Krzyż pokutny w Stanowicach: Różnice pomiędzy wersjami

'''Krzyż pokutny w Stanowicach''' – niezidentyfikowany krzyż wystawiony w związku z umową ugodową spisaną 5 grudnia 1305 r. w [[Strzegom]]iu, przed księżną [[Beatrycze Brandenburska|Beatrycze]], żoną piastowskiego księcia [[Bolko I Surowy|Bolka I Surowego]], dotyczącą zabójstwa w [[Stanowice (powiat świdnicki)|Stanowicach]]<ref name="Tekst">{{Cytuj stronę | url = http://kapliczki.org.pl/kapliczki/Umowa_ugodowa_z_1305_r._dotycz%C4%85ca_zab%C3%B3jstwa_w_Stanowicach | tytuł = Umowa ugodowa z 1305 r. dotycząca zabójstwa w Stanowicach | opublikowany = kapliczki.org.pl | język = pl | data dostępu = 2020-07-22}}</ref>. Jest to najstarsza znana umowa ugodowa ([[Kara kompozycyjna|kompozycyjna]]) z terenu [[Śląsk]]a<ref name="Sobotka">{{Cytuj pismo | nazwisko = Adamska | imię = Dagmara | nazwisko2 = Nocuń | imię2 = Przemysław | tytuł = "Czu troste und czu hulffe des zele." Późnośredniowieczne ugody kompozycyjne z terenu Śląska | czasopismo = Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka | wydawca = Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii | wolumin = Rocznik LIX (2004) Nr 2 | strony = 111-139 | issn = 0037-7511 | data = 2004}}</ref><ref name="Kamienne">{{Cytuj książkę | autor = Daniel Wojtucki, Stanisław Zobniów | tytuł = Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej | wydawca = Oficyna Wydawnicza ATUT | miejsce = Wrocław | data = 2017 | strony = 11, 13, 17, 183-184, 413-414, 447-448 | isbn = 978-83-7977-288-9}}</ref>.

Umowy takie dopuszczało [[Historia prawa|średniowieczne prawo]], traktując zasadniczo zabójstwa jako przestępstwa prywatne, czyli takie, które godzą w interes jednostek, a nie władzy publicznej<ref name="Sojka" /><ref name="Bardach" />. Można ich było dochodzić na drodze sądowej, ale w związku ze słabością ówczesnego aparatu państwowego było to mało skuteczne. Prawo zwyczajowe dopuszczało nadal samopomoc w dochodzeniu krzywd, czyli w tym wypadku krwawy odwet, zemstę rodową. I właśnie w ich miejsce wchodziły, wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym, zastępcze formy kar w postaci okupu, jako sposobu wykupienia się od zemsty<ref name="Sojka">{{Cytuj książkę | nazwisko = Sójka-Zielińska | imię = Katarzyna | tytuł = Historia prawa | wydawca = PWN | miejsce = Warszawa | data = 1981 | strony = 143 | isbn = 83-01-02760-6}}</ref>. Kara taka wymagała porozumienia ([[kara kompozycyjna|ugody, ''compositio'']]) pomiędzy zabójcą a rodziną zabitego, zawieranejzawieranego w postaci umowy przed przedstawicielem władzy<ref name="Bardach">{{Cytuj książkę | nazwisko = Bardach | imię = Juliusz | tytuł = Historia państwa i prawa Polski; tom I do połowy XV wieku | wydawca = PWN | miejsce = Warszawa | data = 1964 | strony = 338, 554}}</ref><ref name="Sobotka" /><ref name = "Kamienne" />.

Umowa zawarta w 1305 r. w Strzegomiu dotyczy zabójstwa dokonanego przez joannitę, brata Konrada, zarządcę folwarku zakonnego w Pasiecznej na młynarzu ze Stanowic, Konradzie de Langinberc. Skierowany do "wszystkich wyznawców Chrystusa" oryginał dokumentu księżnej znajduje się w archiwum narodowym w Pradze (''Národní archiv'')<ref name = "Tekst" />. Przedstawia on przebieg dochodzenia do porozumienia oraz streszcza postanowienia umowy ugodowej, według której krewni zabitego przyrzekli rezygnację z zemsty w zamian za kwotę 12 grzywien srebra dla jego żony i dzieci od komtura zakonu w Strzegomiu. Drobniejsze kwoty przeznaczone zostały dla rannego sługi oraz cyrulika. Dokument zawiera też następującą informację: ''super occisionis locum crux est locata'' (na miejscu zabójstwa znajduje się krzyż)<ref name = "Tekst" />. Ten krzyż to przykład tzw. [[krzyż pokutny|krzyża pokutnego]], czyli wystawionego w wyniku umowy ugodowej związanej z zabójstwem. Należy zaznaczyć, że nie wszystkie umowy ugodowe zawierały nakaz wystawienia krzyża (nie była to niezbędna część umowy), a w przypadku tych, które zawierały obowiązek upamiętnienia wydarzenia pomnikiem, nie musiał to być krzyż, lecz np. kapliczka, a bardzo często ''Marter''<ref name = "Sobotka" /><ref name ="Kamienne" />, czyli kapliczka lub płyta zez przedstawieniem ukrzyżowanego Chrystusa lub sceną męczeństwa któregoś ze świętych<ref name = "Kamienne" />.

Jak wynika z treści dokumentu księżnej Beatrycze, w Stanowicach na miejscu zabójstwa stał krzyż pokutny. Nie ma żadnych informacji o jakichkolwiek jego cechach charakterystycznych. Nie wiadomo nawet, z jakiego był materiału, a krzyże pokutne często były drewniane<ref name = "Sobotka" />. Po II wojnie światowej w Stanowicach znajdował się kamienny krzyż, który zaczęto utożsamiać z krzyżem pokutnym z umowy z 1305 r.<ref name="Milka">{{Cytuj książkę | nazwisko = Milka | imię = Józef | tytuł = Kamienne pomniki średniowiecznego prawa | wydawca = Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne | miejsce = Wrocław | data = 1979}}</ref><ref name="Scheer">{{Cytuj książkę | nazwisko = Scheer | imię = Andrzej | tytuł = Krzyże pokutne ziemi świdnickiej | wydawca = Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej | miejsce = Świdnica | data = 1987}}</ref> Krzyż ten został przeniesiony, po rozbiórce muru, w którym się znajdował, 10 października 1974 r. do lapidarium Muzeum w Świdnicy<ref name = "Scheer" />, a 10 lipca 1986 r. został przewieziony do [[Zamek Grodno|Zamku Grodno]] w [[Zagórze Śląskie|Zagórzu Śląskim]]<ref name = "Kamienne" /> (fot. 2). W 1988 r. podczas praz ziemnych odnaleziono w Stanowicach drugi kamienny krzyż<ref name ="Kamienne" />. Część, którą udało się wydobyć, umieszczono na terenie przykościelnym (fot. 1). Sytuacja ta pokazała, na jak wątłych podstawach, a właściwie bez podstaw, dokonano klasyfikacji krzyża przewiezionego ostatecznie do Zamku Grodno, jako krzyża pokutnego<ref name ="Mit">{{Cytuj pismo | nazwisko = Dobrzyniecki | imię = Arkadiusz | tytuł = Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu | czasopismo = Pomniki Dawnego Prawa | wydawca = Stowarzyszenie Ochrony i Badań Zabytków Prawa | wolumin = 11-12 | strony = 32-37 | data = 2010}}</ref>. Niestety ten odnaleziony w 1988 r. krzyż znowu został bezrefleksyjnie potraktowany przez lokalnych miłośników historii jako pokutny, a lokalny patriotyzm motywuje ich do pisania rzeczy nie mającychniemających żadnego uzasadnienia w znanych dokumentach i faktach, jak: "Jest to jak dotąd największy i najbardziej masywny krzyż pokutny, jaki odnaleziono nie tylko na Śląsku, ale w całej Europie. Po ewentualnej rekonstrukcji miałby 4 m wysokości, a ramiona 1,20 m szerokości."<ref name="Gmina">{{Cytuj stronę | url = http://www.strzegom.pl/2004/strony/historia_ciekawostki_11.htm | tytuł = Kamienne pomniki średniowiecznego prawa - krzyże pokutne | nazwisko = Kaszub | imię = Krzysztof | opublikowany = Urząd miasta i gminy w Strzegomiu | data dostępu = 2017-12-05}}</ref>. W rzeczywistości nie wiadomo, który ze znanych dwóch krzyży kamiennych ze Stanowic jest krzyżem pokutnym z umowy z 1305 r. Bardzo prawdopodobne jest też, że żaden z nich nie jest krzyżem pokutnym, a krzyż upamiętniający zabójstwo młynarza w ogóle zaginął<ref name ="Kamienne" /><ref name ="Mit" />. Możliwe też, że w ogóle nie był kamienny.