Karma: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
UWAGA! Zastąpienie treści hasła bardzo krótkim tekstem: „{{Inne znaczenia|pojęcia religijnego|inne znaczenia tego słowa}} * [http://web.archive.org/web/*/…” Znaczniki: Zastąpiono Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 83.28.42.105 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Jckowal. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|pojęcia religijnego|[[Karma (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
'''Karma''' (lub '''karman''', [[sanskryt|sanskr.]] कर्म, [[Język pali|pali.]] kamma, chiń. 業 ''yè'', kor. 업 ''ǒp''; jap. ''gō''; wiet. ''nghiệp'') – w [[buddyzm]]ie, [[hinduizm]]ie i [[Religie dharmiczne|religiach dharmicznych]] jest to przyczyna – rozumiana w sensie prawa przyczyny i skutku.
Filozoficzne wyjaśnienie karmy różni się pomiędzy tradycjami, jednak główna idea głosi, że czyny tworzą przyszłe doświadczenia i przez to każdy jest odpowiedzialny za własne [[życie]], [[cierpienie]] i [[szczęście]], jakie sprowadza na siebie i innych.
== Etymologia ==
W dosłownym tłumaczeniu jest to „praca” lub „działanie”.
== Hinduizm ==
W [[hinduizm]]ie według niektórych wyznań karma może być ściśle związana z postacią Boga, podczas gdy według innych jest bardziej niezależna. Wyznawcy wedanty uważają, że [[Iśwara]], czyli najwyższy Bóg pełni pewną rolę w dostarczaniu karmy. Teistyczne szkoły hinduizmu takie, jak [[wedanta]] nie zgadzają się z poglądem [[Buddyzm|buddystów]] i [[Dźinizm|dźinistów]]. Inne szkoły hinduistyczne twierdzą, że karma jest jedynie prawem przyczyny i skutku, chociaż jest też zależna od woli najwyższego Boga. Przykładami najwyższych bóstw są tu [[Śiwa]] w [[śiwaizm]]ie i [[Wisznu]] w [[wisznuizm]]ie. Dobre podsumowanie takich teistycznych poglądów jest wyrażone przez następujący wiersz: „Bóg nie sprawia, że ktoś cierpi bez powodu ani nie czyni nikogo szczęśliwym bez przyczyny. Bóg jest bardzo sprawiedliwy i daje ci to, na co zasługujesz”.
Pisma hinduistyczne dzielą karmę na trzy rodzaje:
* ''Sanćita'' (nagromadzoną),
* ''Prarabdha'' (przynoszącą owoc) i
* ''Krijamana'' (obecną).
Każda ''krijamana karma'' staje się ''sanćita karma'', gdy dane działanie zostaje dokonane. Z nagromadzenia ''sanćita karma'' jedynie garść służy jednemu życiu a te działania, które przynoszą owoc i przez to wygasają są nazywane ''prarabdha karma''. Tak długo, jak wciąż trwa nagromadzenie ''sanćita karma'' część ich będzie się zamieniać w ''prarabdha karma'', które będą konsumowane, jednak część będzie pozostawać prowadząc do kolejnych narodzin i śmierci. Istota ([[sanskryt]]: [[dźiwa]]), a właściwie odradzająca się dusza (sanskryt: [[atman]]) nie może osiągnąć wyzwolenia (sanskryt: [[Moksza (hinduizm)|moksza]]) tak długo, jak nagromadzona już ''sanćita karma'' nie zostanie całkowicie wyczerpana.
Wykluczeni poza system ortodoksyjnego hinduizmu, na przykład w następstwie zaniechania obowiązków religijnych i społecznych wynikających z [[Warna (hinduizm)|warny]] i [[Kasta|dźati]], postrzegani są jako istoty nie podlegające prawu karmy, czyli nie posiadający potencjału dla [[reinkarnacja|reinkarnowania]] w kolejnym ciele po śmierci<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Kudelska|imię= Marta|autor link= |tytuł= Hinduizm |wydanie= 1|wydawca= Wydawnictwo WAM|miejsce= Kraków|rok= 2006|strony= 90 |rozdział= Puruszartha-cele życia człowieka |seria= Mała biblioteka religii|isbn= 83-7318-643-3}}</ref>.
Ludzie wyznający hinduizm również często mówią, że karma jest zrobieniem złego uczynku, który trzeba odpracować albo zrobić coś dobrego w zamian. Czyli czasami karma jest traktowana jako kara.
== Buddyzm ==
{{osobny artykuł|Karma w buddyzmie}}
''Karma'' jest podstawowym i bardzo ważnym pojęciem we wszystkich szkołach [[buddyzm]]u i oznacza tu jedynie „zamierzone działanie”. Nie oznacza więc rezultatu (określanego jako owoc), efektu czy przeznaczenia. Prawo przyczyny i skutku zwane jest w języku [[Język pali|pali]] ''kamma-vipaka'' (działanie-owoc). W buddyzmie jest to prawo uniwersalne i bezosobowe.
Czynnikiem, który decyduje o moralnej wartości każdego działania jest towarzysząca mu wola lub zamiar. Wola mająca szkodliwe korzenie: (1) pragnienie (lub chciwość), (2) gniew i (3) niewiedzę przynosi szkodliwe owoce. Niewiedza oznacza tu wrodzoną nieznajomość prawdy: na przykład [[Cztery Szlachetne Prawdy|Czterech Szlachetnych Prawd]], [[Ośmioraka ścieżka|Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki]] lub [[Trzy Cechy Istnienia|''Trzech Cech Istnienia'']]. Wola stowarzyszona z korzystnymi korzeniami, czyli z: (1) brakiem pragnień, czyli wyrzeczeniem, (2) brakiem gniewu, czyli miłującą dobrocią oraz (3) mądrością przynosi korzystne owoce.
W buddyjskiej karmie nie ma [[fatalizm]]u. Buddyjskie prawo karmy opisuje, że działania, których rezultaty „zaowocowałyby” cierpieniem w następnym odrodzeniu, mogą być wyparte przez nowe działania jeszcze przed śmiercią, których rezultaty „zaowocują” szczęściem w następnym odrodzeniu. W [[buddyzm tybetański|buddyzmie tybetańskim]] podkreślane jest ponadto, że na własną karmę można wpłynąć nawet po [[Proces umierania w teorii wadżrajany|śmierci]] w stanie przejściowym [[bardo (stan)|bardo]] przed kolejnymi narodzinami ([[reinkarnacja]]), np. nie ulegając w stanie pośmiertnym bardo rozproszeniu, które prowadziłoby do niekorzystnego po nim odrodzenia<ref>Rinpocze Tenga, Susanne Schefczyk: Przejście i wyzwolenie. Objaśnienie do medytacji w bardo. Kraków: Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang, 1998, s.102, {{ISBN|83-85222-31-6}}</ref>. Prawo karmy działa tak, że rezultaty doświadczane są tylko przez istotę, która nagromadziła ich przyczyny i nikt nie może zbawić „z zewnątrz” lub tym bardziej potępić.
W buddyzmie jest nauczane, że jeżeli usunie się [[niewiedza (buddyzm)|niewiedzę]] realizując brak [[atman]]a (tłum. „duszy”) podlegającego jakiejkolwiek karmie to nastąpi wyzwolenie od wszelkich uwarunkowanych stanów szczęśliwości i cierpień, inaczej zwane wyzwoleniem od [[dukkha]], od niepewności wszelkich uwarunkowanych zjawisk<ref>http://sasana.wikidot.com/dukkha „Słownik buddyjski” Nyanatilkoka Mahathera (online); dostęp 2013-12-11.</ref>. Prawdziwe i ostateczne zrozumienie buddyjskiej karmy jest możliwe jedynie dzięki głębokiemu wglądowi w Bezosobowość ([[anatman|anattā]]) i Przyczynowość ([[Dwanaście ogniw współzależnego powstawania|paticca-samuppāda]]) wszelkich zjawisk istnienia<ref>http://sasana.wikidot.com/karma-sl „Słownik buddyjski” Nyanatilkoka Mahathera (online); dostęp 2013-12-11.</ref>.
== Zobacz też ==
{{Siostrzane projekty
|cytaty = Karma
|słownik = karma
}}
* [[ślad karmiczny]]
* [[dola (mitologia)|dola]]
* [[grzech]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.buddyzm.pl/nauki/ Podstawowe nauki buddyjskie]
* [http://web.archive.org/web/*/http://www.geocities.com/gelug_polska/text/alexander_berzin.html Karma]
* [http://www.ptta.pl/pef/pdf/k/karman.pdf Karman]
| |||