Marek Aureliusz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m lit. |
cd rozbudowy |
||
Linia 38:
}}
[[Plik:Anker Uhr.JPG|thumb|[[Ankeruhr]], [[Wiedeń]], cesarz jako jedna ze wskazówek na zegarze]]
=== Młodość ===
== Życie ==▼
Urodził się w 121 r. w południowej części Rzymu jako Marcus Annius Verus. Jego ojciec, Anniusz Werus, był osobą zamożną, właścicielem kilku cegielni. Gdy Marek miał 3 lata ojciec zmarł, a dzieckiem zaopiekował się cesarz [[Hadrian]]. W 138 Hadrian zaadoptował [[Antoninus Pius|Antonina]], przeznaczając go na swojego następcę. Antonin był spowinowacony z Markiem, będąc mężem jego ciotki [[Faustyna Starsza|Faustyny]]. W tym samym roku, po śmierci Hadriana, Antonin został cesarzem Antoninusem Piusem, a w 139 podniósł Marka do godności [[cezar (tytuł)|cezara]]{{odn|Hadot|2004|s=7}}.
Marek otrzymał staranne, wszechstronne wykształcenie. Interesował się szczególnie [[retoryka|retoryką]] i [[filozofia|filozofią]]. Uczył się u rzymskich [[stoicyzm|stoików]] (m.in. [[Juniusz Rustyk|Juniusza Rustyka]]), oraz u stoika greckiego [[Apoloniusz z Chalcedonu|Apoloniusza z Chalcedonu]]{{odn|Reale|1999|s=149}}.
=== Przed objęciem rządów ===
W 145 Marek poślubił córkę Antoninusa Piusa, [[Faustyna Młodsza|Faustynę]]. Podczas 30 lat małżeństwa miał z nią 13 dzieci, z których sześcioro dożyło wieku dorosłego, a jeden z synów ([[Kommodus]]) został cesarzem{{odn|Hadot|2004|s=7}}.
Antoninus Pius zmarł w 161, a Marek został [[Cesarze rzymscy|cesarzem rzymskim]]. Podzielił się władzą z przybranym bratem, [[Lucjusz Werus|Lucjuszem Werusem]], i aż do jego śmierci w 169 rządzili wspólnie{{odn|Hadot|2004|s=8}}.
== Okres rządów ==
Czasy rządów Marka Aureliusza przypadły na okres bardzo trudny:
Marek Aureliusz prowadził skromne, spokojne życie, zgodne z surowymi zasadami stoickimi. Miał głębokie poczucie obowiązku służenia krajowi i obywatelom. Dbał o dobre stosunki z [[Senat rzymski|senatem]], przeprowadził reformy w dziedzinie [[administracja|administracji]] i [[prawo cywilne|prawa cywilnego]].
W 161 Partowie najechali wschód Cesarstwa. Wojska rzymskie ponosiły początkowo porażki. Lucjusz wyruszył na wschód i wraz z doświadczonymi generałami [[Stacjusz Priskus|Stacjuszem Priskusem]] i [[Awidiusz Kasjusz|Awidiuszem Kasjuszem]] pokonał w kampanii wojennej Partów, najeżdżając ich królestwo i zdobywając [[Ktezyfon]] i [[Seleucja nad Tygrysem|Seleucję]] (163-166){{odn|Hadot|2004|s=8}}. Wracające ze Wschodu wojska sprowadziły do Imperium [[zaraza Antoninów|epidemię nazwaną "Zarazą Antoninów"]] (165). Epidemia spustoszyła cały kraj, prowadząc od znaczego osłabienia demograficznego i gospodarczego{{odn|Hadot|2004|s=9}}.
Tuż po zakończeniu tej kampanii, w 166 północnej Italii zaczynają zagrażać [[Kwadowie]] i [[Markomanowie]]. Zaczyna się okres [[wojny markomańskie|wojen markomańskich]] (167-180). Marek i Lucjusz wyruszyli przeciwko tym plemionom, spędzając zimę w [[Akwileja|Akwilei]]. W 169 umarł Lucjusz, a Marek sam kontynuował działania wojenne w prowincjach naddunajskich |(169-175){{odn|Hadot|2004|s=8}}.
W 175 we wschodnich prowincjach wybuchł bunt [[Awidiusz Kasjusz|Awidiusza Kasjusza]]. Udało się go stłumić zanim Marek wyruszył na Wschód, dzięki wierności rządcy Kapadocji, [[Marcjusz Werus|Marcjusza Werusa]]{{odn|Hadot|2004|s=8}}.
Następnie Marek odbył podróż po wschodnich prowincjach, ([[Egipt rzymski|Egipt]], [[Syria (prowincja rzymska)|Syria]], [[Cylicja]]) wraz z żoną Faustyną i synem [[Kommodus]]em. W trakcie tej podróży, Faustyna umiera. Wracając do Rzymu, w Atenach, Marek i Kommodus zostają wtajemniczeni w [[misteria eleuzyjskie]]{{odn|Hadot|2004|s=8}}.
23 grudnia 176 Marek odbył triumf w Rzymie nad Germanami i Sarmatami{{odn|Hadot|2004|s=8}}.
W 178 wyruszył na kolejną wyprawę wojenną przeciwko Markomanom. Zmarł w 17 marca 180 roku w [[Vindobona|Vindobonie]] (dzisiejszy [[Wiedeń]]) lub w [[Sirmium]]. Przyczyna śmierci nie jest pewna. ''[[Historia Augusta]]'' sugeruje, że zmarł na [[dżuma|dżumę]]{{odn|Grimal|1994|s=190}}.
Po śmierci został [[deifikacja|ubóstwiony]]. Pochowano go w [[Zamek Świętego Anioła|Mauzoleum Hadriana]].
=== Poselstwo do Chin ===▼
Chińska ''[[Księga Późniejszych Hanów]]'' (''Houhanshu'') zanotowała informację, iż w roku [[166]] drogą morską przez [[Ocean Indyjski]] do kraju Jinan ([[Annam]]) przybyło poselstwo ''króla Andun z [[Daqin]]'' (Rzymu), oferując kość słoniową, rogi nosorożca i [[szylkret]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Raoul McLaughlin| tytuł = Rome and the Distant East: Trade Routes to the Ancient Lands of Arabia, India and China| wydawca = Continuum International Publishing Group| miejsce = London| rok = 2010| strony = 134| isbn = 9781847252357}}</ref>. Imię ''Andun'' (安敦) uważa się powszechnie za fonetyczny zapis nazwiska rodowego cesarza Marka Aureliusza (''Antoninus''), trwają jednak spory, czy było to oficjalne poselstwo rzymskie, czy samodzielna inicjatywa kupców, chcących handlować bez pośredników obecnych na [[jedwabny szlak|jedwabnym szlaku]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Lionel Casson| tytuł = Podróże w starożytnym świecie| wydawca = Ossolineum| miejsce = Wrocław| rok = 1981| strony = 87| isbn = 83-04-00543-3}}</ref>.▼
== Dzieci ==
Linia 73 ⟶ 86:
== Filozofia ==
Marek Aureliusz był przedstawicielem stoicyzmu, ostatnim znaczącym przedstawicielem tego nurtu w starożytności{{odn|Reale|1999|s=150}}.
Marek Aureliusz był [[stoicyzm|stoikiem]]. Nazywany jest ''filozofem na tronie''. Jego dzieło ''[[Rozmyślania (Marek Aureliusz)|Rozmyślania]]'' (taki tytuł przyjął się w tłumaczeniach, oryginał to: ''Do siebie samego''), napisane w grece, przetrwało wieki i nadal jest źródłem inspiracji. Wyłania się zeń obraz władcy jako człowieka skromnego i ze wszech miar umiarkowanego. Ironią wydaje się więc fakt, że jego syn, a jednocześnie następca, [[Kommodus]] zapisał się w historii jako władca gwałtowny i okrutny (starożytne plotki głosiły zresztą, że Kommodus nie był synem Marka Aureliusza, lecz [[gladiator]]a).▼
Był zwolennikiem filozofii [[Epiktet]], odkąd w r. 121 n.e. za namową swego nauczyciela Juliusza Rustyka przeczytał jego ''Diatryby''.
Stoicyzm Marka Aureliusza ograniczony jest do tematyki moralnej, z istotnym elementem religijnym{{odn|Reale|1999|s=150}}.
Jego filozofia ma też pewne cechy [[eklektyzm starożytny|eklektyczne]] |(m.in. wpływy [[Epikur]]a, [[sceptycy|sceptyka]] [[Ainezydem]]a i [[medioplatonizm|medioplatoników]]){{odn|Reale|1999|s=150}}.
▲Marek Aureliusz był [[stoicyzm|stoikiem]]
Poglądy:
* Uczył panowania nad emocjami. Uważał, iż nie należy dążyć do rozkoszy, sławy i bogactwa. Spokój powinniśmy odnajdować w pracowitości oraz być życzliwymi, choć nieco sceptycznymi w stosunku do innych, a także sumiennymi w wypełnianiu własnych obowiązków.
* Świat jest teatrem, ludzie aktorami wyznaczonymi do odegrania skromnej zazwyczaj roli. Nie należy buntować się i lękać się śmierci, która mieści się w naturalnym porządku świata (z fragmentów Jana Tomkowskiego).
Za jego panowania miały miejsce [[prześladowania chrześcijan|prześladowania skierowane przeciwko wspólnotom chrześcijańskim]], choć ich liczba i skala nie jest potwierdzona. Najlepiej udokumentowane są krwawe "prześladowania lyońskie", do których doszło ok. 176. Nie jest pewne na ile te prześladowania były zamierzone przez samego Marka, a na ile były działaniami władz prowincjonalnych{{odn|Grimal|1994|s=29-30}}.
== Wizerunek ==
Zachowały się liczne wizerunki przedstawiające Marka Aureliusza, z różnych okresów jego życia. Z okresu młodzieńczego zachowało się popiersie przechowywane obecnie w [[Muzea Kapitolińskie|Muzeum Kapitolińskim]]. Jest prawdopodobne, że zostało ono wykonane w okresie, gdy Antonin dokonał adopcji Marka (miał on wtedy 17 lat), a popiersie miało być częścią oficjalnej ikonografii rodziny cesarskiej, przez co niekoniecznie oddaje indywidualne rysy modelu{{odn|Grimal|1994|s=23}}. Zachowały się również [[relief]]y z [[Efez]]u przedstawiające karierę Lucjusza Werusa. Reliefy przedstawiają scenę adopcji Marka, jednak wykonane je wiele lat po tym wydarzeniu{{odn|Grimal|1994|s=23}}.
W [[Muzea Kapitolińskie|Muzeum Kapitolińskim]] znajduje się jego popiersie z okresu młodości, zaś na placu przed Muzeum stoi [[Pomnik konny Marka Aureliusza|pomnik konny cesarza]]. Ten najlepszy wizerunek cesarza ocalał dzięki złudzeniu późniejszych chrześcijan, że przedstawia cesarza [[Konstantyn I Wielki|Konstantyna I Wielkiego]], który dopiero w 132 lata po śmierci Marka Aureliusza [[edykt mediolański|edyktem mediolańskim]] dał wszystkim mieszkańcom obu części imperium swobodę wyznania.▼
Znane jest 11 płaskorzeźb dużych rozmiarów przedstawiających Marka w okresie rządów. 8 pochodzi z [[łuk triumfalny|łuku triumfalnego]] wybudowanego w 176 po zwycięskich wojnach z Germanami. Wykorzystane zostały powtórnie przez [[Konstantyn I Wielki|Konstantyna]] do ozdoby [[attyka (architektura)|attyki]] jego własnego łuku. Trzy kolejne płaskorzeźby znajdują się obecnie w [[Palazzo dei Conservatori]]. Wyglądają Są bardzo podobne do poprzednich i można przypuszczać (choć bywa to kwestionowane), że pochodzą z tego samego łuku triumfalnego z 176{{odn|Grimal|1994|s=23}}. Wyobrażony na tym łuku cykl płaskorzeźb przedstawiał prawdopodobnie historię wojny z Germanami, prowadzącą do zwycięstwa Rzymian. Również te wyobrażenia mają charakter w dużym stopniu symboliczny{{odn|Grimal|1994|s=23}}.
Postać Marka Aureliusza pojawiła się w filmie ''[[Gladiator (film 2000)|Gladiator]]'' [[Ridley Scott|Ridleya Scotta]], w którym zagrał ją [[Richard Harris]]. W filmie występują elementy fikcyjne, np. Marek Aureliusz zostaje zamordowany przez swojego syna [[Kommodus]]a, chcącego w ten sposób przejąć władzę.▼
Więcej cech indywidualnych zawiera wizerunek cesarza na [[Kolumna Marka Aureliusza|kolumnie Marka Aureliusza]]. Została ona jednak wykonana już po jego śmierci{{odn|Grimal|1994|s=25}}. Autentyczny wizerunek może też znajdować się na przechowywanej w [[Luwr]]ze [[kamea|kamei]] z podwójnym portretem: Marka Aureliusza i Werusa, a wykonanej przed śmiercią Werusa w 169. Kamea przedstawia Marka Aureliusza w wieku czterdziestu kilku lat{{odn|Grimal|1994|s=25}}.
Postać Marka Aureliusza występuje również w powieści [[Teodor Jeske-Choiński|Teodora Jeske-Choińskiego]] pt. ''[[Gasnące słońce (Jeske-Choiński)|Gasnące Słońce]]'', której akcja rozgrywa się właśnie w czasach panowania tego cesarza.▼
▲
▲== Poselstwo do Chin ==
▲Chińska ''[[Księga Późniejszych Hanów]]'' (''Houhanshu'') zanotowała informację, iż w roku [[166]] drogą morską przez [[Ocean Indyjski]] do kraju Jinan ([[Annam]]) przybyło poselstwo ''króla Andun z [[Daqin]]'' (Rzymu), oferując kość słoniową, rogi nosorożca i [[szylkret]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Raoul McLaughlin| tytuł = Rome and the Distant East: Trade Routes to the Ancient Lands of Arabia, India and China| wydawca = Continuum International Publishing Group| miejsce = London| rok = 2010| strony = 134| isbn = 9781847252357}}</ref>. Imię ''Andun'' (安敦) uważa się powszechnie za fonetyczny zapis nazwiska rodowego cesarza Marka Aureliusza (''Antoninus''), trwają jednak spory, czy było to oficjalne poselstwo rzymskie, czy samodzielna inicjatywa kupców, chcących handlować bez pośredników obecnych na [[jedwabny szlak|jedwabnym szlaku]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Lionel Casson| tytuł = Podróże w starożytnym świecie| wydawca = Ossolineum| miejsce = Wrocław| rok = 1981| strony = 87| isbn = 83-04-00543-3}}</ref>.
Wizerunek Marka Aureliusza widnieje też na licznych monetach z epoki jego rządów. Na najwcześniejszych z nich (139) Marek przedstawiony jest jako młody cezar. Na ich rewersie znajdują się nazwy lub symbole ubóstwionych pojęć abstrakcyjnych: [[Iuventas|młodości (''Iuventas'')]], [[Hilaritas|wesołości czy młodzieńczej bujności (''Hilaritas'')]], [[Spes|nadziei (''Spes'')]], [[Honor (mitologia)|honoru (''Honos'')]], [[Fides|wierności (''Fides'')]], [[Concordia (mitologia)|zgody (''Concordia'')]], a także wizerunek [[Minerwa|Minerwy]] w hełmie z włócznią i tarczą{{odn|Grimal|1994|s=27}}. W 145 z okazji zaślubin Marka i Faustyny wybito monetę z wizerunkiem małżonków. Późniejsze emisje monet związane są z wydarzeniami z okresu cesarstwa, np. kampaniami wojennymi{{odn|Grimal|1994|s=28-29}}
== Dzieła ==▼
Jedynym dziełem Marka Aureliusza są ''Rozmyślania''. Ponadto, przetrwała jego korespondencja z nauczycielem retoryki [[Marek Korneliusz Fronton|Frontonem]], którą prowadził przez trzydzieści lat. Zawiera ona liczne szczegóły dotyczące życia na dworze cesarskim i obyczajów epoki{{odn|Hadot|2004|s=7-8}}.▼
===
▲Postać Marka Aureliusza pojawiła się w filmie ''[[Gladiator (film 2000)|Gladiator]]'' [[Ridley Scott|
▲Postać Marka Aureliusza występuje również w powieści [[Teodor Jeske-Choiński|Teodora Jeske-Choińskiego]] pt. ''[[Gasnące słońce (Jeske-Choiński)|Gasnące Słońce]]'', której akcja rozgrywa się właśnie w czasach panowania tego cesarza.
▲== Dzieła ==
▲Jedynym dziełem Marka Aureliusza są ''[[Rozmyślania (Marek Aureliusz)|Rozmyślania]]''. Ponadto, przetrwała jego korespondencja z nauczycielem retoryki [[Marek Korneliusz Fronton|Frontonem]], którą prowadził przez trzydzieści lat. Zawiera ona liczne szczegóły dotyczące życia na dworze cesarskim i obyczajów epoki{{odn|Hadot|2004|s=7-8}}.
== Przypisy ==
| |||