|
'''Cywilizacja nuragijska''' (''Nuragijczycy'', ''Nuragowie'', ''kultura nuragijska'', ''kultura nuorska'', ''cywilizacja nuorska'') – [[Starożytność|starożytna]] [[cywilizacja]], zamieszkująca tereny położone w dzisiejszych [[Włochy|Włoszech]] (przede wszystkim [[Sardynia|Sardynię]]) od około XVII wieku [[przed naszą erą]] do około II wieku p.n.e.
== Charakterystyka i historia ==
Pochodzenie Nuragijczyków nie jest jasne. Był to pasterski lud podzielony na plemiona składające się z rodzinnych struktur klanowych. Władza zarówno polityczna, jak też religijna i wojskowa spoczywała w rękach patriarchy klanu, będącego rodzajem króla-pasterza. Społeczność nuragijską tworzyli słudzy-pasterze, rzemieślnicy, rolnicy i przypuszcza się, że także niewolnicy. Osobną klasę o dużym znaczeniu stanowili kapłani i kapłanki{{r|ITA}}.
Cywilizacja nuragijska znana jest głównie ze wznoszonych przez jej przedstawicieli największych europejskich [[Budowle megalityczne|megalitycznych]] budowli, od których wzięła sama nazwę – [[nurag]]ów<ref name="ITA">{{cytuj książkę | nazwisko = Kłossowska| imię = Anna | tytuł = Włochy jakich nie znacie| wydawca = National Geographic| miejsce = Warszawa| rok = | strony = 345 (objaśnienie przypisu trzeciego)| isbn = 978-83-7596-520-9}}</ref>. Ich liczba wynosi około 7000<ref name="Sardynia">{{cytuj stronę | url = http://podroze.gazeta.pl/podroze/1,114158,6488600,Sardynia___wyspa_tysiaca_twarzy.html?as=2| tytuł = Sardynia - wyspa tysiąca twarzy| data dostępu = 2013-08-01 | autor = Alicja Dąbrowska | opublikowany = 13.04.2009 }}</ref>. Budowle te – świątynie ze źródłami świętej wody – oraz grobowce i około 500 figurek z [[Brązy|brązu]] o różnorakim przeznaczeniu stanowią materiał badawczy do poznania cywilizacji i jej zwyczajów{{r|ITA}}. Ruchome zabytki społeczeństwa nuragijskiego znajdują się w muzeum w [[Cagliari]]{{r|Sardynia}}.
Pre-Nuragic Sardinia
W epoce kamiennej wyspa została po raz pierwszy zasiedlona przez ludzi, którzy przybyli tam w paleolicie i neolicie z Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Najstarsze osady zostały odkryte w środkowej i północnej części Sardynii (Anglona). Na wyspie rozwinęło się kilka późniejszych kultur, m.in. kultura Ozieri (3200-2700 p.n.e.). Gospodarka opierała się na rolnictwie, hodowli zwierząt, rybołówstwie i handlu z kontynentem. Wraz z rozpowszechnieniem się metalurgii, na wyspie pojawiły się srebrne i miedziane przedmioty oraz broń.
Pozostałości z tego okresu obejmują setki menhirów (zwanych perdas fittas) i dolmenów, ponad 2400 grobowców hypogeum zwanych domus de Janas, menhiry posągowe, przedstawiające wojowników lub postacie kobiece, oraz piramidę schodkową z Monte d'Accoddi, w pobliżu Sassari, które wykazują pewne podobieństwa do monumentalnego kompleksu Los Millares (Andaluzja) i późniejszych talaiots na Balearach. Według niektórych uczonych, podobieństwo między tą strukturą a tymi znalezionymi w Mezopotamii wynika z napływu kulturowego pochodzącego ze wschodniej części Morza Śródziemnego.
Ołtarz z Monte d'Accoddi wyszedł z użycia ok. 2000 r. p.n.e., kiedy to na wyspie pojawiła się kultura bekeryjska, rozpowszechniona w tym czasie w niemal całej Europie Zachodniej. Zlewki przybyły na Sardynię z dwóch różnych regionów: po pierwsze z Hiszpanii i południowej Francji, a po drugie z Europy Środkowej, przez Półwysep Apeniński.
Epoka nuragijska
Wczesna epoka brązu
Kultura Bonnanaro była ostatnią ewolucją kultury Beaker na Sardynii (ok. 1800-1600 p.n.e.) i wykazywała szereg podobieństw do współczesnej kultury Polada z północnych Włoch. Te dwie kultury miały wspólne cechy w kulturze materialnej, takie jak niedekorowana ceramika z trzonkami w kształcie siekier. Wpływy te mogły rozprzestrzenić się na Sardynię przez Korsykę, gdzie wchłonęły nowe techniki architektoniczne (takie jak mur cyklopowy), które były już rozpowszechnione na wyspie.
Na wyspę przybywały w tym czasie nowe ludy z kontynentu, przynosząc ze sobą nowe filozofie religijne, nowe technologie i nowe sposoby życia, czyniąc poprzednie przestarzałymi lub reinterpretując je.
Być może to właśnie dzięki bodźcom i wzorcom (i - czemu nie? - jakiejś kropli krwi) z obszarów Europy Środkowej i Polady-Rhone, kultura Bonnanaro I daje wstrząs temu, co znane i produkuje zgodnie z duchem czasu. ... Z ogólnie surowego, praktycznego charakteru i niezbędności wyposażenia materialnego (zwłaszcza w ceramice bez żadnych ozdób), rozumiemy naturę i wojowniczy zwyczaj przybyszów oraz konfliktowy napór, jaki nadają życiu na wyspie. Potwierdza to obecność broni kamiennej i metalowej (miedź i brąz). Metal rozprzestrzenia się także w przedmiotach użytkowych (szydła z miedzi i brązu), oraz ozdobnych (pierścienie z brązu i srebrna folia) ... Wydaje się, że czuć upadek ideologii starego przednuragicznego świata odpowiadający nowemu historycznemu punktowi zwrotnemu
- Giovanni Lilliu, La civiltà dei Sardi, s. 362, La civiltà nuragica s. 25-27
Powszechne rozpowszechnienie brązu przyniosło liczne udoskonalenia. Dzięki nowemu stopowi miedzi i cyny lub arsenu uzyskano twardszy i bardziej odporny metal, nadający się do produkcji narzędzi używanych w rolnictwie, myślistwie i wojnach. Z tego okresu pochodzi budowa tzw. proto-nuraghe, konstrukcji przypominającej platformę, która wyznacza pierwszą fazę epoki nuragijskiej. Budowle te bardzo różnią się od klasycznych nuraghe, mają nieregularną planimetrię i bardzo przysadzisty wygląd.
Średnia i późna epoka brązu
Pochodzące z połowy II tysiąclecia p.n.e. nuraghe, które rozwinęły się z wcześniejszych proto-nuraghe, są megalitycznymi wieżami o kształcie ściętego stożka; każda wieża nuragicka miała co najmniej wewnętrzną komorę tholos, a największe wieże mogły mieć do trzech nałożonych na siebie komór tholos. Są one szeroko rozpowszechnione na całej Sardynii, mniej więcej jeden nuraghe przypada na każde trzy kilometry kwadratowe.
Wcześni greccy historycy i geografowie spekulowali na temat tajemniczych nuraghe i ich budowniczych. Opisywali oni obecność bajecznych budowli, zwanych daidaleia, od imienia Dedala, który po zbudowaniu swojego labiryntu na Krecie, miał przenieść się na Sycylię, a następnie na Sardynię.
Współczesne teorie na temat ich zastosowania obejmują role społeczne, militarne, religijne, astronomiczne, jako piece lub grobowce. Chociaż kwestia ta od dawna jest sporna wśród uczonych, współczesny konsensus jest taki, że budowano je jako obronne miejsca zamieszkania, a to obejmowało stodoły i silosy.
== Hipotetyczna identyfikacja ==
| 