Szponiaste: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m |wikisłownik = szponiaste |
poprawa przek., merytoryczne, drobne redakcyjne, źródła/przypisy |
||
Linia 25:
'''Szponiaste'''{{r|Mielczarek&Kuziemko}}, jastrzębiowe, drapieżne, dzienne ptaki drapieżne (Accipitriformes) – [[rząd (biologia)|rząd]] [[ptaki|ptaków]] z infragromady [[ptaki neognatyczne|ptaków neognatycznych]] (Neognathae). Dokładna pozycja filogenetyczna w obrębie Neognathae niepewna; z różnych badań wynika, że mogą być przedstawicielami grupy [[Afroaves]] (obejmującej także [[sowy]], [[czepigi]], [[kurol]]a, [[trogony]], [[dzioborożcowe]], [[kraskowe]] i [[dzięciołowe]]) tworzącymi wraz z [[Kondorowe|kondorowymi]] [[Grupa siostrzana|grupę siostrzaną]] do [[klad]]u obejmującego wszystkich pozostałych przedstawicieli Afroaves{{r|Science2014}} lub też mogą tworzyć z kondorowymi grupę siostrzaną do znacznie większego (obejmującego więcej gatunków) kladu ptaków, obejmującego poza wyżej wymienionymi grupami również [[Kariamy (rząd)|kariamy]], [[sokołowe]], [[papugowe]] i [[wróblowe]]{{r|Nature2015}}.
Obejmuje gatunki drapieżne prowadzące dzienny tryb życia, zamieszkujące cały świat{{r|
Do ptaków szponiastych nie zalicza się [[sowy|sów]], mimo że pazury sów (zwłaszcza dużych) są nazywane szponami.
== Cechy charakterystyczne ==
Linia 37:
* pisklęta są [[gniazdowniki|gniazdownikami]] niewłaściwymi, tzn. lęgną się pokryte puchem i z zazwyczaj otwartymi oczami (a nie nagie i ślepe), ale długo przebywają w gnieździe pod opieką rodziców
* jaja w jednym lęgu znoszone w dość dużych odstępach czasu, wysiaduje zazwyczaj samica, samiec dostarcza zaś jej pokarm. Często zdarza się, że pierwsze pisklę, które się wylęgnie, jest częściej karmione, przez co staje się silniejsze i [[Kainizm|wyrzuca z gniazda]] pozostałe młode. Ponieważ rodzice nie są w stanie wykarmić wszystkich piskląt, zachowanie to zapewnia wyłączność najsilniejszemu.
== Liczebność i ochrona ==▼
Ptaki drapieżne, zwłaszcza orły, od wieków kojarzono z siłą, władzą, szlachetnością; ich wizerunki pojawiły się w godłach państw, herbach miast czy rodów szlacheckich. Wielowiekowa tradycja [[sokolnictwo|sokolnictwa]] (polowania z ptakami) sprzyjała ich ochronie. Dopiero od XVIII-XIX wieku, wraz z rozpowszechnieniem broni palnej i związaną z tym zwiększoną skutecznością polowań, zaczęto tępić ptaki drapieżne, traktując je jako szkodniki i konkurentów w rewirach łowieckich (potocznie nazywano je ogólnie "jastrzębiami"). Za ich zabicie wypłacano nawet specjalne premie. Tępienie na różne sposoby (odstrzeliwanie, trucie, chwytanie w sidła) zaskutkowało drastycznym zmniejszeniem liczebności populacji w całej Europie. Jeszcze do lat 70. XX wieku zabijano wiele ptaków drapieżnych, a na niektóre z nich wolno było polować. ▼
Drugą przyczyną zmniejszenia się liczebności ptaków drapieżnych było stosowanie na dużą skalę toksycznych środków ochrony roślin i innych chemikaliów w drugiej połowie XX wieku.▼
Obecnie wszystkie ptaki drapieżne są objęte '''ścisłą ochroną gatunkową'''. Wiadomo już, że ich znaczenie w ekosystemie jest bardzo istotne, gdyż eliminując osobniki chore, słabe, zdegenerowane i zarażone chorobami zakaźnymi przyczyniają się do [[dobór naturalny|naturalnej selekcji]], zatem mają wpływ na [[ewolucja|ewolucję]]. Pełnią również rolę sanitarną, gdyż często odżywiają się padliną. Okazało się, że w łowiskach, w których wytępiono wszystkie drapieżniki, szerzą się wśród zwierząt łownych choroby epidemiczne, wcześniej w ogóle nie występujące. Już sama obecność drapieżników zmusza inne zwierzęta do zachowania sprawności fizycznej i psychicznej.▼
== Systematyka ==
Dawniej szponiaste i [[sokołowate]] (Falconidae) umieszczano w tym samym rzędzie{{r|Mielczarek&Kuziemko}}, noszącym zwykle nazwę Falconiformes{{r|ibc|mc|vilcek}} (w języku polskim rząd ten nosił nazwę szponiaste{{r|mc}} lub drapieżne{{r|vilcek}}). Jak wykazały badania, [[takson]]y te nie są jednak ze sobą blisko spokrewnione i obecnie umieszcza się je w dwóch osobnych rzędach – w rzędzie szponiastych (Accipitriformes) i [[Takson monotypowy|monotypowym]] rzędzie [[Sokołowe|sokołowych]] (Falconiformes){{r|Mielczarek&Kuziemko2|ioc2}}.
Do rzędu należą następujące [[Rodzina (biologia)|rodziny]]{{r|Mielczarek&Kuziemko}}:▼
▲Do rzędu szponiastych (Accipitriformes) należą następujące [[Rodzina (biologia)|rodziny]]{{r|Mielczarek&Kuziemko}}:
* Sagittariidae – [[sekretarz (ptak)|sekretarze]]
* Pandionidae – [[rybołowy]]
* Accipitridae – [[jastrzębiowate]]
Według Sibleya i
▲== Liczebność i ochrona ==
▲Ptaki drapieżne, zwłaszcza orły, od wieków kojarzono z siłą, władzą, szlachetnością; ich wizerunki pojawiły się w godłach państw, herbach miast czy rodów szlacheckich. Wielowiekowa tradycja [[sokolnictwo|sokolnictwa]] (polowania z ptakami) sprzyjała ich ochronie. Dopiero od
▲Drugą przyczyną zmniejszenia się liczebności ptaków drapieżnych było stosowanie na dużą skalę toksycznych środków ochrony roślin i innych chemikaliów w drugiej połowie XX wieku.
▲Obecnie wszystkie ptaki drapieżne są objęte '''ścisłą ochroną gatunkową'''. Wiadomo już, że ich znaczenie w ekosystemie jest bardzo istotne, gdyż eliminując osobniki chore, słabe, zdegenerowane i zarażone chorobami zakaźnymi przyczyniają się do [[dobór naturalny|naturalnej selekcji]], zatem mają wpływ na [[ewolucja|ewolucję]]. Pełnią również rolę sanitarną, gdyż często odżywiają się padliną. Okazało się, że w łowiskach, w których wytępiono wszystkie drapieżniki, szerzą się wśród zwierząt łownych choroby epidemiczne, wcześniej w ogóle nie występujące. Już sama obecność drapieżników zmusza inne zwierzęta do zachowania sprawności fizycznej i psychicznej.
== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name=
* <ref name="
* <ref name="ioc2">{{Cytuj stronę | url = https://www.worldbirdnames.org/bow/falcons/ | tytuł = Seriemas, falcons | autor = F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.) | opublikowany = IOC World Bird List (v11.1) | język = en | data dostępu = 2021-04-09}}</ref>
* <ref name=mc>{{Cytuj pismo |autor=P. Mielczarek & W. Cichocki |tytuł=Polskie nazewnictwo ptaków świata |czasopismo=Notatki Ornitologiczne |oznaczenie=Tom 40. Zeszyt specjalny |rok=1999 |strony = 5 | url = http://www.mto-kr.pl/dmdocuments/polskienazewnictwoptakowswiata.pdf}}</ref>
* <ref name="Mielczarek&Kuziemko">Systematyka i nazwy polskie za: {{cytuj stronę|autor = P. Mielczarek & M. Kuziemko |url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/nonpasserines3.html#Accipitriformes |tytuł = Rząd: Accipitriformes Vieillot, 1816 - szponiaste (Wersja: 2018-03-24)|opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata|data dostępu = 2021-04-09}}</ref>
* <ref name="Mielczarek&Kuziemko2">Systematyka i nazwy polskie za: {{cytuj stronę|autor = P. Mielczarek & M. Kuziemko |url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/nonpasserines3.html#Falconiformes |tytuł = Rząd: Falconiformes Sharpe, 1874 - sokołowe (wersja: 2020-12-22)|opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata|data dostępu = 2021-04-09}}</ref>
* <ref name=Science2014>{{Cytuj pismo |autor=Erich D. Jarvis, Siavash Mirarab, Andre J. Aberer, Bo Li, Peter Houde, Cai Li, Simon Y. W. Ho, Brant C. Faircloth, Benoit Nabholz, Jason T. Howard, Alexander Suh, Claudia C. Weber, Rute R. da Fonseca, Jianwen Li, Fang Zhang, Hui Li, Long Zhou, Nitish Narula, Liang Liu, Ganesh Ganapathy, Bastien Boussau, Md. Shamsuzzoha Bayzid, Volodymyr Zavidovych, Sankar Subramanian, Toni Gabaldón, Salvador Capella-Gutiérrez, Jaime Huerta-Cepas, Bhanu Rekepalli, Kasper Munch, Mikkel Schierup, Bent Lindow, Wesley C. Warren, David Ray, Richard E. Green, Michael W. Bruford, Xiangjiang Zhan, Andrew Dixon, Shengbin Li, Ning Li, Yinhua Huang, Elizabeth P. Derryberry, Mads Frost Bertelsen, Frederick H. Sheldon, Robb T. Brumfield, Claudio V. Mello, Peter V. Lovell, Morgan Wirthlin, Maria Paula Cruz Schneider, Francisco Prosdocimi, José Alfredo Samaniego, Amhed Missael Vargas Velazquez, Alonzo Alfaro-Núñez, Paula F. Campos, Bent Petersen, Thomas Sicheritz-Ponten, An Pas, Tom Bailey, Paul Scofield, Michael Bunce, David M. Lambert, Qi Zhou, Polina Perelman, Amy C. Driskell, Beth Shapiro, Zijun Xiong, Yongli Zeng, Shiping Liu, Zhenyu Li, Binghang Liu, Kui Wu, Jin Xiao, Xiong Yinqi, Qiuemei Zheng, Yong Zhang, Huanming Yang, Jian Wang, Linnea Smeds, Frank E. Rheindt, Michael Braun, Jon Fjeldsa, Ludovic Orlando, F. Keith Barker, Knud Andreas Jønsson, Warren Johnson, Klaus-Peter Koepfli, Stephen O’Brien, David Haussler, Oliver A. Ryder, Carsten Rahbek, Eske Willerslev, Gary R. Graves, Travis C. Glenn, John McCormack, Dave Burt, Hans Ellegren, Per Alström, Scott V. Edwards, Alexandros Stamatakis, David P. Mindell, Joel Cracraft, Edward L. Braun, Tandy Warnow, Wang Jun, M. Thomas P. Gilbert i Guojie Zhang |rok=2014 |tytuł=Whole-genome analyses resolve early branches in the tree of life of modern birds |czasopismo=Science |wolumin=346 |wydanie=6215 |strony=1320–1331 |doi=10.1126/science.1253451 |pmid=25504713 |pmc=4405904 |język=en}}</ref>
* <ref name=Nature2015>{{Cytuj pismo |autor=Richard O. Prum, Jacob S. Berv, Alex Dornburg, Daniel J. Field, Jeffrey P. Townsend, Emily Moriarty Lemmon i Alan R. Lemmon |rok=2015 |tytuł=A comprehensive phylogeny of birds (Aves) using targeted next-generation DNA sequencing |czasopismo=Nature |wolumin=526 |wydanie=7574 |strony=569–573 |doi=10.1038/nature15697 |pmid=26444237 |język=en}}</ref>
* <ref name="vilcek">{{Cytuj książkę | nazwisko = Vilček | imię = František | tytuł = Ptaki | wydawca = Sport i Turystyka | miejsce = Warszawa | data = 1987 | strony = 32 | isbn = 8321726356}}</ref>
}}
| |||