|
[[Plik:Oranges - whole-halved-segment.jpg|thumb|Owoc pomarańczy chińskiej]]
{{Takson infobox
{{ujednoznacznienie}}
|nazwa = Cytrus
Zwyczajowe określenie kilku gatunków i [[mieszaniec|mieszańców]] z rodzaju [[cytrus]] ''Citrus'' z rodziny [[rutowate|rutowatych]]:
|grafika = Citrus aurantium - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-042.jpg
* [[pomarańcza chińska]], pomarańcza słodka ''Citrus sinensis''
|opis grafiki = Morfologia (pomarańcza gorzka)
* [[pomarańcza bergamota]], bergamota, bergamotka ''Citrus bergamia''
|alt grafiki =
* [[pomarańcza gorzka]], pomarańcza kwaśna ''Citrus aurantium''
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="apweb" />
* [[pomarańcza olbrzymia]], pompela ''Citrus grandis''
|domena = [[eukarionty]]
* [[Lima (roślina)|pomarańcza limeta]], limeta, limeta kwaśna ''Citrus limetta''
|królestwo = [[rośliny]]
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]]
|nadgromada = [[rośliny telomowe]]
|gromada = [[rośliny naczyniowe]]
|podgromada = [[rośliny nasienne]]
|nadklasa = [[okrytonasienne]]
|klasa = ''[[Magnoliopsida]]''
|nadrząd = [[różopodobne]]
|rząd = [[mydleńcowce]]
|rodzina = [[rutowate]]
|rodzaj = [[cytrus]]
|nazwa łacińska = Citrus
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
|cytat = [[Species Plantarum|Sp. Pl. 782, 1753]]
|synonimy =
|IUCN id =
|status IUCN =
|wikispecies =
|commons = Category:Citrus
}}
[[Plik:Oranges - whole-halved-segment.jpg|thumb|Owoc pomarańczy]]
'''Pomarańcza''' – nazwa, jaką określa się niektóre gatunki roślin należące do rodzaju [[cytrus]], zwykle o [[Barwa pomarańczowa|pomarańczowej]] skórce i włóknistym miąższu. Jest to nazwa tylko zwyczajowa, nie stanowi ona odrębnej [[taksonomia|jednostki taksonomicznej]]. Gatunki pomarańczy pochodzą z [[Chiny|Chin]] i [[Daleki Wschód|wschodniej Azji]].
== Zobacz też: ==
Słodkie pomarańcze zostały wymienione w chińskiej literaturze w roku 314 p.n.e. W 1987 roku drzewa pomarańczy okazały się najczęściej uprawianymi drzewami owocowymi na świecie. Są powszechnie uprawiane w klimatach tropikalnych i subtropikalnych. Owoc z drzewa pomarańczy może być spożywany jako świeży lub przetworzony w postaci [[Sok pomarańczowy|soku]]. W 2012 roku słodkie pomarańcze stanowiły około 70% produkcji owoców cytrusowych.
[[Plik:Pomarańcza. Cytrusy. 01.jpg|mały|235x235px|Pomarańcze wiszące na drzewie ]]
W 2013 roku na całym świecie zebrano 71,4 mln ton pomarańczy. Najwyższa produkcja ma miejsce w [[Brazylia|Brazylii]], [[Stany Zjednoczone|USA]] (stany Floryda i Kalifornia) oraz Chinach<ref>Morton, J., ''Fruits of Warm Climates'' (1987) Miami, FL, s. 134–142. Citrus sinensis information from NPGS/GRIN. ''Organisms''. Citrus Genome Database.</ref>.
== Zastosowanie ==
Owoce są jadalne. Zawierają dużo [[Witaminy|witamin]], w tym najwięcej [[Kwas askorbinowy|witaminy C]]. Smak słodko-kwaśny. Nadają się do bezpośredniego spożycia na surowo. Są powszechnie stosowane w produkcji soków owocowych. Gatunki te są uprawiane w krajach o [[Klimat tropikalny|klimacie tropikalnym]] i [[Klimat subtropikalny|subtropikalnym]]. W pełni dojrzałe drzewo pomarańczowe może dawać do tysiąca owoców rocznie i zapewnić dobre zbiory przez następne 50-80 lat. Drzewka pomarańczowe rzadko przekraczają 9 m wysokości. 1/3 światowych zbiorów pomarańczy przypada na [[Brazylia|Brazylię]]. Na drugim miejscu są [[Stany Zjednoczone]] (szczególnie [[Kalifornia]] i [[Floryda]]), oraz [[Chiny]].
Pomarańcza jest najbardziej rozpowszechnionym drzewem owocowym świata, uprawiana jest w ponad 100 krajach<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.rp.pl/artykul/596763-Genom-pomaranczy--Sekwencja-DNA-pomaranczy-ujawniona.html|tytuł=Portret genomu pomarańczy |język=pl|data dostępu=2010-01-19}}</ref>.
=== Wartość odżywcza ===
{{mainsec|Pomarańcza chińska|Wartość odżywcza}}
== Sposób uprawy ==
Gatunki są uprawiane w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym, wymagają znacznych ilości słońca i wody. Wykorzystanie zasobów wody przez przemysł cytrusowy na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] przyczynia się do przesuszenia owych regionów. Kolejnym istotnym elementem w pełnym rozwoju owoców jest zmiana temperatur między latem i zimą, a między dniem i nocą. W chłodniejszym klimacie pomarańcze mogą być uprawiane w pomieszczeniach zamkniętych.
Aby zapobiec uszkodzeniu przez mróz stosuje się proces skrapiania drzew wodą, tak aby pokryć je cienką warstwą lodu. Praktyka ta jednakże chroni jedynie przez bardzo krótki czas<ref>{{Cytuj|autor = NEWTON BBS. Argonne National Laboratory|tytuł = How Cold Can Water Get?}}</ref>.
== Dojrzewanie ==
Pomarańcze muszą być dojrzałe, gdy są zbierane. W Stanach Zjednoczonych prawo zabrania zbiorów niedojrzałych owoców w takich stanach jak [[Teksas]], [[Arizona]], [[Kalifornia]] i Floryda. Dojrzałe pomarańcze często jednak mają zielony lub żółto-zielony kolor skóry. [[Etylen]] służy do zmiany zielonej skóry na pomarańczową. Proces ten jest znany jako „dojrzewanie” lub „gazowanie”.
== Przechowywanie ==
W handlu pomarańcze mogą być przechowywane przez okres do 12 tygodni po zbiorach przez chłodzenie kontrolowane w komorach atmosferycznych. Czas przechowywania zależy od odmiany, dojrzałości, warunków przed pozyskaniem i użytkowaniem. W sklepach i na rynkach pomarańcze powinny być umieszczone na półkach. W domu pomarańcze mają trwałość około jednego miesiąca<ref>{{Cytuj|autor = Canadian Produce Marketing Association|tytuł = Home Storage Guide for Fresh Fruits & Vegetables.}}</ref>.
== Gatunki pomarańczy ==
* [[Pomarańcza bergamota]], bergamota, bergamotka (''Citrus bergamia'' Risso & Poit., ''Citrus aurantium'' ssp. ''bergamia'' (Risso & Poit.) Wight & Arn. ex Engler)
* [[Pomarańcza chińska]], pomarańcza słodka (''Citrus sinensis'' (L.) Osbeck, syn. ''Citrus aurantium'' L. var. ''dulcis'' L., ''Citrus auriantum'' var. ''sinensis'' L.)
* [[Pomarańcza gorzka]], pomarańcza kwaśna (''Citrus aurantium'' L., ''Citrus aurantium'' subsp. ''amara'' Engler)
* [[Lima (roślina)|Pomarańcza limeta]], limeta (''Citrus limetta'' Risso)
* [[Pomarańcza olbrzymia]], pompela (''Citrus grandis'' L.)
== Produkty i skojarzenia ==
* [[sok pomarańczowy]]
* [[barwa pomarańczowa]]
* olejek pomarańczowy – do perfum, wypieków, w aromaterapii
* [[herbata]] pomarańczowa
* [[miód]] z kwiatów pomarańczy
* [[marmolada]] z gorzkich pomarańczy
* [[kwiat]] pomarańczy – symbol stanu [[Floryda]]
* barwa pomarańczowa – [[barwa pomarańczowa|oranż]]
* skórka pomarańczowa, [[owoce kandyzowane|kandyzowana]] – dodatek do ciast
* skórka pomarańczowa – [[cellulit]]
== Produkcja ==
{| class="wikitable"
|+Lista największych państw świata w produkcji
pomarańczy w 2013 roku
(mln ton)<ref>{{Cytuj|autor = United Nations, Food and Agricultural Organization, FAO Statistics. 2013.|tytuł = Top Production of Oranges 2013 – choose „Production, Crops, World” in the left margin and picklist”. |data = Retrieved 21 June 2015.}}</ref>
!
!Kraj
!mln ton
|-
|1
|Brazylia
|35,6
|-
|2
|Stany Zjednoczone
|15,7
|-
|3
|Chiny
|14,4
|-
|4
|Indie
|10,8
|-
|5
|Meksyk
|8,1
|-
|6
|Hiszpania
|3,4
|-
|7
|Egipt
|2,9
|-
|8
|Turcja
|1,8
|-
|9
|Włochy
|1,7
|-
|10
|RPA
|1,7
|}
== Zobacz też ==
{{Siostrzane projekty
|commons = Category:Citrus
|cytaty = Pomarańcza
|słownik = pomarańcza
}}
* [[sok pomarańczowy]]
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref>
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-02-02}}</ref>
}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Cytrusy]]
[[Kategoria:Rutowate]]
| 