HMS Dreadnought (1906): Różnice pomiędzy wersjami

'''HMS Dreadnought''' – [[pancernik]] [[Wielka Brytania|brytyjski]] o przełomowej konstrukcji, który wszedł do służby w 1906 roku i zarazem szósty okręt [[Royal Navy]] noszący [[HMS Dreadnought|tę nazwę]]. "Dreadnought"„Dreadnought” tak mocno zaznaczył się w rozwoju okrętów, że od jego nazwy pochodzi określenie rodzaju pancerników – [[drednot]]ów. Wszystkie okręty, które były oparte na wcześniejszych projektach, stały się po jego wejściu do służby przestarzałe i są obecnie określane jako [[przeddrednot]]y. Jego wejście do służby było jedną z głównych przesłanek, które dały początek nowemu wyścigowi zbrojeń morskich pomiędzy ówczesnymi potęgami militarnymi (Wielką Brytanią i Niemcami), co w konsekwencji było jedną z przyczyn wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]]<ref>Hacker, Barton C. "The Machines of War: Western Military Technology 1850–2000," ''History and Technology'', Vol. 21, No. 3, September 2005, pp. 255–300. See pp. 256–257.</ref>. "Dreadnought"„Dreadnought” był pierwszym pancernikiem, który miał liczną artylerię główną (dalekiego zasięgu, do walki na dużym dystansie) ujednoliconego kalibru, w przeciwieństwie do bezpośrednio poprzedzających go pancerników, które miały kilka dział dużego kalibru i kilka lub kilkanaście dział drugiego – mniejszego głównego kalibru oraz artylerię średnią. Był także pierwszym dużym okrętem napędzanym przez [[Turbina parowa|turbiny parowe]], co sprawiło, że w momencie ukończenia budowy był najszybszym pancernikiem na świecie.

Wynaleziona przez [[Charles Parsons|Charlesa Algernona Parsonsa]] w 1884 roku [[turbina parowa]] spowodowała znaczący wzrost prędkości osiąganej przez okręty. Jej pierwsza oficjalna prezentacja przy pomocy jachtu "„[[Turbinia]]"” w czasie przeglądu [[Royal Navy]] w Spithead w 1897 roku, podczas której ośmieszyła okręty brytyjskie nie mogące dogonić statku Parsonsa (osiągającego prędkość 34 węzłów – niedostępną dla ówczesnych okrętów), spowodowała znaczne zainteresowanie ze strony Marynarki. Po dalszych próbach morskich i po zbudowaniu dwóch napędzanych przez turbiny parowe niszczycieli [[HMS Viper (1899)|HMS "Viper"„Viper”]] i [[HMS Cobra (1899)|HMS "Cobra"„Cobra”]], Admiralicja potwierdziła w 1905 roku, że przyszłe okręty Royal Navy będą napędzane przez turbiny parowe.

=== Koncepcja "All„All-big-gun"gun” (same wielkie działa) ===

Idea "all„all-big-gun"gun”, budowy okrętów, które mogły strzelać ze swoich ciężkich dział na dalekie dystanse, wydawała się wybawieniem w momencie, gdy zagrożenie ze strony [[Torpeda|torped]] wydawało się coraz bardziej prawdopodobne. Włoski projektant morski [[Vittorio Cuniberti]] pierwszy sformułował pomysł pancernika wyposażonego zgodnie z zasadą "all„all-big-gun"gun” w 1903 roku (choć brytyjski admirał [[John Arbuthnot Fisher|Jackie Fisher]] twierdził, że podobne idee były mu znane w roku 1900). Kiedy [[Regia Marina|Włoska Marynarka]] nie chciała wykorzystać jego pomysłów, Cuniberti napisał artykuł do czasopisma "„[[Jane’s Fighting Ships|Jane's]]"” propagujący jego koncepcje. Włoch twierdził że "idealny"„idealny” przyszły brytyjski pancernik to okręt o wyporności 17 000 ton z artylerią główną składającą się z 12 dział kalibru 300&nbsp;mm (12 cali), 300&nbsp;mm pancerzem bocznym i prędkością maksymalną równą 24 węzły (44&nbsp;km/h).

[[Wojna rosyjsko-japońska|Wojna rosyjsko japońska]] (1904–1905) była próbą dla większości założeń, według których budowano okręty, w tym także propozycji "all„all-big-guns"guns”. Rosyjska Marynarka zdecydowanie przegrywała podczas bitew morskich podczas tej wojny. Szczególną porażką rosyjską zakończyła się [[bitwa pod Cuszimą]] (maj 1905 roku). Marynarka Japońska była w tym czasie wyposażona w nowoczesne pancerniki, głównie brytyjskich projektów, a ich działa miały celowniki teleskopowe. Wydarzenia tej bitwy stanowiły potwierdzenie dla świata, że tylko największe działa mają znaczenie w bitwach morskich w tamtych czasach. Bitwa pod Cuszimą pokazała, że zniszczenia spowodowane przez wielkie działa są znacznie większe, niż te zadawane przez artylerię drugorzędną. Dodatkowo ta bitwa zademonstrowała, że bitwy morskie rozstrzygają się poza zasięgiem dział artylerii średniej (odległość 11 kilometrów /12 000 jardów). Stany Zjednoczone, Japonia i Wielka Brytania wyciągnęły te same wnioski z tej bitwy i nakreśliły plany budowy okrętów idei "all„all-big-gun"gun”.

[[Plik:Battleship Mikasa from JFS1906 Cropped.png|thumb|300px|Przeddretnot Cesarskiej Marynarki Japońskiej – pancernik "„[[Mikasa (1900)|Mikasa]]"”<br />z ''Jane'S fighting Ships 1906–07'']]

Japoński pancernik "„[[Satsuma (1906)|Satsuma]]"” był pierwszym pancernikiem na świecie nowego rodzaju, który został zaprojektowany w roku 1904, a którego stępkę położono 15 maja 1905 roku, na pięć miesięcy przed "Dreadnoughtem"„Dreadnoughtem”. Braki w działach spowodowały jednak, że został wyposażony tylko w cztery z 12 dział kalibru 305&nbsp;mm, w jakie miał być według planów uzbrojony.

Pod wpływem [[William Sims|Williama Simsa]] Amerykanie także pracowali nad projektem pancernika nowego typu w okresie budowy "Dreadnought"„Dreadnought”: plany [[USS South Carolina (BB-26)|USS "South„South Carolina"Carolina”]] i [[USS Michigan (BB-27)|USS "Michigan"„Michigan”]] zostały zaprezentowane Kongresowi w roku 1904. Amerykanie jednak działali powoli. Projekty nie zostały zatwierdzone przed wiosną 1906 roku, a stępek nie położono przed jesienią 1906 roku, po "Dreadnought"„Dreadnought”. [[Pancerniki typu South Carolina|Pancerniki typu ''South Carolina'']] miały wszystkie działa ułożone wzdłuż podłużnej osi symetrii, nie mając wież działowych na burtach, co preferowali Brytyjczycy. W przeciwieństwie do "Dreadnoughta"„Dreadnoughta” amerykańskie pancerniki używały [[Maszyna parowa potrójnego rozprężania|maszyn parowych potrójnego rozprężania]], nie zaś silnika wynalezionego kilka lat wcześniej, czyli [[Turbina parowa|turbiny parowej]].

Brytyjczycy, prowadzeni przez admirała Sir [[John Arbuthnot Fisher|Johna Fishera]], który został Pierwszym Lordem Morskim w 1904 roku, objęli prowadzenie w wyścigu zbrojeń. Fisherowski "Komitet„Komitet projektów"projektów” (ang. ''Committee of Designs'') został założony w 1904 roku i składał się z Dyrektora Konstrukcji Morskich oraz innych wysokich oficerów, którzy postulowali projekt budowy nowego pancernika. Aby zapewnić powodzenie temu przedsięwzięciu, Fisher starał się udowodnić, że okręt będzie atrakcyjny finansowo – wskazywał, że będzie kosztował mniej niż budowa i koszty utrzymania obecnych pancerników. Stępka "Dreadnought"„Dreadnought” została położona i budowa okrętu rozpoczęła się z nieporównywalną prędkością w stoczni [[HMNB Portsmouth|Portsmouth Royal Dockyard]]. Oficjalne położenie stępki odbyło się 2 października 1905 roku<ref>Conway's, s. 21.</ref>, natomiast pancernik został ukończony już po 14 miesiącach, w grudniu 1906 roku. (według Conway`a próby w październiku 1906 roku odbyły się bardziej z powodu publiczności niż z powodu ukończenia okrętu (ang. ''for publicity purposes ... as completion''), co potwierdzałoby częste dementowanie przez źródła oficjalne plotki, że okręt został zbudowany w rok i dzień<ref>Na przykład u Hough, s. 22.</ref>.). Fisher, początkowo zwolennik Royal Navy opartej na okrętach podwodnych i szybkich [[Torpedowiec|torpedowcach]], stał się zwolennikiem szybkich i wyposażonych w jednolitą artylerię [[Krążownik liniowy|krążowników liniowych]], których siła ognia i szybkość pozwalałaby na walkę z pancernikami i krążownikami, co jednak okupione by było słabszym pancerzem. Fisher uważał, że szybkość lepiej służy do obrony niż pancerz. Koncepcja krążowników liniowych stała się popularna w latach poprzedzających I wojnę światową, ale Pierwszy Lord Morski był stale naciskany przez Admiralicję, aby Royal Navy budowała zamiast faworyzowanych przez Fishera krążowników liniowych pancerniki z jednolitą artylerią główną.

[[Plik:Dreadnought (1906).png|thumb|300px|Plany HMS "Dreadnought"„Dreadnought”<br />pochodzą z ''Jane’s fighting Ships 1906–07'']]

"Dreadnought"„Dreadnought” używał turbin parowych w miejsce maszyn parowych potrójnego rozprężania, którego używały prawie wszystkie ówczesne okręty, dając brytyjskiemu pancernikowi projektowaną prędkość 21 węzłów. To pozwalało mu uciec każdemu istniejącemu pancernikowi z podobnym uzbrojeniem, podczas gdy miał znaczną przewagę ogniową nad każdym okrętem mogącym mu dorównać prędkością, realizując jeden z aksjomatów Forresta. Okręty podwodne były generalnie ignorowane. Zatem zabezpieczające przed mniejszymi okrętami lżejsze działa, zwykle umieszczone wzdłuż burt okrętu w kazamatach, mogły zostać pominięte. To pozostawiło znaczącą ilość miejsca na najcięższe działa, które zostały umieszczone w wieżach na głównym pokładzie.

"Dreadnought"„Dreadnought” był wyposażony w pięć dwudziałowych wież artylerii głównej. Trzy wieże były umieszczone konwencjonalnie wzdłuż linii centralnej okrętu: jedno na dziobie (wieża ''A'') i dwie na rufie (wieże ''X'' i ''Y'') rozdzielone wieżą kierowania torped zlokalizowaną na trójnożnym maszcie. Dwie dodatkowe (skrzydłowe) wieże (wieże ''P'' i ''Q'') były zlokalizowane z boków nadbudówki głównej. Ustawienie wszystkich wież działowych wzdłuż linii centralnej zostało odrzucone ze względu na chęć zminimalizowania uszkodzeń (blast damage) z powodu blisko ustawionych wież. Jednak ten środek ostrożności okazał się według późniejszych badań niepotrzebny.

Okręty, z którymi spodziewano się, że będzie walczył "Dreadnought"„Dreadnought”, mogły używać jedynie czterech dział dużego kalibru oraz dział mniejszego kalibru. "Dreadnought"„Dreadnought” mógł wejść w bój z odległości pozwalającej na używanie ciężkich dział, ale pozostawać poza zasięgiem mniejszych kalibrów – jego uzbrojenie pozwalało na bardziej efektywny ogień, niż to było w przypadku wcześniejszych pancerników.

"Dreadnought"„Dreadnought” był jednym z pierwszych okrętów Royal Navy, na którym zastosowano instrumenty do elektrycznego przekazu danych celowniczych, takich jak odległość od celu, poprawka i inne rozkazy, w kontaktach pomiędzy centrum kierowania ogniem i wieżami. Poprzedni system (oparty na rurach głosowych) okazał się nieefektywny w boju<ref group="uwaga">Podczas wojny rosyjsko japońskiej zdarzało się ze ogień artyleryjski rozrywał rury albo powodował, że przekazanie za ich pomocą rozkazów było niemożliwe.</ref>. Wyposażenie okrętu dotyczące sterowania ogniem, składające się między innymi z [[przekaźnik]]ów i zegarów odległości Vickersa (zegarów o zmiennej prędkości, które przeznaczone były do pomiaru odległości pomiędzy dwoma okrętami), zostało umieszczone w punkcie transmisyjnym (ang. ''Transmitting Station'' – T/S w żargonie morskim) w samym sercu okrętu, co zabezpieczało ten newralgiczny system<ref>John Brooks. ''Dreadnought Gunnery at the Battle of Jutland:The Question of Fire Control'', Routledge, 2005, s. 44</ref>.

[[Plik:HMS Dreadnought (1911) profile drawing.png|thumb|300px|Trzy rzuty pancernika HMS "Dreadnought"„Dreadnought” w stanie z roku 1911, z dodanymi działami QF dwunastofuntowymi]]

Próby morskie "Dreadnought"„Dreadnought” rozpoczęły się w grudniu 1906 roku i w styczniu 1907 roku okręt popłynął na Morze Śródziemne, a następnie do [[Port-of-Spain]] i [[Trynidad i Tobago|Trynidadu]]. Jego maszynownia i działa zostały poddane ciężkiemu testowi przez kapitana sir [[Reginald Bacon|Reginalda Bacona]]. Jego raport zawierał stwierdzenie "No„No member of the Committee on Designs dared to hope that all the innovations introduced would have turned out as successfully as had been the case."” Po powrocie do Portsmouth pancernik stał się okrętem flagowym [[Home Fleet]] i był nim w latach 1907–1912. W tym czasie przebywał głównie na wodach terytorialnych Wielkiej Brytanii, odbywając tylko okazjonalne rejsy do Hiszpanii i na Morze Śródziemne.

Jego budowa, próby i wczesne lata służby były uważnie śledzone przez światowe autorytety do spraw morskich. Jego projekt tak bardzo różnił się od poprzednich typów pancerników, że wszystkie pancerniki zbudowane według nowych zasad były określane jako ''[[drednot]]y'', natomiast wszystkie wcześniejsze okręty określano mianem ''[[przeddrednot]]ów''. Jednak okres, w którym okręt miał tak znaczną przewagę, był krótki. Głównym zamierzeniem budowy pancernika "Dreadnought"„Dreadnought” było pokazanie innym krajom, że zadzieranie z Royal Navy jest nierozsądne, ale, tak jak już się zdarzało w przeszłości (na przykład gdy zbudowano [[HMS Warrior (1860)|HMS "Warrior"„Warrior”]] – pierwszy okręt pancerny z żelaznym kadłubem), Royal Navy nie doceniła chęci niemieckiej floty, która pragnęła utrzymać równowagę sił. Budowa tego pancernika rozpętała kolejny wyścig zbrojeń morskich i wkrótce floty największych państw zaczęły budować okręty podobne do tego brytyjskiego<ref group="uwaga">W latach 1906–1919 Wielka Brytania zbudowała 48 pancerników i krążowników liniowych – drednotów (oraz 3 "wielkie lekkie krążowniki" i 18 monitorów uzbrojonych w ciężkie działa), Niemcy 29 a Stany Zjednoczone 24.</ref>.

Do "Dreadnought"„Dreadnought” dołączyło szybko dziewięć kolejnych, prawie identycznych, okrętów. W pancernikach typu ''[[Pancerniki typu Bellerophon|Bellerophon]]'' poprawiono kilka słabych punktów. Następnie zbudowano okręty typu ''[[Pancerniki typu St. Vincent|St. Vincent]]'', ''[[Pancerniki typu Neptune|Neptune]]'' i ''[[Pancerniki typu Colossus|Colossus]]''. Typy ''Neptune'', ''Colossus'' i ''Hercules'' miały, w przeciwieństwie do "Dreadnought"„Dreadnought”, niesymetrycznie rozłożone wieże boczne (jedna wysunięta do przodu, jedna cofnięta) oraz dodatkową wieżę na dziobie w pozycji centralnej, co dawało dodatkowe dwa działa w salwie burtowej, aby utrzymać równą liczbę dział w stosunku do nowych amerykańskich pancerników typu ''[[Pancerniki typu Florida|Florida]]'', które miały wszystkie swoje wieże położone wzdłuż linii środkowej. Współczesna do tych okrętów konstrukcja niemiecka – pancerniki typu [[Pancerniki typu Kaiser (1911)|''Kaiser'' z roku 1911]] i poprzednie typy miały wieże boczne i ich salwa burtowa składała się z 8 dział.

W latach 1907–1912 "Dreadnought"„Dreadnought” służył jako okręt flagowy brytyjskiej [[Home Fleet]]. W 1910 roku na okręcie miało miejsce zdarzenie określane później jako "„[[Dreadnought hoax]]"”. [[Horace de Vere Cole]], który przekonał Royal Navy do zaaranżowania wizyty na okręcie wraz z abisyńską rodziną królewską. W rzeczywistości "rodzina„rodzina królewska"królewska” składała się z przyjaciół Cole'a, była między nimi młoda [[Virginia Woolf]] wraz z [[Grupa Bloomsbury|Bloomsbury Group]]. Cole wybrał akurat ten okręt, ponieważ był on najbardziej znanym symbolem brytyjskiej przewagi na oceanach.

W 1910 roku położono stępkę pod pierwszy okręt zwany ''superdrednotem''. Miał on działa kal. 343&nbsp;mm. Okręty nowej generacji miały znacznie większe zdolności w porównaniu do dział kal. 305&nbsp;mm, w które był wyposażony "Dreadnought"„Dreadnought” i jego bezpośredni następcy. To spowodowało spadek zainteresowania okrętem. Superdrednoty miały tą samą prędkość jak starsze pancerniki (21 węzłów)<ref>Conway's, s. 28–32. Pancerniki typu ''Queen Elizabeth'' były znacznie szybsze (25 węzłów według projektu), ale miały operować jako wydzielona formacja</ref>, więc współpraca ze starszymi okrętami nie była problemem.

W porównaniu do nowszych pancerników "Dreadnought"„Dreadnought” miał słabą obronę przeciwtorpedową. Jego uzbrojenie przeznaczone do walki z niszczycielami składało się z dział kal. 76&nbsp;mm. Aranżacja ich była tematem eksperymentów podczas prób morskich. Zaowocowały one ustawieniem 14 dział dookoła nadbudówki i kolejnych 10 zamontowanych parami na dachach głównych wież artyleryjskich<ref name="con">Conway's, s. 22.</ref>. Nawet w 1906 roku działa te uchodziły za zbyt słabe do skutecznej obrony przeciw nowszym typom niszczycieli i wszystkie kolejne brytyjskie drednoty miały artylerię średnią złożoną z dział kal. 102&nbsp;mm lub większego. Tak jak inne duże okręty z tego okresu, "Dreadnought"„Dreadnought” był wyposażony w sieci przeciwtorpedowe, ale zostały one usunięte na początku wojny, gdyż powodowały znaczny spadek prędkości, a poza tym mogły być przerwane przez torpedy wyposażone w przerywacze sieci<ref>''The Fighting Ship in the Royal Navy 1897–1984'' (1984) – E.H.H. Archibald (Blandford), s. 160. ({{ISBN|0-7137-1348-8}})</ref>.

W momencie wybuchu I wojny światowej w 1914 roku okręt był jednostką flagową brytyjskiej 4. Eskadry Bojowej (ang. Fourth Battle Squadron) służącej na Morzu Północnym i bazującym w [[Scapa Flow]]. Ironią jest to, że okręt skonstruowany do walki z wrogimi pancernikami, jedyną walkę stoczył z niemieckim okrętem podwodnym. Staranował i zatopił niemiecki [[SM U-29 (1913)|U-29]] 18 marca 1915 roku. Stał się w ten sposób jedynym pancernikiem, który tego dokonał<ref group="uwaga">Samolot obserwacyjny z pancernika "Warspite" zatopił [[U-64 (1939)|U-64]] w czasie drugiej bitwy o Narwik 13 kwietnia 1940 roku.</ref>. Okręt na początku 1916 roku przebudowano<ref name="con" /> i od maja służył jako okręt flagowy 3. Eskadry Bojowej bazującej w [[Sheerness]] nad [[Tamiza|Tamizą]]. Był częścią sił mających przeciwdziałać zagrożeniu ze strony niemieckich krążowników liniowych mogących ostrzeliwać Wielką Brytanię. W rezultacie okręt nie uczestniczył w [[Bitwa jutlandzka|bitwie jutlandzkiej]], największej bitwie morskiej tej wojny. Pancernik wrócił do brytyjskiej Grand Fleet w marcu 1918 roku, wznawiając swoją rolę okrętu flagowego 4. Eskadry Bojowej, ale ta służba trwała tylko do lipca<ref name="con"/>. Jak większość starych pancerników, okręt był wtedy w złym stanie z powodu stałych patroli na Morzu Śródziemnym i został umieszczony w rezerwie w [[Rosyth]] w lutym 1919 roku. "Dreadnought"„Dreadnought” wystawiono na aukcji 31 marca 1920 roku i został sprzedany na złom firmie T.W. Ward & Company 9 maja 1921 roku za sumę £44 000. Został rozebrany w [[Inverkeithing]], gdzie dotarł 2 stycznia 1923 roku.

Kiedy Wielka Brytania wprowadzała do służby pierwszy nuklearny okręt podwodny, aby pokazać jak wiele zmienia się wraz z wejściem go do służby, został on nazwany "„[[HMS Dreadnought (1960)|Dreadnought]]"”. Z okazji rocznicy jego wodowania w 2006 roku otwarto na nim czasową ekspozycję w [[Royal Naval Museum]], w Portsmouth.

* Inne okręty noszące nazwę [[HMS Dreadnought|HMS "Dreadnought"„Dreadnought”]]

Przegląd okrętów budowanych przed "Dreadnought"„Dreadnought”, napisany przez byłego Konstruktora Royal Naval.