Grzecznościowe użycie liczby mnogiej: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
link, drobne redakcyjne |
rozbudowa, źródła/przypisy |
||
Linia 1:
{{dopracować|źródła=2013-04}}
'''Grzecznościowe użycie liczby mnogiej''', '''zwracanie się per wy''' – formuła stosowania do jednej osoby form [[liczba mnoga|liczby mnogiej]], czyli konstrukcji [[pluralis maiestatis]]. Wyraża się zwłaszcza podczas zwracania się do kogoś w drugiej [[Osoba (językoznawstwo)|osobie]] liczby mnogiej (dwojenie) lub trzeciej osobie liczby mnogiej (trojenie).
Zwracanie się przez ''ty'' (tykanie) może być zarezerwowane do kontaktów między osobami bliskimi i równymi w hierarchii. W stosunku do osób obcych lub stojących w hierarchii wyżej, stosowane mogą być inne formy. W związku z tym, zastosowanie formy ''ty'' wobec osób obcych może być postrzegane jako przejaw wyższości{{r|grochola|grybosiowa}}.
Występuje współcześnie jako forma grzecznościowa w prawie wszystkich językach słowiańskich, a także w niektórych językach niesłowiańskich (np. [[język francuski]]). W różnych językach słowiańskich używa się tu zaimka: ''wy, vy, вы, ви'' (nosi w tym przypadku nazwę „wykanie”); we francuskim – ''vous''; w [[język angielski|języku angielskim]] forma ''you'' rozpowszechniła się do tego stopnia, że zupełnie wyparła swój odpowiednik w liczbie pojedynczej – ''thou'' (obecnie [[archaizm]]).▼
▲Występuje współcześnie jako forma grzecznościowa w prawie wszystkich językach słowiańskich, a także w niektórych językach niesłowiańskich (np. [[język francuski]]). W różnych językach słowiańskich używa się tu zaimka: ''wy, vy, вы, ви'' (nosi w tym przypadku nazwę „wykanie”); we francuskim – ''vous''; w [[język angielski|języku angielskim]] {{r|stone}}forma ''you'' rozpowszechniła się do tego stopnia, że zupełnie wyparła swój odpowiednik w liczbie pojedynczej – ''thou'' (obecnie [[archaizm]]).
== Język polski ==
W języku polskim stosowanie w tej funkcji formy ''wy'' wiąże się ze stosowaniem [[Rodzaj gramatyczny|rodzaju]] męskoosobowego, niezależnie od płci osoby, której dotyczy{{r|stone}}{{r|dialektologia}}.
Swoistym wyjątkiem wśród języków słowiańskich jest [[język polski]], gdyż w XX w. forma „per wy” była w polszczyźnie w zaniku, występując jeszcze w [[gwara]]ch i w języku [[partia komunistyczna|partii komunistycznych]]. Ze względu na to ostatnie zastosowanie wśród miejskich użytkowników języka polskiego była postrzegana jako sztuczna<ref name="stone">{{Cytuj | autor = Gerald Stone | tytuł = Address in the Slavonic Languages | url = https://www.jstor.org/stable/4207536 | czasopismo = The Slavonic and East European Review | wolumin = 55 | numer = 4 | data = 1977 | s = 491-505 | język = en}}</ref>. Z drugiej strony, w codziennym języku zastępowanie formy mnogiej przez formy ''pan/pani'' nasiliło się właśnie po drugiej wojnie światowej<ref name=grybosiowa>{{Cytuj | autor = Antonina Grybosiowa | tytuł = Przyczyny zmian w polskim systemie adresatywnym | url = http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_16472/c/54_Acta_Universitatis_Lodziensis._Folia_Linguistica_37._1998.pdf | czasopismo = Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica | wolumin = 37 | data = 1998 | s = 57-61}}</ref>. Dawniej używana także w zwrotach do rodziców w [[język ogólnopolski|języku ogólnym]], w [[siły zbrojne|wojsku]], w zwrotach do obywatela i w innych zastosowaniach. Częsta w dawnej polszczyźnie, była używana w zwrotach grzecznościowych (''wy, panie; wy, ojcze; wy, matko'' itp.) i oznaczała szacunek. Po rozpowszechnieniu się w polszczyźnie zaimków ''pan, pani, państwo'' z czasownikiem w 3. osobie, forma „per wy” straciła na znaczeniu, {{fakt|a stała się nielubiana przez zwykłych obywateli, gdy uczyniono z niej obowiązkową formę zwrotu rządzącej w PRL [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|PZPR]]}}.
Dwojenie zachowało się w polskich gwarach. Ma ono funkcję grzecznościową (np. ''siądźcie mamusiu'') albo neutralną (np. ''skądeście przyszli?'' w miejsce ogólnopolskiego ''skąd pan przyszedł?/skąd pani przyszła?'')<ref name=dialektologia>{{Cytuj | autor = Halina Karaś | tytuł = Pluralis maiestaticus | url = http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=leksykon&lid=653 | opublikowany=Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe. }}</ref>. W niektórych środowiskach wiejskich jeszcze w XXI w. dwojenie było powszechne, podczas gdy stosowanie form ''pan/pani'' było zarezerwowane do osób z zewnątrz{{r|grochola}}.
Trojenie jest stosunkowo rzadkie i zanikające. Przykładowe użycie: ''Babka już idą.'' w znaczeniu 'Niech babka już idzie.'<ref name=grochola>{{Cytuj | autor = Helena Grochola-Szczepanek | tytuł = Grzecznościowe zachowania językowe w środowisku wiejskim na przykładzie gwary spiskiej w Polsce | url = https://ojs.zrc-sazu.si/jz/article/view/3008/2756 | czasopismo = Jezikoslovni zapiski | wolumin = 20 | numer = 1 | data = 2015 | doi = 10.3986/jz.v20i1.3008 }}</ref> W części gwar, które zachowały relikty [[liczba podwójna|liczby podwójnej]] zdarza się, że w normalnym użyciu liczby mnogiej występuje końcówka -ta, a w dwojeniu -cie (np. ''ludzie, co wy jeta?'' (''ludzie, co wy jecie?''), ale ''matko, co wy jecie?''){{r|dialektologia}}.
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
[[Kategoria:Komunikacja językowa]]
| |||