|
[[Plik:Pierre taillée Melka Kunture Éthiopie fond.jpg|thumb|Nacinaki znalezione w etiopskiej osadzie [[Hadar (Etiopia)|Hadar]], mające ok. 1,7 mln lat]]
'''Narzędzia otoczakowe''' ([[język angielski|ang.]] ''pebble tools''; [[język francuski|fr.]] ''galets aménagés''; [[język rosyjski|ros.]] галенные орудия) – narzędzia charakteryzujące pierwsze przemysły [[paleolit dolny|dolnopaleolityczne]]. Były to otoczaki (niekiedy okruchy skał twardych) przystosowane do pracy przez odbicie ''odłupków'' na obwodzie.
Wyróżniamy trzy grupy narzędzi otoczakowych:
* '''Narzędzienarzędzie otoczakowe jednostronne''' ('''nacinak''', ang. ''chopper'') – narzędzie otoczakowe z jednostronną obróbką; część pracująca powstaje przez krawędź przecięcia płaszczyzn negatywów odbitych odłupków z płaszczyzną nieprzygotowanej podstawy.;
* '''Narzędzienarzędzie otoczakowe dwustronne''' (ang. ''chopping tool'') – narzędzie otoczakowe z dwustronną obróbką; część pracująca powstaje na przecięciu płaszczyzn negatywowych odłupków oddzielonych po obu stronach wyrobu.;
* '''Sferoidysferoidy ściankowane''' (fr. ''sphéroïdes à facettes'') – narzędzia z obróbką wielostronną (wielokierunkową). Powstawały w następujący sposób: powierzchnie jednych negatywów przyjmowano jako podstawy dla kolejnych odbić. W ten sposób powstawał nieumiarkowany wielościan. Narzędzia takie występują w niektórych afrykańskich kulturach otoczakowych.
Istnieją również narzędzia tworzące formy przejściowe pomiędzy narzędziami otoczakowymi a innymi grupami narzędzi. Możemy tu wyróżnić:
* '''[[Pięściakpięściak]]''' (ang. ''hand axe'') – narzędzie otoczakowe ze staranną obróbką i prostą bądź lekko wypukłą krawędzią pracującą, utworzoną przy pomocy większej ilości oddzielonej przy niej odłupków; stanowiąstanowi grupę przejściową do [[Zgrzebło (archeologia)|zgrzebeł]];
* '''Protopięściakprotopięściak''' (ang. ''proto hand axe'') – narzędzie otoczakowe jednostronne (rzadziej dwustronne) z obróbką na większej części obwodu i krawędzią pracującą załamaną; tworzącą rodzaj wysuniętego ostrza-wierzchołka; stanowi formę przejściową do [[pięściak]]a. Posiada rozliczne warianty różniące się kształtem i zasięgiem obróbki. Na szczególną uwagę zasługują trójkątne protopięściaki z doliny rzeki [[Fen He]] w [[Chińska Republika Ludowa|Chinach]].
Narzędzia otoczakowe wykonywano przy użyciu tłuka kamiennego; posiadająsą one szerokieszeroko rozprzestrzenienierozprzestrzenione w inwentarzach dolnopaleolitycznych. Badania w [[Transwal]]u i [[Tanzania|Tanzanii]] wykazują, że były one prawdopodobnie dziełem niektórych [[australopitek]]ów.
Na obszarach wschodniej [[Azja|Azji]] (wschodnia [[Syberia]], [[Mongolia]], [[Korea]], [[Chińska Republika Ludowa|Chiny]] oraz [[Półwysep Malajski]]) narzędzia otoczakowe występują aż do początku [[holocen]]u. Występowały również w najdawniejszych zespołach dolnopaleolitycznych [[Europa|Europy]] (jaskinia Vallonet koło [[Nicea|Nicei]], Vértessüllös koło [[Budapeszt]]u). Na tym terenie narzędzia te przetrwały w niektórych przemysłach [[paleolit]]u środkowego, a nawet górnego ([[Hesja]], [[Czechy]]).
| 