Język staro-cerkiewno-słowiański: Różnice pomiędzy wersjami

Powszechnie przyjmuje się, że język scs. powstał na bazie [[Język prasłowiański|prasłowiańskiego]]{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga5|W zależności od nastawienia i podejścia danego badacza język scs. można rozważać jako południowy dialekt późnoprasłowiański lub osobny wczesny język słowiański{{r|Birnbaum}}.}} dialektu sołuńskiego, będącego częścią [[grupa wschodnia języków południowosłowiańskich|grupy bułgarsko-macedońskiej]]<ref name="Bartula">{{Cytuj |autor = [[Czesław Bartula]] |tytuł = Z zagadnień języka prasłowiańskiego i staro-cerkiewno-słowiańskiego |czasopismo = Bulletin de la Société Polonaise de Linguistique |wolumin = LVIII |s = 137–147 |data = 2002 |issn = 0032-3802}}</ref>{{odn|Moszyński|2006|s=345–346}}.

 

 

Różnicowanie dialektalne języka prasłowiańskiego zaczęło się objawiać już w V–VI w.{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga8|Samo wyznaczenie początku i końca okresu języka prasłowiańskiego jest przedmiotem sporów<ref name="Birnbaum">{{Cytuj |autor r = Henryk Birnbaum |redaktor = [[Jerzy Rusek]], [[Wiesław Boryś]] |rozdział = Jak długo trwał okres prasłowiański? |tytuł = Prasłowiańszczyzna i jej rozpad |miejsce = Warszawa |wydawca = Energeia |data = 1998 |s = 22, 25 |isbn = 83-85118-87-X}}</ref>. Można przyjąć, że w pierwszym okresie był to (stosunkowo)<ref name="Szewelow">{{Cytuj |autor = Jurij Szewelow |tytuł = A Prehistory of Slavic. The Historical Phonology of Common Slavic |miejsce = Heidelberg |wydawca = Carl Winter Universitätsverlag |s = 2|data = 1964}}</ref> homogeniczny<ref name="Kapović">{{Cytuj |autor = Mate Kapović |tytuł = The Development of Proto-Slavic Quantity (from Proto-Slavic to Modern Slavic Languages) |czasopismo = Wiener Slavistisches Jahrbuch |wolumin = 51 |s = 73–74 |data = 2005}}</ref> język [[Słowianie|Słowian]], który wyodrębnił się ze wspólnoty [[języki bałtosłowiańskie|bałtosłowiańskiej]]<ref name="Bethin">{{Cytuj |autor = Christina Y. Bethin|tytuł = Slavic Prosody. Language Change and Phonological Theory |wydawca = Cambridge University Press |data = 1998 |s = 9–10 |isbn = 978-0-521-59148-5}}</ref>. Drugi okres charakteryzuje się obniżeniem stopnia jedności językowej Słowian – wówczas zachodziły zarówno takie zmiany językowe, które dotyczyły wszystkich Słowian, jak i takie, które miały zasięg regionalny i stanowiły podwaliny dla późniejszego rozdziału na osobne języki słowiańskie{{r|Kapović}}.}} W wieku IX, kiedy działali Cyryl i Metody, nie było już pełnej jedności językowej Słowian. Można było wyróżnić pięć wielkich zespołów narzeczy słowiańskich: zespół lechicko-łużycki, czesko-słowacki, słoweńsko-chorwacko-serbski, bułgarsko-macedoński i ruski. Nie było jeszcze jednak języków słowiańskich w dzisiejszym rozumieniu{{odn|Moszyński|2006|s=343–344}}, a ludy słowiańskie zachowywały wiele wspólnych cech językowych{{odn|Bartula|2004|s=19}} i pewne poczucie wspólnoty{{r|Bartula}}.

Termin „język staro-cerkiewno-słowiański” najtrafniej oddaje funkcję i charakter tego języka – był on stosowany w najdawniejszym piśmiennictwie słowiańskim przeznaczonym głównie do celów cerkiewnych (religijnych){{odn|Bartula|2004|s=23}}. W czasach Cyryla i Metodego język ten określany był jako „słowiański”{{odn|Moszyński|2006|s=346–347}}. Autor pierwszego naukowego opracowania gramatyki scs., [[Josef Dobrovský]] nazywał go ''starosłowiańskim'', podobnie niektórzy polscy slawiści jak [[Jan Łoś]] czy [[Stanisław Słoński]]. Tak też często nazywany jest w nauce rosyjskiej. Może być on jednak zwodniczy, ponieważ sugeruje istnienie jedności językowej Słowian w IX w.{{odn|Moszyński|2006|s=346–347}}

 

 

Choć scs. wywodzi się z narzecza bułgarsko-macedońskiego, to współczesny literacki język bułgarski i język macedoński oparte są na innych dialektach niż sołuński{{odn|Bartula|2004|s=23}}. Dialekty słowiańskie z okolic Sołunia, na których bazuje język scs. są współcześnie praktycznie wymarłe. Były to dialekty macedońskie w tym sensie, że posługiwano się nimi na obszarze [[Macedonia (kraina historyczna)|Macedonii]] pojmowanej jako region geograficzny (ściślej rzecz biorąc, była to [[Macedonia (Grecja)|Macedonia Egejska]])<ref name="Sendek">{{Cytuj |autor r = Robert Sendek |redaktor = Barbara Oczkowa, Elżbieta Szczepańska |rozdział = Język macedoński |tytuł = Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego |data = 2011 |s = 231, 235 |isbn = 978-83-233-3131-5}}</ref>.

[[Plik:Car Simeon Bulharsky - Alfons Mucha.jpg|thumb|[[Alfons Mucha]], ''Car bułgarski Symeon: Jutrzenka słowiańskiej literatury'', 1923; cykl ''[[Epopeja słowiańska]]'']]

 

 

Władca Bułgarii [[Borys I Michał|Borys]] rozpoczął chrystianizację Bułgarii, przyjmując chrzest w 864 lub 865. W 866 przyjął uczniów Cyryla i Metodego wygnanych z państwa wielkomorawskiego. W ten sposób przyczynił się do rozwoju bułgarskiego piśmiennictwa{{odn|Moszyński|2006|s=98–99}}. Syn Borysa, [[Symeon I|Symeon]], przeniósł stolicę do [[Weliki Presław|Presławia]] i zorganizował tu [[presławska szkoła piśmiennicza|presławską szkołę piśmienniczą]]. Druga szkoła została założona w [[Ochryda|Ochrydzie]]{{odn|Moszyński|2006|s=98–99}} (tereny Macedonii){{r|Sussex}} przez [[Klemens z Ochrydy|św. Klemensa]]{{odn|Moszyński|2006|s=98–99}}.

 

 

W okresie ok. 1794–1840 pojawiały się religijne i dydaktyczne teksty w słowiańskich dialektach regionu Macedonii, w których autorzy postulowali utworzenie słowiańskiego języka literackiego opartego na miejscowych gwarach. Miałby on wyprzeć archaiczny język cerkiewnosłowiański, a z drugiej dawałby opór [[hellenizacja|hellenizacji]]<ref name="Friedman">{{Cytuj |autor r = Victor A. Friedman |redaktor = Jane Garry, Carl Rubino |rozdział = Macedonian |tytuł = Facts about the world’s languages |wydawca = The H. W. Wilson Company |data = 2001 |s = 435–436 |isbn = 978-0824209704}}</ref>. Bowiem poza cerkiewnosłowiańskim, na terenie Macedonii używano języka greckiego jako języka literackiego i języka liturgii. Greckie wpływy były tak silne, że nawet w piśmiennictwie słowiańskim stosowano alfabet grecki{{r|Sendek}}. Postulowany przyszły literacki język słowiański zarówno społeczność z obszaru macedońskiego, jak i bułgarskiego nazywała ''bułgarskim''{{r|Friedman}}.

 

=== Język scs. a Serbowie ===

 

W I poł. XIX w. [[Vuk Karadžić]] przeprowadził reformę języka serbskiego, zrywając z tradycją i opierając język literacki na swoim rodzimym dialekcie ze wschodniej części regionu [[Bośnia (region)|Bośnia]]. Dialekt ten należał do tzw. [[dialekt sztokawski|dialektów sztokawskich]] i zgodnie z romantyczną ideą narodu serbskiego Karadžicia, z Serbami miałaby być utożsamiana cała ludność mówiąca po sztokawsku, a więc także sztokawscy Chorwaci i bośniaccy muzułmanie. Twórcy literackiego języka serbskiego unikali zapożyczeń z cerkiewnosłowiańskiego i rosyjskiego{{odn|Szul|2009|s=289–290}}.