.

Tymczasem już po około czterdziestu pięciu minutach nadciągnęła większa grupa myśliwych, zaalarmowana przez dwóch Metysów, którzy uciekli z niewoli 12 lipca{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=14}}. Towarzyszyło im około 200 Indian {{link-interwiki|Saulteaux|en}}. Metysi i ich sprzymierzeńcy postanowili jednak nie ścigać przeciwników, aby nie zmarnować okazji do polowania na bizony. Mimo tej decyzji uczestnicy wyprawy przywieźli ze sobą tylko połowę planowanego ładunku, choć nie spotkali już na swojej drodze żadnych Siuksów{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=15}}.

* {{cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=McCrady |imię=David Grant |tytuł=Living With Strangers: The Nineteenth-Century Sioux and the Canadian-American Borderlands |wydawca={{link-interwiki|University of Toronto Press|en}} |data=2009-09-11 |isbn=978-1442609907 |język=en}}

* {{cytuj stronę |odn={{odn/id|Morton|1959/1960}} |url=http://www.mhs.mb.ca/docs/transactions/3/grandcouteau.shtml |tytuł=The Battle at the Grand Coteau: July 13 and 14, 1851 |nazwiskoautor=Morton {{link-interwiki|imię=William Lewis Morton|autor link=:en:|W. L. Morton}} |opublikowany=mhs.mb.ca |data=2012-07-15 |język=en |data dostępu=2020-06-10 |archiwum=http://web.archive.org/web/20200330102733/http://www.mhs.mb.ca/docs/transactions/3/grandcouteau.shtml |zarchiwizowano=2020-03-30}}

* {{cytuj stronę |odn=tak |url=http://www.metismuseum.ca/resource.php/11683 |tytuł=The Battle of Grand Coteau, July 13 and 14, 1851 |nazwisko=Haag |imię=Larry |nazwisko2autor2=Barkwell {{link-interwiki|imię2=Lawrence J. Barkwell|autor link2=:en:Lawrence J. Barkwell}} |opublikowany=metismuseum.ca |data=2009-08-07 |język=en |data dostępu=2020-06-11 |archiwum=https://web.archive.org/web/20200615011102/http://www.metismuseum.ca/resource.php/11683 |zarchiwizowano=2020-06-15}}

* {{cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=Hogue |imię=Michel |tytuł=Metis and the Medicine Line: Creating a Border and Dividing a People |wydawca={{link-interwiki|University of North Carolina Press|en}} |data=2015-04-06 |isbn=978-1469621067 |język=en}}

* {{cytuj stronę |odn=tak |url=http://www.metismuseum.ca/resource.php/14173 |tytuł=Battle of Rosebud River |nazwiskoautor=Barkwell {{link-interwiki|imię=Lawrence J. Barkwell|autor link=:en:Lawrence J. Barkwell}} |opublikowany=metismuseum.ca |data=2013-12-10 |język=en |data dostępu=2020-06-11 |archiwum=http://www.metismuseum.ca/resource.php/14173 |zarchiwizowano=2020-06-15}}

* {{cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=Colpitts |imię=George |tytuł=Pemmican Empire: Food, Trade, and the Last Bison Hunts in the North American Plains, 1780–1882 |wydawca={{link-interwiki|Cambridge University Press|en}} |data=2014-10-27 |isbn=978-1107044906 |język=en}}

* {{cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=Panzeri |imię=Peter |tytuł=Little Big Horn. Zwycięstwo Indian nad kawalerią Stanów Zjednoczonych 1876 |inni=Natalia Łajszczak (tłum.) |wydawca=[[Osprey Publishing]] |miejsce=Poznań |rok=2010 |isbn=978-8326103186 |język=pl}}

* {{cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=McMillan |imię=Alan Daniel |nazwisko2=Yellowhorn |imię2=Eldon |tytuł=First Peoples in Canada |wydawca={{link-interwiki|Douglas & McIntyre|en}} |data=2009-12-01 |isbn=978-1926706849 |język=en}}

* {{cytuj książkę |odn={{odn/id|Burpee|1934}} |tytuł={{link-interwiki|Canadian Geographical Journal|en|Canadian Geographic}} |inni=Lawrence Johnstone Burpee (red.) |wydawca={{link-interwiki|Royal Canadian Geographical Society|en}} |rok=1934 |tom=8–9 |język=en}}

* {{cytuj stronę |odn=tak |url=http://www.metismuseum.ca/resource.php/149079 |tytuł=Métis-Sioux Relations in the 1800s: Clash and Conflict to Collaboration |nazwiskoautor=Barkwell {{link-interwiki|imię=Lawrence J. Barkwell|autor link=:en:Lawrence J. Barkwell}} |opublikowany=metismuseum.ca |data=2017-03-15 |język=en |data dostępu=2020-06-15 |archiwum=https://web.archive.org/web/20200615011056/http://www.metismuseum.ca/resource.php/149079 |zarchiwizowano=2020-06-15}}