The Beatles: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: usunięcie odwołania commons:File:The Beatles magical mystery tour.jpg (usunięto z Wikimedia Commons)
drobne redakcyjne, poprawa linków
Linia 25:
'''The Beatles''' – [[Wielka Brytania|brytyjski]] [[Rock|rockowy]] [[zespół muzyczny]] z [[Liverpool]]u, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu (w latach 1962–1969) w jego skład wchodzili [[John Lennon]], [[Paul McCartney]], [[George Harrison]] i [[Ringo Starr]].
 
Beatlesi wywodzą się z zespołu [[The Quarrymen]], w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i [[Hamburg]]u, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego [[menedżer]]a, [[Brian Epstein|Briana Epsteina]]. W 1962 roku związali się z [[Producent muzyczny|producentem]] [[George Martin (producent)|George’em Martinem]], z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali [[debiut]]ancki [[Singel (wydawnictwo muzyczne)|singiel]] „[[Love Me Do]]”. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, ''[[Please Please Me]]'', który okazał się [[bestseller]]em na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki [[Beatlemania|beatlemanii]], czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu ''[[The Ed Sullivan Show]]'' z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami [[Brytyjska inwazja|brytyjskiej inwazji]], polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.
 
W pierwszej połowie [[Lata 60. XX wieku|lat 60.]] zespół wydawał bestsellerowe albumy i występował na świecie. W 1965 roku grupa ustanowiła rekord liczby publiczności podczas jednego [[koncert]]u w dotychczasowej historii. W tym samym roku zespół zaczął odchodzić od dotychczasowej, [[rock and roll]]owej stylistyki. Wprowadzał do swojej muzyki eksperymenty, sięgał po gatunki muzyczne od [[Muzyka pop|popu]], przez [[rock psychodeliczny]] i [[hard rock]], po [[Klasyczna muzyka indyjska|muzykę indyjską]] oraz korzystał z rzadkich [[Instrument muzyczny|instrumentów]]. Na rozwój artystyczny grupy wpłynęła w dużym stopniu decyzja o rezygnacji z koncertowania, podjęta w 1966 roku. W drugiej połowie lat 60. Beatlesi wydali doceniane przez krytyków i wciąż notujące świetne wyniki sprzedaży albumy, takie jak ''[[Revolver (album)|Revolver]]'', ''[[Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band]]'', ''[[The Beatles (album)|The Beatles]]'' i ''[[Abbey Road]]''. Z czasem nasilały się konflikty między członkami zespołu oraz rozbieżne koncepcje artystyczne, co wpłynęło na opuszczenie przez Lennona grupy w 1969 i, ostatecznie, jej rozpad w 1970 roku. Każdy z czterech członków rozpoczął karierę solową. Lennon i Harrison nagrywali do swoich śmierci, kolejno w 1980 i 2001 roku, zaś McCartney i Starr wciąż pozostają aktywni zawodowo.
 
Beatlesi są uważani za jednych z muzyków, którzy stali się najszerzej znani w historii. Światowa sprzedaż ich nagrań jest szacowana na 600 milionów do miliarda egzemplarzy, co jest najwyższym wynikiem spośród wszystkich wykonawców w dziejach przemysłu fonograficznego. Dokonali rewolucji w postrzeganiu muzyki popularnej, która przekształciła się w latach 60. w dziedzinę sztuki, między innymi poprzez spopularyzowany przez nich sposób nagrywania [[Album koncepcyjny|albumów koncepcyjnych]]. Grupa wykazała się nowatorstwem w łączeniu gatunków muzycznych i technikach nagrywania, ponadto miała wpływ na powstanie [[teledysk]]u i przenoszenie koncertów na wielkie obiekty, takie jak [[stadion]]y. Beatlesi stali się ikoną kultury brytyjskiej i [[Kontrkultura|kontrkultury]] lat 60., inspirując różne grupy społeczne. W okresie działalności i w kolejnych dziesięcioleciach zespół pobił szereg rekordów oraz zdobył liczne nagrody, między innymi dziewięć [[Nagroda Grammy|Grammy]] i [[Nagroda Akademii Filmowej|Oscara]]. W 1965 roku członkowie grupy otrzymali [[Order Imperium Brytyjskiego]], a w 1988 roku zostali wprowadzeni do [[Rock and Roll Hall of Fame]].
 
== Działalność ==
=== 1957–1962: Powstanie zespołu, Hamburg i popularność w Wielkiej Brytanii ===
W marcu 1957 roku szesnastoletni [[John Lennon]] założył z kilkoma przyjaciółmi ze szkoły Quarry Bank High School w [[Liverpool]]u zespół [[Skiffle|skifflowy]]. Początkowo grupa nazywała się Blackjacks, ale dowiedziawszy się, że w okolicy funkcjonuje już inny taki zespół, zmienili nazwę na [[The Quarrymen]]{{odn|Spitz|2005|s=47–52}}. W lipcu, niedługo po poznaniu Lennona, do The Quarrymen dołączył piętnastoletni [[gitarzysta]] [[Gitara rytmiczna|rytmiczny]] [[Paul McCartney]]{{odn|Spitz|2005|s=93–99}}. W lutym 1958 roku McCartney zaprosił do zespołu swojego piętnastoletniego przyjaciela, [[George Harrison|George’a Harrisona]]. Lennon, choć był pod wrażeniem jego gry na gitarze, uznał go za zbyt młodego. W końcu Harrison dołączył do grupy jako [[Gitara prowadząca|gitarzysta prowadzący]] wskutek dobrego wrażenia, jakie wywarł na Lennonie, grając utwór „Raunchy” Billa Justisa{{odn|Miles|1997|s=47}}{{odn|Spitz|2005|s=127}}{{odn|Lewisohn|1992|s=13}}. Do stycznia 1959 roku przyjaciele Lennona z Quarry Bank opuścili The Quarrymen ze względu na rozpoczęcie nauki w Liverpool College of Art{{odn|Harry|2000|odn=a|s=103}}. Trzej gitarzyści, którzy pozostali w grupie, grali [[rock and roll]]a w różnych miejscach, gdzie udało im się znaleźć [[Perkusja|perkusistę]]{{odn|Harry|2000|odn=b|s=742–743}}. Co najmniej trzykrotnie wystąpili pod nazwą Johnny and the Moondogs{{odn|Lewisohn|1992|s=17}}. W styczniu 1960 roku przyjaciel Lennona ze szkoły artystycznej, [[Stuart Sutcliffe]], kupił za pieniądze zarobione dzięki sprzedaży obrazu własnego autorstwa [[Gitara basowa|gitarę basową]]. Dołączył do zespołu i zaproponował zmianę jego nazwy na Beatals, w nawiązaniu do [[Buddy Holly|Buddy’ego Holly’ego]] i [[The Crickets]]{{odn|Lewisohn|1992|s=18}}{{odn|Gilliland|1969}}. Pod taką nazwą działali do maja, kiedy to zmienili ją na Silver Beetles i wyruszyli w krótką [[Trasa koncertowa|trasę koncertową]] po [[Szkocja|Szkocji]] jako [[Support (muzyka)|support]] liverpoolskiego piosenkarza Johnny’ego Gentle’a. W lipcu ich nazwa ewoluowała na Silver Beatles, a w połowie sierpnia przybrała ostateczną formę, The Beatles{{odn|Lewisohn|1992|s=18–22}}.
 
[[Plik:Reeperbahn.jpg|thumb|left|200px|Zdjęcie ulicy [[Reeperbahn]] w dzielnicy [[Hamburg]]a [[St. Pauli (dzielnica Hamburga)|St. Pauli]], gdzie Beatlesi występowali w latach 1960–1962 (zdjęcie wykonane w 2006 roku)]]
Allan Williams, nieoficjalny [[menedżer]] Beatlesów, zaaranżował im serię koncertów w [[Hamburg]]u. W obliczu braku stałego perkusisty, w połowie sierpnia zatrudnił na to stanowisko [[Pete Best|Pete’a Besta]]. Cztery dni później pięcioosobowy zespół wyjechał z [[Anglia|Anglii]] z planem odbycia trzyipółmiesięcznego cyklu występów w [[Klub nocny|klubie]] należącym do Bruno Koschmidera{{odn|Lewisohn|1992|s=21–25}}. Koschmider, który przekształcił kilka klubów ze striptizem przy ulicy [[Reeperbahn]] w obiekty muzyczne, umieścił Beatlesów w Indra Club. W październiku, gdy Indra został zamknięty ze względu na skargi o hałas, przeniósł ich do Kaiserkeller. Dowiedziawszy się, że występowali w konkurencyjnym Top Ten Club, złożył im miesięczne [[Wypowiedzenie umowy o pracę|wypowiedzenie umowy]]{{odn|Lewisohn|1992|s=24, 33}} oraz doniósł na Harrisona, który w celu zdobycia zgody na pobyt w Hamburgu skłamał władzom [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|niemieckim]], że jest pełnoletni{{odn|Gould|2007|s=88}}. W listopadzie władze deportowały go do Anglii{{odn|Lewisohn|1992|s=24}}. Tydzień później Koschmider zgłosił McCartneya i Besta, którzy podpalili [[Prezerwatywa|prezerwatywę]] w betonowym korytarzu. Mężczyźni zostali aresztowani i deportowani{{odn|Lewisohn|1992|s=24–25}}. Lennon powrócił do Liverpoolu na początku grudnia, a Sutcliffe pozostał w Hamburgu do lutego ze względu na związek z poznaną tam [[Astrid Kirchherr]]{{odn|Lewisohn|1992|s=25}}, autorką pierwszych profesjonalnych zdjęć Beatlesów{{odn|Spitz|2005|s=222–224}}.
 
Przez kolejne dwa lata Beatlesi kilkukrotnie rezydowali w Hamburgu. By mieć energię na całonocne występy, ale również dla rozrywki, używali [[Fenmetrazyna|fenmetrazyny]]{{odn|Miles|1997|s=66–67}}. W 1961 roku, podczas ich drugiego pobytu w mieście, Kirchherr podcięła włosy Sutcliffe’a w stylu [[Subkultura|subkultury]] exi. Wkrótce fryzurę zaadaptowali pozostali Beatlesi{{odn|Lewisohn|1992|s=32}}{{odn|Miles|1997|s=76}}. Na początku roku Sutcliffe porzucił karierę muzyczną, by w Niemczech kontynuować studia artystyczne, a McCartney przejął rolę basisty{{odn|Gould|2007|s=89, 94}}. Z czteroosobową już grupą skontaktował się producent Bart Kaempfert w sprawie ich udziału jako [[Sideman|zespół towarzyszący]] [[Tony Sheridan|Tony’ego Sheridana]]{{odn|Gilliland|1969}}{{odn|Spitz|2005|s=249–251}}. Podczas nagrań Beatlesi podpisali roczny kontrakt z [[Wydawnictwo muzyczne|wytwórnią]] [[Polydor Records]]{{odn|Lewisohn|2013|s=450}}. [[Singel (wydawnictwo muzyczne)|Singel]] „My Bonnie”, który nagrali w czerwcu 1961 roku z Sheridanem jako „Tony Sheridan i The Beat Brothers” oraz wydali cztery miesiące później, dotarł do 32. miejsca [[Lista przebojów|listy przebojów]] magazynu „Musikmart”{{odn|Everett|2001|s=100}}.
 
Gdy druga seria koncertów Beatlesów w Hamburgu dobiegła końca, ich popularność w Liverpoolu rosła, co zbiegło się w czasie z popularnością [[Beat (gatunek muzyczny)|muzyki beatowej]]{{odn|Lewisohn|1992|s=33}}. Równocześnie zespół męczył się monotonią, związaną z conocnymi występami w tych samych klubach. W listopadzie 1961 roku Beatlesi poznali podczas jednego z licznych występów w [[The Cavern Club]] właściciela sklepu muzycznego i lokalnego dziennikarza, [[Brian Epstein|Briana Epsteina]]{{odn|Miles|1997|s=84–87}}. W przyszłości Epstein wypowiedział się: „Od razu spodobało mi się to, co usłyszałem. Byli świeży i szczerzy, mieli coś, co ja nazywam prezencją sceniczną, godną prawdziwych gwiazd”{{odn|Lewisohn|1992|s=34–35}}. W styczniu 1962 roku Beatlesi zatrudnili go jako swojego menedżera{{odn|Miles|1997|s=84–88}}. W pierwszej połowie roku Epstein starał się anulować obligacje kontraktowe zespołu z Kaempfertem. W końcu udało mu się wynegocjować zakończenie umowy o miesiąc wcześniej niż planowano, w zamian za ostatnią sesję nagraniową w Hamburgu{{odn|Winn|2008|s=10}}. W kwietniu Beatlesi wylądowali na hamburskim lotnisku, skąd odebrała ich Kirchherr z wiadomością o śmierci Sutcliffe’a dzień wcześniej (później okazało się, że powodem jego śmierci był [[krwotok śródmózgowy]]){{odn|Lewisohn|1992|s=56}}.
 
Tymczasem Epstein rozpoczął negocjacje z wytwórniami płytowymi w celu zdobyciu dla Beatlesów kontraktu. Udało mu się wynegocjować przedwczesne zakończenie umowy z Polydorem w zamian za dodatkowy udział w nagraniach Sheridana{{odn|Lewisohn|2013|s=612, 629}}. 1 stycznia 1962 roku Beatlesi nagrywali w studiu [[Decca Records]], starając się o kontrakt. Przedstawiciele wytwórni nie wyrazili zainteresowania, oświadczając Epsteinowi, że zespoły gitarowe nie mają przyszłości{{odn|The Beatles|2000|s=67}}. Trzy miesiące później, za pośrednictwem producenta [[George Martin (producent)|George’a Martina]], grupa podpisała kontrakt z [[Parlophone]], należącą do [[EMI]]{{odn|Lewisohn|1992|s=56}}.
 
[[Plik:Abbey Rd Studios.jpg|thumb|200px|Wejście do [[Abbey Road Studios]] (zdjęcie wykonane w 2007 roku)]]
Pierwsza sesja nagraniowa Beatlesów z Martinem odbyła się 6 czerwca 1962 roku w należącym do EMI studiu [[Abbey Road Studios]]{{odn|Lewisohn|1992|s=59}}. Martin niezwłocznie po rozpoczęciu nagrań poskarżył się Epsteinowi na słabą grę Besta, sugerując zatrudnienie [[Muzyk sesyjny|sesyjnego]] perkusisty{{odn|Spitz|2005|s=318, 322}}. Beatlesi, już wcześniej zastanawiający się nad usunięciem Besta z zespołu{{odn|Miles|1998|s=49–50}}, w połowie sierpnia zastąpili go [[Ringo Starr]]em, który niedawno opuścił grupę Rory Storm and the Hurricanes{{odn|Lewisohn|1992|s=59}}. 4 września zespół nagrał „[[Love Me Do]]”. Martin, wciąż niezadowolony, zatrudnił na trzecią sesję Beatlesów tydzień później, perkusistę [[Andy White|Andy’ego White’a]]. Grupa nagrała z nim „Love Me Do”, „[[Please Please Me (singel)|Please Please Me]]” i „P.S. I Love You”{{odn|Lewisohn|1992|s=59}}. Ostatecznie Martin wybrał na [[debiut]]anckiego singla zespołu „Love Me Do” z udziałem Starra, choć na niektórych wydaniach po ponownym tłoczeniu znalazła się wersja z White’em, na której Starr grał na [[Bębenek baskijski|tamburynie]]{{odn|Lewisohn|1992|s=59}}. Singel, wydany w październiku, zajął siedemnaste miejsce na liście magazynu „Record Retailer”{{odn|Lewisohn|1992|s=59–60}}. W tym samym miesiącu Beatlesi po raz pierwszy wystąpili w [[Telewizja|telewizji]], śpiewając w regionalnym serwisie informacyjnym ''People and Places''{{odn|Lewisohn|1992|s=81, 355}}. W listopadzie, za namową Martina, zespół ponownie nagrał „Please Please Me”{{odn|The Beatles|2000|s=90}}{{odn|Lewisohn|1992|s=62, 84}}. Martin słusznie przewidział, że nowa wersja, w szybszym tempie, będzie ich pierwszym numerem jeden na listach{{odn|Harry|2000|odn=a|s=875}}.
 
W grudniu 1962 roku Beatlesi zakończyli piątą i ostatnią serię koncertów w Hamburgu{{odn|Lewisohn|1992|s=62, 86}}. Do końca roku doszli do porozumienia, że cała czwórka będzie się udzielać na albumach [[Śpiew|wokalnie]], również Starr, mimo ograniczonego zakresu głosu{{odn|Gould|2007|s=191}}. [[Lennon/McCartney|Lennon i McCartney]] stworzyli partnerstwo kompozytorsko-autorskie, które zepchnęło na dalszy plan Harrisona{{odn|Harry|2000|odn=a|s=494}}. Pragnąc zmaksymalizować potencjalny sukces komercyjny zespołu, Epstein namówił ich do przyjęcia profesjonalnego nastawienia do występów na żywo{{odn|Gould|2007|s=128, 133–134}}. Lennon przyznał w wywiadzie: „Jeśli chce się grać w dużych miejscach, trzeba zmienić nawyki – nie wolno jeść na scenie, przeklinać, palić. Wcześniej ubieraliśmy się tak, jak nam się podobało, i na scenie, i poza nią. [Epstein] uświadomił nas, że dżinsy nie są zbytnio mądrym wyborem i powinniśmy zakładać odpowiednie spodnie. Niemniej nie uczynił nas kwadratowymi, pozwolił nam w pewnym stopniu na indywidualizm”{{odn|The Beatles|2000|s=67}}.
 
=== 1963–1965: Beatlemania i brytyjska inwazja ===
[[Plik:The Beatles logo.svg|thumb|left|200px|Logo The Beatles, zaprojektowane przez Ivora Arbitera{{odn|Womack|2007|s=76}}]]
11 lutego 1963 roku Beatlesi nagrali dziesięć utworów, które wraz z czterema powstałymi wcześniej znalazły się na ich debiutanckim [[Album studyjny|albumie studyjnym]], ''[[Please Please Me]]''. Choć początkowo Martin chciał, by wydawnictwo zostało nagrane na żywo w The Cavern Club, zrezygnował z pomysłu ze względu na słabą akustykę klubu i wynajął na jeden dzień Abbey Road Studios{{odn|Gould|2007|s=147}}. Wydany w styczniu singel „Please Please Me” odniósł większy sukces niż „Love Me Do”, zajmując pierwsze miejsca na wszystkich brytyjskich notowaniach z wyjątkiem „Record Retailera”, gdzie dotarł do pozycji drugiej{{odn|Lewisohn|1992|s=88, 351}}. [[Krytyka muzyczna|Krytyk muzyczny]] [[Stephen Thomas Erlewine]] z [[AllMusic]] napisał, że choć Beatlesi „nagrali debiutancki album w pośpiechu, dekady po premierze wciąż brzmi on świeżo, właśnie z powodu tej intensywności tworzenia”{{odn|Erlewine|2009a}}. Lennon przyznał, że nie zwracali z McCartneyem szczególnej uwagi na jakość komponowania: „Po prostu pisaliśmy piosenki w stylu [[The Everly Brothers]] i Buddy’ego Holly’ego, [[Muzyka pop|popowe]] piosenki bez refleksji. Zależało nam na brzmieniu, słowa były wręcz nieistotne”{{odn|Sheff|1981|s=129}}.
 
Album ukazał się w marcu i był pierwszym z dwunastu z rzędu w dyskografii Beatlesów, które dotarły do pierwszego miejsca listy brytyjskiej sprzedaży „Record Retailera”, poprzednika [[UK Albums Chart]]{{odn|Lewisohn|1992|s=90, 351}}. W kwietniu odbyła się premiera trzeciego singla grupy, „[[From Me to You (singel)|From Me to You]]”, który z kolei zapoczątkował serię siedemnastu numerów jeden Beatlesów na notowaniu „Record Retailera” (poprzednika [[UK Singles Chart]]) niemalże z rzędu (tylko jeden singel pomiędzy nimi nie osiągnął szczytowej pozycji){{odn|Lewisohn|1992|s=89, 350–351}}. Czwarty singel, „[[She Loves You]]”, sprzedał się w cztery tygodnie w 750 tysiącach egzemplarzy, ustanawiając tym samym w Wielkiej Brytanii rekord tempa sprzedaży{{odn|Gould|2007|s=159}}. Do 1978 roku był to najchętniej kupowany singel w historii państwa (jego rekord pobił „Mull of Kintyre” zespołu [[Wings]], w którym grał McCartney){{odn|Harry|2000|odn=a|s=990}}. Sami Beatlesi, w przeciwieństwie do większości artystów, reagowali lekceważąco i komicznie na swój oszałamiający sukces{{odn|Gould|2007|s=166–169}}. W pierwszej połowie roku odbyli trzy trasy koncertowe po Wielkiej Brytanii{{odn|Lewisohn|1992|s=90, 98–105, 109–112}}. Ze względu na histeryczne uwielbienie, jakim byli obdarzani przez fanów, prasa stworzyła w tamtych czasach termin [[beatlemania]]{{odn|Spitz|2005|s=444–445}}. W lutym mieli koncertować jako [[Support (muzyka)|support]] amerykańskich piosenkarzy Tommy’ego Roe i Chrisa Monteza, jednak ze względu na popularność zastąpili ich w roli głównych gwiazd wieczoru, co było pierwszym takim przypadkiem w historii Wielkiej Brytanii{{odn|Lewisohn|1992|s=88}}. Taka sama sytuacja wynikła podczas majowo-czerwcowej trasy z [[Roy Orbison|Royem Orbisonem]]{{odn|Lewisohn|1992|s=90}}.
 
[[Plik:The Beatles and Lill-Babs 1963.jpg|thumb|200px|Od lewej: McCartney, Harrison, szwedzka piosenkarka Lill-Babs i Lennon na planie szwedzkiego programu telewizyjnego ''Drop-In'' 30 października 1963 roku{{odn|Miles|1998|s=86}}]]
W październiku Beatlesi zagrali pięć koncertów w [[Szwecja|Szwecji]], tym samym występując za granicą po raz pierwszy od czasu Hamburga{{odn|Harry|2000|odn=a|s=1088}}. 31 października wylądowali na [[Port lotniczy Londyn-Heathrow|lotnisku Heathrow]], gdzie mimo deszczu czekało na nich kilkuset fanów i kilkudziesięciu dziennikarzy{{odn|Lewisohn|1992|s=92–93}}. Dzień później rozpoczęli kolejną trasę po Wielkiej Brytanii, która miała trwać sześć tygodni, ale rozciągnęła się do dziewięciu miesięcy{{odn|Lewisohn|1992|s=127–133}}. W listopadzie policja użyła węży z wodą pod wysokim ciśnieniem w celu uspokojenia tłumu przed koncertem w [[Plymouth]]{{odn|Davies|1968|s=184–185}}. ''Please Please Me'' nieprzerwanie przez 30 tygodni zajmował pierwsze miejsce na liście „Record Retailera”, aż zastąpił go drugi album Beatlesów, ''[[With the Beatles]]''{{odn|Lewisohn|1992|s=90, 92, 100}}. Wydawnictwo, nagrane między lipcem a październikiem z wykorzystaniem lepszych technik studyjnych{{odn|Gould|2007|s=187}}, znajdowało się na notowaniu przez 40 tygodni, w tym 21 na miejscu pierwszym{{odn|Harry|2000|odn=a|s=1161}}. W tym samym czasie ukazał się singel „[[I Want to Hold Your Hand]]”, który – w celu maksymalizacji sprzedaży – nie został uwzględniony na albumie{{odn|Gould|2007|s=187–188}}. ''With the Beatles'' jako drugi album w historii Wielkiej Brytanii przekroczył próg miliona sprzedanych egzemplarzy{{odn|Harry|2000|odn=b|s=978}} (z czego pół miliona rozeszło się w tydzień{{odn|Lewisohn|1992|s=93}}). W „[[The Times]]” ukazała się seria artykułów analizujących muzykę i sukces Beatlesów{{odn|Harry|2000|odn=a|s=1162}}. [[Rzecznik prasowy]] zespołu, Tony Barrow, nazwał ich w dołączonej do albumu książeczce „bajeczną czwórką” („fabulous foursome”). Media to zaadaptowały i zaczęły ich nazywać The Fab Four{{odn|Harry|2000|odn=a|s=402}}.
 
[[Plik:The Beatles in America.JPG|thumb|left|200px|Beatlesi na [[Port lotniczy Johna F. Kennedy’ego w Nowym Jorku|lotnisku JFK]] 7 lutego 1964 roku]]
Należąca do EMI [[Stany Zjednoczone|amerykańska]] wytwórnia [[Capitol Records]] przez ponad rok odmawiała wydawania muzyki Beatlesów. W 1963 roku na dystrybucję części ich piosenek zgodziło się niezależne wydawnictwo Vee-Jay Records{{odn|Lewisohn|1992|s=350}}. ''[[Introducing... The Beatles]]'', album złożony głównie z utworów z ''Please Please Me'', został nagrany, ale przez dłuższy czas niewydany ze względu na zmianę managementu Vee-Jay{{odn|Spizer|2004|s=36}}. EMI podpisało kontrakt z wytwórnią Swan Records, która wydała singel „She Loves You”, nie odniósł on jednak sukcesu komercyjnego{{odn|Harry|2000|odn=a|s=225–226, 228, 1118–1122}}. Epstein wydał 40 tysięcy [[Dolar amerykański|dolarów]] na promocję Beatlesów w Stanach. Wzmożona emisja „I Want to Hold Your Hand” przez [[Waszyngton|waszyngtońską]] rozgłośnię [[radio]]wą WSPZ przyczyniła się do popularyzacji piosenki w skali całego kraju<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.cbsnews.com/news/beatles-helping-hand-shuns-fame/ |tytuł = Beatles’ ‘Helping Hand’ Shuns Fame |opublikowany = [[CBS News]] |data = 2004-01-16 |archiwum = https://web.archive.org/web/20170806140924/http://www.cbsnews.com/news/beatles-helping-hand-shuns-fame/ |zarchiwizowano = 2017-08-06 |język = en |data dostępu = 2017-06-28}}}</ref>. Wydany pod koniec grudnia singel z tym utworem już w połowie stycznia zajął pierwsze miejsce na liście [[Hot 100]] magazynu „[[Billboard (tygodnik)|Billboard]]”{{odn|Lewisohn|1992|s=136, 350}}. W tym samym miesiącu Vee-Jay wydał ''Introducing... The Beatles''{{odn|Spizer|2004|s=96}}, Capitol – ''[[Meet the Beatles!]]'', zaś Swan wznowił produkcję singla „She Loves You”{{odn|Davies|1968|s=218}}.
 
[[Plik:Beatles with Ed Sullivan.jpg|thumb|200px|Beatlesi i [[Ed Sullivan]] w lutym 1964 roku]]
7 lutego 1964 roku Beatlesi, otoczeni 4 tysiącami fanów na [[Port lotniczy Londyn-Heathrow|lotnisku Heathrow]], opuścili [[Londyn]]{{odn|Spitz|2005|s=457}} i wylądowali na [[Port lotniczy Johna F. Kennedy’ego w Nowym Jorku|lotnisku JFK]] w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]], witani przez 3 tysiące osób{{odn|Spitz|2005|s=459}}. Dwa dni później wystąpili w programie telewizyjnym ''[[The Ed Sullivan Show]]''. Odcinek oglądało na żywo około 73 miliony osób w 23 milionach gospodarstw domowych, czyli prawie 34 procent ludności w Stanach{{odn|Lewisohn|1992|s=137}}. Według [[Nielsen Media Research]], Beatlesi pobili tego wieczoru rekord oglądalności w historii amerykańskiej telewizji{{odn|Gould|2007|s=3}}. Choć recenzje w prasie były nieprzychylne{{odn|Spitz|2005|s=473–474}}, na kilku koncertach, które zagrali w następnych dniach w Stanach, podobnie jak w Wielkiej Brytanii, wybuchała beatlemania{{odn|Harry|2000|odn=a|s=1134–1135}}{{odn|Lewisohn|1992|s=137}}. Podczas krótkiej wizyty w Ameryce zespół wystąpił po raz drugi w ''The Ed Sullivan Show'', gromadząc 70 milionów ludzi przed telewizorami, a 22 lutego powrócił do Wielkiej Brytanii{{odn|Lewisohn|1992|s=137, 146–147}}. Zdaniem dziennikarzy i badaczy, ich wizyta w Stanach rozbudziła radość i ekscytację w amerykańskim społeczeństwie, pogrążonym w żałobie po [[Zamach na Johna F. Kennedy’ego|zamachu]] na [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy’ego]]<ref name="Gimore (RS Beatles/Dylan/60s)">{{cytuj stronę |url = https://www.rollingstone.com/music/news/bob-dylan-the-beatles-and-the-rock-roll-of-the-60s-19900823 |tytuł = Bob Dylan, the Beatles, and the Rock of the Sixties |nazwisko = Gilmore |imię = Mikal |praca = [[Rolling Stone]] |data = 1990-08-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180219151727/https://www.rollingstone.com/music/news/bob-dylan-the-beatles-and-the-rock-roll-of-the-60s-19900823 |zarchiwizowano = 2018=02-19 |język = en |data dostępu = 2018-02-19}}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.slate.com/articles/arts/culturebox/2013/11/kennedy_s_assassination_the_beatles_and_phil_spector_nov_22_1963_was_a_bad.html |tytuł = Did JFK’s Death Make Beatlemania Possible? |nazwisko = Hamilton |imię = Jack |praca = [[Slate]] |data = 2013-11-23 |język = en |data dostępu = 2014-09-23}}}</ref>. Fryzury Beatlesów zdobyły popularność wśród młodych Amerykanów{{odn|Gilliland|1969}}{{odn|Gould|2007|s=345}}. Ponadto, zespół zapoczątkował tak zwaną [[Brytyjska inwazja|brytyjską inwazję]], podczas której brytyjskie zespoły wydawały swoje pierwsze albumy w Stanach i wyruszały tam w trasy koncertowe, osiągając duże sukcesy{{odn|Gould|2007|s=9, 250, 285}}<ref name="Puterbaugh (British Invasion)">{{cytuj stronę |url = https://www.rollingstone.com/music/news/the-british-invasion-from-the-beatles-to-the-stones-the-sixties-belonged-to-britain-19880714 |tytuł = The British Invasion: From the Beatles to the Stones, The Sixties Belonged to Britain |nazwisko = Puterbaugh |imię = Parke |praca = [[Rolling Stone]] |data = 1988-07-14 |archiwum = https://web.archive.org/web/20170530194323/http://www.rollingstone.com/music/news/the-british-invasion-from-the-beatles-to-the-stones-the-sixties-belonged-to-britain-19880714 |zarchiwizowano = 2017-05-30 |język = en |data dostępu = 2018-02-19}}}</ref>. W tygodniu kończącym się 4 kwietnia 1964 roku na liście Hot 100 znajdowało się dwanaście piosenek Beatlesów, z czego pięć w pierwszej piątce listy{{odn|Lewisohn|1992|s=351}}.
 
Amerykańska [[wytwórnia filmowa]] [[United Artists]] zaoferowała Beatlesom kontrakt na trzy filmy{{odn|Harry|2000|odn=a|s=483–484}}. Pierwszym z nich był wyreżyserowany przez [[Richard Lester|Richarda Lestera]] [[mockument]] ''[[Noc po ciężkim dniu]]'', w którym członkowie zespołu zagrali samych siebie{{odn|Gould|2007|s=230–232}}. Film odniósł sukces komercyjny, a krytycy porównywali Beatlesów do [[Bracia Marx|braci Marx]]{{odn|Harry|2000|odn=a|s=489–490}}. Wytwórnia płytowa United Artists wydała w czerwcu [[Ścieżka dźwiękowa|ścieżkę dźwiękową]] ''[[A Hard Day’s Night]]'', złożoną z piosenek Beatlesów i orkiestrowej muzyki z filmu, przygotowanej przez Martina. W pozostałych państwach ''A Hard Day’s Night'' ukazał się jako trzeci album studyjny zespołu, zawierający oprócz dzieł z filmu inne, premierowe utwory{{odn|Lewisohn|1988|s=47}}. Zdaniem Erlewine’a, dzięki wydawnictwu Beatlesi „w końcu stali się sobą samymi. Wszystkie różnorodne wpływy z ich pierwszych albumów połączyły się w jasne, radosne i oryginalne brzmienie, wypełnione dzwoniącymi gitarami i zniewalającymi melodiami”{{odn|Erlewine|2009c}}. Efekt „dzwoniących gitar” był skutkiem pierwszego użycia przez Harrisona [[Gitara dwunastostrunowa|dwunastostrunowej]] [[Gitara elektryczna|gitary elektrycznej]] firmy [[Rickenbacker]]{{odn|Gould|2007|s=286–287}}.
 
[[Plik:Paul, George & John.png|thumb|left|200px|Od lewej: McCartney, Harrison i Lennon podczas występu w duńskiej telewizji w 1964 roku]]
W czerwcu i lipcu Beatlesi odbyli światową trasę koncertową, obejmującą 37 występów w [[Dania|Danii]], [[Holandia|Holandii]], [[Hongkong]]u, [[Australia|Australii]] i [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]], z czego podczas pięciu hospitalizowany ze względu na [[Tonsillektomia|tonsillektomię]] Starr został zastąpiony przez Jimmiego Nicola{{odn|Lewisohn|1992|s=160–161, 163}}. W sierpniu i wrześniu zespół zagrał 30 koncertów w 23 miastach w Stanach Zjednoczonych, gromadząc od 10 do 20 tysięcy widzów{{odn|Gould|2007|s=249}}. W sierpniu dziennikarz Al Aronowitz zapoznał Beatlesów z [[Bob Dylan|Bobem Dylanem]], który zaprezentował im [[Marihuana|marihuanę]]{{odn|Gould|2007|s=252}}{{odn|Miles|1997|s=185}}. Zdaniem biografa zespołu, Jonathana Goulda, spotkanie zaowocowało adaptacją stylistyki Dylana przez Beatlesów i na odwrót. W dalszej perspektywie doprowadziło to do zamazania tradycyjnego podziału między kulturą [[Muzyka folkowa|muzyki folkowej]], którą reprezentował Dylan, a kulturą [[rock]]a, zdominowaną przez podążających za aktualnymi trendami nastolatków{{odn|Gould|2007|s=252–253}}. Podczas trasy Beatlesi buntowali się przeciwko [[Segregacja rasowa|segregacji rasowej]], nie wychodząc na scenę, dopóki wśród publiczności nie zostanie zniesiony podział na [[Biała odmiana człowieka|białych]] i [[Czarna odmiana człowieka|czarnych]]<ref name="Integration (BBC)">{{cytuj stronę |url = https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-14963752 |tytuł = The Beatles Banned Segregated Audiences, Contract Shows |praca = [[BBC News]] |data = 2011-09-18 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180214193031/http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-14963752 |zarchiwizowano = 2018-02-14 |język = en |data dostępu = 2018-02-17}}}</ref><ref name="Integration (Mirken)">{{cytuj stronę |url = http://greenlining.org/blog/2013/1964-civil-rights-and-the-beatles/ |tytuł = 1964, Civil Rights – and the Beatles? |nazwisko = Mirken |imię = Bruce |opublikowany = Greenling Institute |data = 2013-09-11 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180220034646/http://greenlining.org/blog/2013/1964-civil-rights-and-the-beatles/ |zarchiwizowano = 2018-02-20 |język = en |data dostępu = 2018-02-17}}}</ref>{{odn|Lewisohn|1992|s=171}}. W grudniu ukazał się czwarty album zespołu, ''[[Beatles for Sale]]''. Podczas prac nad nim narastał konflikt między artystycznymi ambicjami muzyków a presją osiągania sukcesu komercyjnego. Nieustanne koncertowanie na całym świecie nie sprzyjało pisaniu piosenek i choć zespół chciał, podobnie jak przy ''A Hard Day’s Night'', wydać album wyłącznie z własnymi kompozycjami, ostatecznie do ośmiu z nich dołączono sześć [[cover]]ów{{odn|Gould|2007|s=255–256}}{{odn|Lewisohn|1992|s=167–176}}.
 
[[Plik:TrailerUSHelp.jpg|thumb|200px|Beatlesi w amerykańskim zwiastunie ''[[Na pomoc!]]'']]
Na początku 1965 roku członkowie grupy nieumyślnie spróbowali [[Dietyloamid kwasu lizergowego|LSD]], dodanego przez dentystę Harrisona do ich kaw<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/news/revealed-dentist-who-introduced-beatles-to-lsd-6231654.html |tytuł = Revealed: Dentist who introduced Beatles to LSD |data = 2006-09-09 |praca = [[The Independent]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20180513223841/https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/news/revealed-dentist-who-introduced-beatles-to-lsd-6231654.html |zarchiwizowano = 2018-05-13 |język = en |data dostępu = 2018-05-13}}</ref>. Incydent przyczynił się do regularnego zażywania przez nich narkotyku. Po latach przyznawali w wywiadach, że LSD „otwarło im oczy” i miało wpływ na muzykę, którą tworzyli{{odn|Gould|2007|s=316}}{{odn|Brown|Gaines|2002|s=228}}. Ku zaskoczeniu części [[Opinia publiczna|opinii publicznej]], w czerwcu [[Władcy brytyjscy|królowa]] [[Elżbieta II]] przyznała całej czwórce [[Order Imperium Brytyjskiego]]{{sfn|Spitz|2005|s=556}}, przyznawane głównie weteranom wojennym i przywódcom. W ramach protestu niektórzy posiadacze orderu go zwrócili{{sfn|Spitz|2005|s=557}}. W lipcu odbyła się premiera drugiego filmu Beatlesów, ''[[Na pomoc!]]'', również wyreżyserowanego przez Lestera{{odn|Gould|2007|s=275}}. Produkcja zebrała mieszane recenzje, a sam zespół nie był z niej zadowolony{{odn|Gould|2007|s=274}}. Podobnie jak w przypadku ''A Hard Day’s Night'', międzynarodowa wersja albumu ''[[Help!]]'' zawierała utwory z filmu i inne premierowe nagrania, a na edycji amerykańskiej obok piosenek z filmu znalazła się orkiestrowa ścieżka dźwiękowa{{odn|Lewisohn|1988|s=62}}. ''Help!'' jest ostatnią płytą Beatlesów, na której znalazły się covery{{odn|Gould|2007|s=276–280}}. Podczas nagrań członkowie zespołu rozszerzyli swoje brzmienie o instrumenty klasyczne (skorzystali chociażby z [[Kwartet smyczkowy|kwartetu smyczkowego]]){{odn|Gould|2007|s=290–292}}{{odn|Lewisohn|1988|s=59, 62}}. [[Ballada (muzyka)|Ballada]] „[[Yesterday (piosenka The Beatles)|Yesterday]]”, napisana i nagrana przez McCartneya bez udziału pozostałej trójki, doczekała się największej liczby coverów spośród wszystkich utworów w historii muzyki (co najmniej 1600 nagrań tylko do 1986 roku)<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.guinnessworldrecords.com/content_pages/record.asp?recordid=50867 |tytuł = Most Recorded Song |praca = [[Księga rekordów Guinnessa]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20060910071729/https://www.guinnessworldrecords.com/content_pages/record.asp?recordid=50867 |zarchiwizowano = 2006-09-10 |język = en |data dostępu = 2009-10-29}}</ref>.
 
[[Plik:Beatles press conference 1965.jpg|thumb|left|200px|Beatlesi podczas konferencji prasowej w [[Minnesota|Minnesocie]] w sierpniu 1965 roku]]
Trzecia trasa Beatlesów po Stanach Zjednoczonych rozpoczęła się 15 sierpnia 1965 roku na [[Shea Stadium]] w Nowym Jorku. Występ pobił rekordy największej publiczności (ponad 55 tysięcy ludzi) i największego dochodu (304 tysiące dolarów) w historii{{sfn|Lewisohn|1992|s=181}}. Koncerty z trasy stanowiły jedno z pierwszych zastosowań [[Monitor odsłuchowy|monitorów odsłuchowych]]{{odn|Emerson|2009}}. We wrześniu stacja [[American Broadcasting Company|ABC]] rozpoczęła dwuletnią emisję fabularnego [[Serial animowany|serialu animowanego]] ''The Beatles'' o członkach zespołu{{odn|McNeil|1996|s=82}}. Był to pierwszy w historii przypadek emisji programu z animowanymi wersjami rzeczywistych ludzi<ref name="Animators">{{cytuj stronę |url = https://www.beatlescartoon.com/animators/animators.html |tytuł = Animators |opublikowany = Beatles Cartoon |archiwum = https://web.archive.org/web/20160329194411/http://www.beatlescartoon.com/animators/animators.html |zarchiwizowano = 2016-03-29 |język = en |data dostępu = 2016-04-12}}</ref>. W grudniu odbyła się premiera albumu ''[[Rubber Soul]]'', który jako pierwszy w karierze Beatlesów nie został nagrany podczas trasy koncertowej lub zdjęć do filmu{{odn|Lewisohn|1992|s=202}}. George Martin przyznał, że po raz pierwszy zaczęli myśleć o albumie jako o zwartej, artystycznej całości, a nie tylko kolekcji singli<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Hertsgaard |imię = Mark |tytuł = A Day In The Life: the Music and Artistry of the Beatles |data = 1995 |wydawca = Delacorte Press |miejsce = [[Nowy Jork]] |isbn = 978-0-385-31377-3 |strony = 149–150}}</ref>. Krytycy zwracali uwagę, że muzycy głębiej niż dotychczas poruszali tematykę filozoficzną i miłosną{{odn|Brown|Gaines|2002|s=181–182}}. Lennon i Starr wyznali, że głównym czynnikiem, który na nich wpływał podczas komponowania i nagrań, była marihuana{{odn|Brown|Gaines|2002|s=182}}{{odn|The Beatles|2000|s=194}}. Nowatorstwem w skali muzyki popularnej było zastosowanie przez Harrisona w utworze „[[Norwegian Wood (This Bird Has Flown)]]” [[sitar]]u{{odn|Gould|2007|s=297–298, 423}}. Starr nazwał ''Rubber Soul'' „odlotem” Beatlesów{{odn|Spitz|2005|s=591}}, a McCartney skomentował: „Mieliśmy swój słodki okres, teraz czas się rozwijać”{{odn|The Beatles|2000|s=197}}. W 2003 roku wydawnictwo zajęło piąte miejsce na liście [[Lista 500 albumów wszech czasów magazynu Rolling Stone|500 albumów wszech czasów]] „[[Rolling Stone|Rolling Stone’a]]”<ref name="rollingstone2003">{{cytuj pismo |tytuł = The 500 Greatest Albums of All Time |url = https://www.rollingstone.com/news/story/5938174/the_rs_500_greatest_albums_of_all_time |czasopismo = Rolling Stone |język = en |miejsce = [[Nowy Jork]] |data = 2003-11-18 |archiwum = https://web.archive.org/web/20080623212750/https://www.rollingstone.com/news/story/5938174/the_rs_500_greatest_albums_of_all_time |zarchiwizowano = 2008-06-23 |data dostępu = 2009-09-13}}</ref>. Okres nagrań był jednak początkiem narastających konfliktów między członkami zespołu i rozbieżności w koncepcjach kompozytorskich McCartneya i Lennona{{odn|Harry|2000|odn=b|s=780}}{{odn|Miles|1997|s=268, 276, 278–279}}.
 
=== 1966–1967: Rezygnacja z koncertowania i zwrot ku psychodelii ===
Linia 79:
|treść = [[Chrześcijaństwo]] przeminie. Wykruszy się i zniknie. Nie trzeba się o to spierać, mam rację i czas to potwierdzi. Jesteśmy teraz popularniejsi niż [[Jezus Chrystus|Jezus]]. Nie wiem, co się skończy pierwsze, [[rock and roll]] czy chrześcijaństwo.
|autor =
|źródło = [[John Lennon]] w 1966 roku{{odn|Gould|2007|s=307–309}}
|styl = box prawy
|szerokość = 250px
}}
W czerwcu 1966 roku w telewizji zostały wyemitowane promocyjne filmy z niealbumowymi utworami „Paperback Writer” i „Rain”, które historyk sztuki Saul Austerlitz nazwał jednymi z pierwszych [[teledysk]]ów w historii{{odn|Lewisohn|1992|s=221–222}}{{odn|Austerlitz|2007|s=18}}. W lipcu 1966 roku Beatlesi występowali na [[Filipiny|Filipinach]], gdzie Epstein dyplomatycznie odrzucił w ich imieniu zaproszenie pierwszej damy, [[Imelda Marcos|Imeldy Marcos]], na śniadanie w Pałacu Prezydenckim{{odn|Spitz|2005|s=619–620}}. Odmowa wywołała skandal i wzbudziła zamieszki, przez które zespół miał trudności z wydostaniem się z kraju{{odn|Spitz|2005|s=623}}. Bezpośrednio po Filipinach Beatlesi odwiedzili po raz pierwszy [[Indie]]{{odn|Lavezzoli|2006|s=177}}. Kolejny skandal z udziałem zespołu wybuchł po wywiadzie, w którym Lennon powiedział, że Beatlesi są popularniejsi niż Jezus{{odn|Gould|2007|s=307–309}}. Jego wypowiedź spotkała się z ostrym odbiorem w szczególności amerykańskich organizacji religijnych i konserwatywnych (w tym [[Ku Klux Klan]]u){{odn|Lewisohn|1992|s=212–213}}. Protest wystosował [[Watykan]], a zespół został zbojkotowany przez stacje w [[Hiszpania|Hiszpanii]], [[Dania|Danii]] i [[Południowa Afryka|Południowej Afryce]]{{odn|Norman|2008|s=449}}. Lennon, choć przeprosił, wytłumaczył, że miał na myśli reakcje ludzi na ich sukces{{odn|Gould|2007|s=346}}. Tymczasem Beatlesi postanowili, że ich zbliżająca się sierpniowa trasa po Stanach będzie ostatnią{{odn|Lewisohn|1992|s=210, 230}}. Przyczyną takiej decyzji było znużenie rutyną związaną z występowaniem na żywo oraz aspekty techniczne – jako że zespół grał na dużych stadionach, krzyk publiczności zagłuszał muzykę{{odn|Harry|2000|odn=a|s=1093}}.
 
[[Plik:WCFL Sound 10 survey October 1966 Beatles Jim Stagg (cropped).jpg|thumb|left|200px|Beatlesi i Jimmy Staggs w 1966 roku podczas wywiadu dla stacji radiowej WCFL w [[Chicago]]]]
W sierpniu, dwa tygodnie przed rozpoczęciem trasy, odbyła się premiera kolejnego albumu Beatlesów, ''[[Revolver (album)|Revolver]]''{{odn|Gould|2007|s=348}}. Scott Plagenhoef z serwisu [[Pitchfork]] nazwał go „dotarciem zespołu do najwyższego poziomu pewności siebie” i „zdefiniowaniem na nowo tego, co rozumiano pod pojęciem muzyki popularnej”{{odn|Plagenhoef|2009}}. Beatlesi po raz pierwszy zrezygnowali ze wspólnego zdjęcia na okładce, zastępując je grafiką autorstwa poznanego jeszcze w Hamburgu [[Klaus Voormann|Klausa Voormanna]]{{odn|Gould|2007|s=348}}. Zespół zaprezentował na ''Revolverze'' wyrafinowane kompozytorstwo, szeroki wachlarz studyjnych eksperymentów oraz mieszaninę różnych stylistyk i rozwiązań muzycznych, od innowacyjnych, [[Chordofony smyczkowe|smyczkowych]] aranżacji po [[Rock psychodeliczny|rocka psychodelicznego]]{{odn|Gould|2007|s=348}}. Przykładem eksperymentalnej piosenki jest „[[Tomorrow Never Knows]]”, z tekstem Lennona, zaczerpniętym z książki ''Doświadczenie psychodeliczne. Podręcznik inspirowany Tybetańską Księgą Umarłych'' [[Timothy Leary|Timothy’ego Leary’ego]], Ralpha Metznera i [[Ram Dass|Rama Dassa]]. W utworze zastosowano zaimprowizowany efekt, polegający na [[Miksowanie|zmiksowaniu]] nakładających się na siebie, nagranych wcześniej pętli dźwiękowych, ponadto wprowadzono nowatorską technikę sztucznego zdwajania śladów{{odn|Gould|2007|s=364–366}}. W „[[Eleanor Rigby]]”, który Gould nazwał „prawdziwą hybrydą, nieprzystającą do zasad żadnego gatunku muzycznego”, zagrał [[oktet]] smyczkowy{{odn|Gould|2007|s=350, 402}}. Na albumie znalazły się trzy piosenki Harrisona – więcej niż na jakimkolwiek wcześniejszym{{odn|Lewisohn|1992|s=224}}. ''Revolver'' zajął trzecie miejsce na liście 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a”{{r|rollingstone2003}}. Rob Sheffield nazwał ją w książce ''[[Rolling Stone Album Guide]]'' „najlepszym albumem Beatlesów, a co za tym idzie najlepszym albumem kogokolwiek”. Dodał, że Beatlesi byli „u szczytu sił i rywalizowali już tylko ze sobą nawzajem, bo nikt inny nie mógł się z nimi równać”{{odn|Brackett|Hoard|2004|s=53}}. Utwory z ''Revolvera'' zostały zupełnie pominięte podczas trasy po Stanach, jako że zagranie ich na żywo przez czteroosobowy zespół było niemożliwe{{odn|Lewisohn|1992|s=361–365}}. Biograf Chris Ingham napisał, że „Beatlesi koncertowi i studyjni stali się już dwoma zupełnie różnymi bestiami”{{odn|Ingham|2006|s=44}}. 29 sierpnia na stadionie [[Candlestick Park]] w [[San Francisco]] odbył się ostatni publiczny koncert zespołu, kończący ich czteroletni okres niemalże pozbawionego przerw koncertowania, obejmujący ponad 1400 występów na całym świecie{{odn|Gould|2007|s=5–6, 249, 281, 347}}.
 
Linia 95:
|szerokość = 300px
}}
W listopadzie Beatlesi, wyzwoleni z ciężaru koncertowania, podjęli się kolejnego eksperymentu, jakim było nagranie albumu ''[[Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band]]''{{odn|Lewisohn|1992|s=232}}. [[Inżynier dźwięku]] Geoff Emerick wspominał, że nagrania zajęły ponad 400 godzin, a „wszystko na ''Sgt. Pepper'' musiało być inne. Mieliśmy mikrofony w dzwonach [[Instrument dęty|instrumentów dętych]] i słuchawki przekształcone w mikrofony, przywiązane do [[Skrzypce|skrzypiec]]. Mieliśmy potężne, prymitywne oscylatory, które różnicowały prędkości instrumentów i wokali. Mieliśmy taśmy, pocięte na kawałki i posklejane do góry nogami”{{odn|Gould|2007|s=387–388}}. Do piosenki „[[A Day in the Life]]” została zatrudniona czterdziestoosobowa orkiestra{{odn|Gould|2007|s=387–388}}. Pierwszym efektem sesji nagraniowych był wydany w lutym 1967 roku singel z [[Strona A i strona B#Podwójne strony A|podwójną stroną A]] „[[Strawberry Fields Forever]]”/„Penny Lane”{{odn|MacDonald|2005|s=221}}, zaś sam album ukazał się w czerwcu{{odn|MacDonald|2005|s=220}}. Złożoność, z jaką go nagrano (choćby użycie zapisu wielościeżkowego), zdumiała ówczesnych artystów{{odn|Harry|2000|odn=a|s=970}}, a recenzenci byli w zdecydowanej większości zachwyceni{{odn|Gould|2007|s=420–425}}. Teksty piosenek już w 1967 roku stały się obiektem analiz naukowych, przeprowadzonych przez amerykańskiego [[profesor]]a Richarda Poirier{{odn|Gould|2007|s=423–425}}. Innym istotnym kulturowo aspektem albumu była okładka, nazwana przez biografa Billa Harry’ego najsłynniejszą i jedną z najczęściej podrabianych w historii{{odn|Harry|2000|odn=a|s=970}}. Kolaż, zaprojektowany przez [[Peter Blake (malarz)|Petera Blake’a]] i Janna Hawortha, przedstawiał Beatlesów w otoczeniu kilkudziesięciu słynnych osób{{odn|The Beatles|2000|s=248}}. Wąsy, które miała główna czwórka, stały się później znakiem rozpoznawalnym [[Ruch hippisowski|ruchu hippisowskiego]]{{odn|The Beatles|2000|s=236}}. ''Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band'' zajął pierwsze miejsce listy 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a”{{r|rollingstone2003}} i jako pierwsze rockowe wydawnictwo w historii został nagrodzony [[Nagroda Grammy|Grammy]] w kategorii [[Nagroda Grammy w kategorii Album roku|album roku]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1993/02/24/grammys-one-track-mind/04cd977e-b44a-461c-817b-ef8b66b472a0/?utm_term=.65a102310292 |tytuł = Grammy’s One-Track Mind |nazwisko = Harrington |imię = Richard |praca = [[The Washington Post]] |data = 1993-02-24 |język = en |data dostępu = 2019-01-24}}</ref>.
 
Około 350 milionów ludzi na całym świecie oglądało 25 czerwca pierwszy w historii program emitowany międzynarodowo za pośrednictwem [[Telewizja satelitarna|telewizji satelitarnej]], ''Our World'', podczas którego Beatlesi zaprezentowali premierowo wydany tydzień później singel „[[All You Need Is Love]]”{{odn|Lewisohn|1992|s=237, 259–260}}. Piosenka stała się [[hymn]]em [[Kontrkultura|kontrkulturowego]] ruchu [[Flower Power]] podczas tak zwanego Lata Miłości{{odn|Gould|2007|s=428–429}}. W sierpniu Beatlesi, przebywający w [[Bangor (Walia)|Bangorze]] na kursie [[Medytacja transcendentalna|medytacji transcendentalnej]] [[Maharishi Mahesh Yogi|Maharishi Mahesha Yogiego]], dowiedzieli się o śmierci [[Brian Epstein|Epsteina]], spowodowanej przedawkowaniem leków (według spekulacji popełnił [[samobójstwo]]){{odn|Spitz|2005|s=709, 713–719}}. Lennon wspominał: „Zawaliliśmy się. Wiedziałem, że mamy problem. Wiedziałem, że nie umiemy robić nic innego, niż grać muzykę, więc byłem przerażony. Myślałem, że to już nasz koniec”{{odn|The Beatles|2000|s=268}}. Na przełomie listopada i grudnia odbyła się premiera wydawnictwa ''[[Magical Mystery Tour]]'', zawierającego sześć utworów, nagranych na potrzeby [[Magical Mystery Tour (film)|filmu pod tym samym tytułem]]. W Wielkiej Brytanii płyta pełniła rolę podwójnego [[EP|minialbumu]], zaś w Stanach, gdzie do sześciu piosenek z filmu dołączono pięć utworów z niedawnych singli, ''Magical Mystery Tour'' wydano jako pełny album{{odn|Lewisohn|1992|s=350–351}}{{odn|Gould|2007|s=452}}. Richie Unterberger z [[AllMusic]] ocenił, że ścieżka dźwiękowa do filmu „swoim psychodelicznym brzmieniem pozostaje w duchu ''Sgt. Peppera'', czasami jest nawet bardziej przestrzenna”, a piosenki z singli są „wielkie, wspaniałe i innowacyjne”{{odn|Unterberger|2009c}}. W [[Boxing Day]] stacja [[BBC One|BBC1]] wyemitowała premierowo film ''Magical Mystery Tour'', wyreżyserowany głównie przez McCartneya. „[[Daily Express]]” nazwał go „rażącym śmieciem”, zaś „[[Daily Mail]]” „wyrazem kolosalnej zarozumiałości”{{sfn|Gould|2007|s=455–456}}. Ze względu na fatalne przyjęcie filmu w Wielkiej Brytanii, amerykańskie stacje w ogóle nie wyraziły zainteresowania jego emisją{{sfn|Harry|2000a|s=703}}.
Linia 101:
=== 1968–1970: Ostatnie lata ===
[[Plik:TheBeatles68LP.jpg|thumb|200px|Zaprojektowana przez [[Richard Hamilton (malarz)|Richarda Hamiltona]] minimalistyczna okładka albumu ''[[The Beatles (album)|The Beatles]]'', znanego też jako Biały Album, kontrastująca z okładką ''Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band''{{odn|Gould|2007|s=510–511}}]]
W lutym 1968 roku Beatlesi wylecieli na planowo trzymiesięczny kurs medytacji transcendentalnej w [[Aśrama (pustelnia)|aśramie]] Yogiego w [[Rishikesh]]u w północnych [[Indie|Indiach]]{{odn|Harry|2000|odn=a|s=705–706}}. Po śmierci Epsteina, Yogi przejął rolę [[guru]] muzyków. Starr powrócił do Anglii po dziesięciu dniach, a McCartney po około miesiącu{{odn|Gould|2007|s=463–468}}. Po sugestiach, że Yogi manipuluje muzykami i wykorzystuje seksualnie kobiety, również Lennon podjął decyzję o opuszczeniu Indii. Po dwumiesięcznym pobycie poleciał do Anglii w towarzystwie nieprzekonanego do powrotu Harrisona{{odn|Harry|2000|odn=a|s=705–706}}{{odn|Gould|2007|s=463–468}}. McCartney przyznał, że zwrócenie się ku Yogiemu było błędem{{odn|Harry|2000|odn=a|s=705–706}}. Pobyt grupy w Indiach okazał się jednak wyjątkowo płodny muzycznie – muzycy napisali tam od 30 do 50 piosenek, z czego niektóre nagrywali jeszcze po zakończeniu działalności zespołu{{odn|Goldman|1988|s=297}}<ref name="Choudhury/DN&A">{{cytuj stronę |url = http://www.dnaindia.com/entertainment/report_martin-scorsese-films-harrison-s-tryst-with-indian-spirituality_1384278 |tytuł = Martin Scorsese films Harrison’s tryst with Indian spirituality |nazwisko = Choudhury |imię = Uttara |archiwum = https://web.archive.org/web/20100520060724/http://www.dnaindia.com/entertainment/report_martin-scorsese-films-harrison-s-tryst-with-indian-spirituality_1384278 |praca = Daily News & Analysis |data = 2010-05-17 |zarchiwizowano = 2010-05-20 |język = en |data dostępu = 2018-04-11}}</ref>. W maju Beatlesi rozpoczęli sesje nagraniowe do kolejnego albumu{{odn|Lewisohn|1992|s=283–304}}. W czerwcu odbyła się premiera filmu animowanego ''[[Żółta łódź podwodna]]'', opartego na ich muzyce i zawierającego cztery premierowe utwory. Muzycy wystąpili w nim w rolach [[cameo]]{{odn|Gould|2007|s=485}}. Produkcja spotkała się z pozytywnym odbiorem krytyków, którzy chwalili muzykę, humor i innowacyjny styl animacji{{odn|Gould|2007|s=487, 505–506}}.
 
Sesjom nagraniowym, które trwały do października, towarzyszył ogrom spięć i kłótni między Beatlesami{{odn|Lewisohn|1992|s=283–304}}. Starr na dwa tygodnie opuścił zespół{{odn|Winn|2009|s=205–207}}, a Lennon stracił zainteresowanie pracą z McCartneyem{{odn|Gould|2007|s=513, 516}}, którego piosenkę „[[Ob-La-Di, Ob-La-Da]]” nazwał „babcinym dziadostwem”{{odn|Emerick|Massey|2006|s=246}}. Lennon denerwował pozostałych członków zespołu przyprowadzaniem do studia swojej partnerki, [[Awangarda (sztuka)|awangardowej]] artystki [[Yoko Ono]]{{odn|Harry|2000|odn=b|s=103}}. Przyznał, że „każda piosenka [z albumu] jest indywidualna, nie ma tam w ogóle muzyki Beatlesów. Jest John z zespołem, Paul z zespołem i George z zespołem”{{odn|Gould|2007|s=509}}. I on, i McCartney nazwali sesję początkiem rozpadu grupy{{odn|The Beatles|2000|s=237}}{{odn|Harry|2000|odn=b|s=102}}. Ostatecznie podwójny album ukazał się w listopadzie pod tytułem ''[[The Beatles (album)|The Beatles]]'' i ze względu na okładkę jest znany jako Biały Album. Jako pierwszy w dyskografii Beatlesów został wydany nie przez EMI, ale założoną przez nich wytwórnię [[Apple Records]]{{odn|Lewisohn|1992|s=278}}. Choć w samych Stanach ''The Beatles'' sprzedał się w 4 milionach egzemplarzy w miesiąc, a pochodzące z niego utwory dominowały w radiostacjach, odbiór krytyków wahał się – według Goulda – między mieszanym a negatywnym: „Nawet ci najbardziej pozytywnie nastawieni recenzenci nie wiedzieli, co zrobić z tymi bezkształtnymi tworami piosenkopodobnymi”{{odn|Gould|2007|s=528}}. Z biegiem lat wydawnictwo zaczęło wywoływać lepsze reakcje i zajęło dziesiąte miejsce na liście 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a”{{r|rollingstone2003}}. Mark Richardson z serwisu Pitchfork nazwał go „długim i zamaszystym, pełnym pomysłów, choć także słabości, z bardzo różnorodnym repertuarem. Upadki stanowią o nim jednak równie mocno, co wzloty”{{odn|Richardson|2009}}.
 
[[Plik:Billy Preston perforning in 1971.jpg|thumb|left|200px|Amerykański muzyk [[soul]]owy [[Billy Preston (muzyk)|Billy Preston]], nazywany podczas prac nad ''Get Back'' [[Piąty beatles|piątym Beatlesem]] (zdjęcie z 1971 roku)]]
W styczniu 1969 roku, czyli aż siedem miesięcy po premierze ''Żółtej łodzi podwodnej'', odbyła się premiera ścieżki dźwiękowej ''[[Yellow Submarine (album)|Yellow Submarine]]''. Na albumie znalazły się cztery piosenki, które po raz pierwszy pojawiły się w filmie, dwa wydane wcześniej utwory oraz muzyka instrumentalna, skomponowana przez Martina{{odn|Lewisohn|1992|s=304, 350}}. Tymczasem Martin zaproponował zespołowi stworzenie materiału, który wykonają po raz pierwszy w filmie{{odn|Harry|2000|odn=b|s=539}}. Od stycznia Beatlesi, filmowani przez Michaela Lindsay-Hogga, pracowali nad muzyką do programu telewizyjnego ''Beatles at Work''{{odn|Harry|2000|odn=b|s=539}}{{odn|Lewisohn|1992|s=306–307}}. Martin przyznał: „Projekt nie był zbyt wesołym doświadczeniem. Relacje między Beatlesami były złe jak nigdy dotąd”{{odn|Harry|2000|odn=b|s=539}}. Lennon nazwał sesję nagraniową „piekłem, najnędzniejszą na świecie”, a Harrison „dnem wszech czasów”{{odn|Lewisohn|1992|s=310}}. Zirytowany, opuścił studio po pięciu dniach, a gdy powrócił, zagroził, że jeśli nie porzucą pomysłu występu na żywo, opuści zespół. Zgodnie z jego żądaniem, prace nad filmem zakończono, choć nagrany materiał zachowano. Sesje do albumu, zatytułowanego wówczas ''Get Back'', przeniesiono z Twickenham Film Studios do nowo wybudowanego Apple Studio{{odn|Lewisohn|1992|s=306–307, 309}}. Aby załagodzić napięcia, Harrison zaprosił do studia klawiszowca [[Billy Preston (muzyk)|Billy’ego Prestona]], który został wymieniony jako [[Featuring|gość]] na singlu „Get Back”{{odn|Lewisohn|1992|s=309–314}}{{odn|Harry|2000|odn=a|s=451, 660}}. Mimo niechęci Harrisona, zespół postanowił nagrać występ na żywo, który zostanie wykorzystany w filmie Lindsay-Hogga{{odn|Harry|2000|odn=b|s=539}}. 30 stycznia Beatlesi zagrali na dachu budynku Apple Corps przy ulicy [[Savile Row]] w Londynie i był to ostatni raz, gdy wystąpili na żywo w czwórkę. Publiczność stanowili ich przyjaciele i współpracownicy{{odn|Lewisohn|1992|s=307–308, 312}}. Pięć tygodni później inżynier dźwięku Glyn Johns rozpoczął prace nad albumem, otrzymując wolną wolę, jako że zespół „umywał ręce od całego projektu”{{odn|Lewisohn|1992|s=309, 316–323}}.
 
Powodem kolejnych spięć była potrzeba powołania doradcy finansowego, którego rolę pełnił przed śmiercią Epstein. Lennon, Harrison i Starr chcieli zatrudnić [[Allen Klein|Allena Kleina]], który zarządzał finansami [[The Rolling Stones]] i [[Sam Cooke|Sama Cooke’a]]{{odn|Harry|2000|odn=a|s=612}}, podczas gdy McCartney upierał się na Lee i Johna Eastmanów, czyli ojca i brata [[Linda McCartney|Lindy Eastman]]{{odn|Doggett|2011|s=70, 132}}, którą poślubił 12 marca{{odn|Miles|2001|s=336}}. Ostatecznie doszło do kompromisu: Kleina powołano do zarządzania biznesami Beatlesów, a Eastmanów na prawników{{odn|Doggett|2011|s=71–72}}{{odn|Goodman|2015|s=164–166}}. 8 maja, wskutek dalszych konfliktów, Klein pozostał jedynym menedżerem zespołu{{odn|Lewisohn|1992|s=322}}{{odn|Goodman|2015|s=174–175}}. Tymczasem, ku zaskoczeniu Martina, McCartney poprosił go o wyprodukowanie kolejnego albumu{{odn|Gould|2007|s=560}}. Sesje nagraniowe do ''[[Abbey Road]]'' rozpoczęły się 2 lipca{{odn|Lewisohn|1992|s=324}}. Martin zaproponował „ciąg płynnie poruszającej się muzyki”, ale Lennon się na to nie zgodził, żądając, by piosenki jego i McCartneya znalazły się na różnych stronach albumu{{odn|Gould|2007|s=563}}. Ostatecznie zastosowano pomysł, który zaproponował McCartney jako kompromis: na stronie pierwszej znalazły się osobne piosenki, a stronę drugą stanowił głównie kilkuczęściowy [[medley]]{{odn|Gould|2007|s=563}}. Tymczasem 4 lipca odbyła się premiera „Give Peace a Chance” – singla nowego zespołu Lennona, [[The Plastic Ono Band]]. 20 sierpnia cała czwórka po raz ostatni spotkała się w studiu, gdzie dokończono utwór „[[I Want You (She’s So Heavy)]]”{{odn|Lewisohn|1988|s=191}}.
Linia 113:
20 września Lennon ogłosił pozostałym Beatlesom, ze opuszcza zespół. Zgodził się jednak utrzymać tę wiadomość w tajemnicy przed mediami, by nie zepsuć sprzedaży ''Abbey Road''{{odn|Norman|2008|s=622–624}}. Premiera albumu odbyła się sześć dni później. Wydawnictwo sprzedało się w czterech milionach egzemplarzy w trzy miesiące i zajmowało pierwsze miejsce brytyjskiej listy sprzedaży przez siedemnaście tygodni{{odn|Gould|2007|s=593}}. Pochodząca z niego piosenka „[[Something]]” jest jedyną autorstwa Harrisona, która została wydana na singlu (na stronie A){{odn|Miles|1997|s=553}}. Choć recenzje albumu były mieszane, medley był chwalony{{odn|Gould|2007|s=593}} – Unterberger uważa, ze zawiera on „jedne z najlepszych harmonii w jakimkolwiek rockowym nagraniu”{{odn|Unterberger|2009d}}. [[Muzykologia|Muzykolog]] Ian MacDonald nazwał album „niekonsekwentnym i często pustym”, choć medley zachowuje „pozory jedności i spójności”{{odn|MacDonald|2005|s=367}}. Lennon przyznał, że ''Abbey Road'' jest kompetentny, ale „pozbawiony życia”{{odn|Emerick|Massey|2006|s=277–278}}.
 
3 stycznia 1970 roku odbyła się ostatnia sesja nagraniowa Beatlesów, bez udziału Lennona, który przebywał wówczas w [[Dania|Danii]]{{odn|Lewisohn|1992|s=342}}. W marcu Klein, niezadowolony z pracy Johnsa, przekazał nagrania na album, zatytułowany teraz ''[[Let It Be]]'', amerykańskiemu producentowi [[Phil Spector|Philowi Spectorowi]]{{odn|Lewisohn|1992|s=342–343}}. Spector [[Remiks|zremiksował]] część materiału tak, by brzmiała jak nagranie na żywo. McCartneyowi nie podobał się jego wkład, szczególnie aranżacja „[[The Long and Winding Road]]”, w którym wystąpił 14-osobowy chór i 36-osobowa orkiestra{{odn|Lewisohn|1992|s=349}}. Po odrzuceniu jego uwag{{odn|Harry|2000|odn=a|s=682}}, 10 kwietnia publicznie ogłosił odejście z zespołu. Tydzień później ukazał się jego [[McCartney (album)|debiutancki album]]{{odn|Lewisohn|1992|s=349}}{{odn|Spitz|2005|s=853}}. 8 maja został wydany ''Let It Be'', wyprodukowany przez Spectora, a trzy dni później ostatni singel Beatlesów za czasów działalności, „The Long and Winding Road”{{odn|Lewisohn|1992|s=350–351}}. W tym samym miesiącu odbyła się premiera dokumentu ''Let It Be'', za który Beatlesi otrzymali [[Nagroda Akademii Filmowej|Oscara]] w kategorii [[Oscar za najlepszą muzykę filmową|najlepsza muzyka z piosenkami]]{{odn|Southall|Perry|2006|s=96}}. Penelope Gilliatt z „Sunday Telegraph” nazwała film „bardzo złym, ale poruszającym, o rozpadzie tej uspokajającej, geometrycznie idealnej, ponadczasowej rodziny”{{odn|Gould|2007|s=600}}. 31 grudnia McCartney wniósł pozew o rozwiązanie zespołu{{odn|Harry|2002|s=139}}. Formalnie, Beatlesi zakończyli działalność dopiero 29 grudnia 1974 roku{{odn|Harry|2002|s=150}}, kiedy to Lennon podpisał umowę o zakończeniu partnerstwa podczas wakacji z rodziną w [[Walt Disney World Resort]] na [[Floryda|Florydzie]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Pang |imię = May |tytuł = Instamatic Karma: Photographs of John Lennon |url = https://books.google.com/?id=YLCmcCgjvfYC&pg=PT118&dq=in+the+unlikely+backdrop+of+the+Polynesian+Village+Hotel+at+Disney+World,+ended+the+greatest+rock+%27n%27+roll+band+in+history#v=onepage&q=in%20the%20unlikely%20backdrop%20of%20the%20Polynesian%20Village%20Hotel%20at%20Disney%20World%2C%20ended%20the%20greatest%20rock%20'n'%20roll%20band%20in%20history |data = 2008 |wydawca = Macmillan |isbn = 9781429993975 |strony = 118 |język = en |data dostępu = 2015-03-07}}</ref>.
 
== Historia po rozpadzie ==
=== 1970–1979 ===
W 1970 roku Lennon, McCartney, Harrison i Starr wydali własne albumy, rozpoczynając tym samym solowe kariery. Dawni Beatlesi wielokrotnie współpracowali przy swoich piosenkach, choć jedynym albumem, na którym wystąpiła cała czwórka (ale nie w jednym utworze), był ''Ringo'' z 1973 roku{{odn|Gould|2007|s=601–604}}. W 1971 roku Harrison zorganizował w [[Madison Square Garden]] [[koncert na rzecz Bangladeszu]] i zaprosił do zagrania na nim całą pozostałą trójkę. Ostatecznie wystąpił tylko Starr{{odn|Gould|2007|s=601–604}}. McCartney i Lennon spotkali się w studiu tylko raz, w 1974 roku. Efekt ich [[jam session]] ukazał się na [[bootleg]]u ''A Toot and a Snore in '74'', wydanym w 1992 roku{{odn|Sandford|2006|s=227–229}}. W kwietniu 1973 roku zostały wydane dwie przygotowane przez Kleina [[Kompilacja (muzyka)|kompilacje]] [[Największe przeboje|największych przebojów]] Beatlesów: ''[[The Beatles 1962-1966|1962–1966]]'' i ''[[The Beatles 1967-1970|1967–1970]]'', znane powszechnie jako Czerwony Album i Niebieski Album. W Stanach pokryły się one kolejno piętnasto- i siedemnastokrotną [[Certyfikat sprzedaży w przemyśle muzycznym|platyną]] (w tym diamentem), a w Wielkiej Brytanii pojedynczą<ref name="RIAA2009">{{cytuj stronę |url = https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&ar=The+Beatles&ti=&lab=&genre=&format=&data_option=release&from=&to=&award=&type=&category=&adv=SEARCH#search_section |tytuł = Gold &amp; Platinum Artist Tallies |język = en |opublikowany = [[Recording Industry Association of America]] |rok = 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20190216002911/https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&ar=The+Beatles&ti=&lab=&genre=&format=&data_option=release&from=&to=&award=&type=&category=&adv=SEARCH |zarchiwizowano = 2019-02-16 |data dostępu = 2019-02-16}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |tytuł = Certified Awards Search |praca = [[British Phonographic Industry]] |archiwum = https://www.webcitation.org/6DaMNbmDo?url=http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |zarchiwizowano = 2013-01-11 |język = en |data dostępu = 2009-10-06}}</ref>. W 1976 roku [[Capitol Records|Capitol]] rozpoczął wydawanie (bez udziału dawnych Beatlesów) licznych kompilacji z muzyką zespołu{{odn|Southall|Perry|2006|s=109}}. W 1977 roku ukazał się pierwszy oficjalny [[album koncertowy]] grupy, ''The Beatles at the Hollywood Bowl'', zawierający nagrania z koncertów w [[Hollywood Bowl]] z 1964 i 1965 roku{{odn|Ingham|2006|s=66, 69}}. Miesiąc wcześniej, mimo protestu dawnych Beatlesów, odbyła się premiera ''Live! at the Star-Club in Hamburg, Germany; 1962'' z występami na żywo w [[Hamburg]]u w 1962 roku, nagranymi przy użyciu tylko jednego mikrofonu{{odn|Harry|2000|odn=a|s=124–126}}.
 
{{Grafika rozwinięta
Linia 124:
| położenie = left
| szerokość = 130
| opis = Lennon i McCartney kolejno w 1975 i 1976 roku
}}
Sława, którą wypracowali sobie Beatlesi, była wielokrotnie eksploatowana bez ich udziału. W kwietniu 1974 roku w Anglii odbyła się premiera [[musical]]u ''John, Paul, George, Ringo… and Bert'' autorstwa Willy’ego Russella, w którym wystąpiła piosenkarka Barbara Dickson. Firma Northern Songs, posiadająca [[Prawo autorskie|prawa autorskie]] do piosenek Beatlesów, wyraziła zgodę na użycie w sztuce dwunastu z nich. Harrison, który opuścił teatr podczas premiery w Londynie, wycofał zgodę na użycie jego utworu „[[Here Comes the Sun]]”{{odn|Southall|Perry|2006|s=109–110}}. W tym samym roku zadebiutowała [[off-Broadway]]owska sztuka ''Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band on the Road''<ref>{{cytuj stronę |url = https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,945312,00.html |tytuł = The Theater: Contagious Vulgarity |data = 1974-12-02 |praca = [[Time (tygodnik)|Time]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20151016041739/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,945312,00.html |zarchiwizowano = 2015-10-16 |język = en |data dostępu = 2015-08-27}}</ref>. W 1976 roku na ekrany kin trafił film ''All This and World War II'', przedstawiający głównie kroniki z frontów [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Ścieżkę dźwiękową stanowiły [[cover]]y piosenek Beatlesów w wykonaniu między innymi [[Elton John|Eltona Johna]], [[Keith Moon|Keitha Moona]] i [[London Symphony Orchestra]]{{odn|Rodriguez|2010|s=306–307}}. W 1978 roku na [[Broadway (teatr)|Broadwayu]] odbyła się premiera [[Rewia (przedstawienie)|rewii]] ''Beatlemania'', która cieszyła się popularnością i doczekała się pięciu podróżnych produkcji{{odn|Ingham|2006|s=66–67}}. Zespół pozwał producentów sztuki, domagając się kilku milionów dolarów odszkodowania{{odn|Ingham|2006|s=66–67}}. W 1978 roku odbyła się premiera filmu ''Klub samotnych serc sierżanta Pieprza'' z [[Bee Gees]] i [[Peter Frampton|Peterem Framptonem]] w rolach głównych, który – według Inghama – był artystyczną i komercyjną klapą{{odn|Ingham|2006|s=66}}.
 
[[Lata 70. XX wieku|Lata 70.]] były wypełnione nieudanymi staraniami o ponowne spotkanie byłych Beatlesów na scenie. Promotor Bill Sargent zaoferował im w 1974 roku 10 milionów dolarów za wspólny występ, w styczniu 1976 roku podwyższając stawkę do 30 milionów, a miesiąc później do 50 milionów<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.newspapers.com/image/62171303/?terms=Bill+Sargent+Beatles+reunion |tytuł = $150m Beatles blitz all set to blast U.S. again |nazwisko = Brennan |imię = Peter |data = 1976-05-09 |praca = San Antonio Express |archiwum = https://web.archive.org/web/20180409233438/https://www.newspapers.com/image/62171303/?terms=Bill+Sargent+Beatles+reunion |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.newspapers.com/image/100994220/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |tytuł = Capitol Album May Feel Beatles Reunion |nazwisko = Radel |imię = Cliff |data = 1976-06-20 |praca = The Cincinnati Enquirer |archiwum = https://web.archive.org/web/20180409233323/https://www.newspapers.com/image/100994220/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref>. W kwietniu 1976 roku producent [[Lorne Michaels]] zaoferował Beatlesom w nadawanym na żywo programie telewizyjnym ''[[Saturday Night Live]]'' 3 tysiące dolarów za wspólny występ. McCartney i Lennon oglądali transmisję w apartamencie drugiego z nich, znajdującym się niedaleko studia stacji [[NBC]]. Choć rozważali zaskoczenie Michaelsa i pojawienie się w programie, w końcu zrezygnowali z pomysłu<ref>{{cytuj stronę |url = https://ultimateclassicrock.com/john-lennon-paul-mccartney-snl/ |tytuł = How John Lennon and Paul McCartney Almost Reunited on ‘Saturday Night Live’ |nazwisko = Lifton |imię = Dave |opublikowany = Ultimate Classic Rock |archiwum = https://web.archive.org/web/20170530221040/http://ultimateclassicrock.com/john-lennon-paul-mccartney-snl/ |zarchiwizowano = 2017-05-30 |język = en |data dostępu = 2017-05-12}}</ref>. W czerwcu tego samego roku Alan Amron założył Międzynarodowy Komitet na Rzecz Zjednoczenia Beatlesów, prosząc fanów zespołu z całego świata o przesłanie po dolarze, który miał zostać zaoferowany byłym Beatlesom w zamian za wspólny występ<ref>{{cytuj stronę |url = http://spectatorarchive.library.columbia.edu/cgi-bin/columbia?a=d&d=cs19760617-01.2.11.3& |tytuł = International Committee To Reunite The Beatles |data = 1976-06-17 |praca = Columbia Daily Spectator |archiwum = https://web.archive.org/web/20180409171614/https://www.newspapers.com/image/69163392/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref>. We wrześniu [[Sid Bernstein]] zamieścił w gazetach propozycję koncertu charytatywnego z udziałem Beatlesów, który zarobiłby 230 milionów dolarów na cele dobroczynne<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.newspapers.com/image/69163392/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |tytuł = Thousands spent to get Beatles to come together |nazwisko = Page |imię = Jeffrey |data = 1976-09-23 |praca = Times Herald-Record |archiwum = https://web.archive.org/web/20180409171614/https://www.newspapers.com/image/69163392/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.newspapers.com/image/31267010/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |tytuł = Thousands spent to get Beatles to come together |nazwisko = Johnson |imię = Stanely |data = 1976-09-21 |praca = Corpus Christi Caller-Times |archiwum = https://web.archive.org/web/20180409171614/https://www.newspapers.com/image/69163392/?terms=sid+bernstein+beatles+reunion |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref>. W styczniu 1977 roku Amron i bokser [[Muhammad Ali (amerykański bokser)|Muhammad Ali]] zaproponowali muzykom występ, który zgromadzi 200 milionów dolarów<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.newspapers.com/newspage/44571778/ |tytuł = Can 200 Million Fans Reunite the Beatles? |data = 1977-01-28 |praca = The Daily Herald |archiwum = https://web.archive.org/web/20180404200853/https://www.newspapers.com/newspage/44571778/ |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref>. Kolejnej nieudanej próby zjednoczenia Beatlesów podjęła się w marcu 1978 roku grupa Project Interspeak, pragnąca, by zespół zagrał na koncercie przeciwko [[Wielorybnictwo|wielorybnictwu]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.newspapers.com/image/384364922/?terms=project+interspeak+beatles+reunion |tytuł = Whale Identity |data = 1978-03-24 |praca = [[Los Angeles Times]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20180404200853/https://www.newspapers.com/newspage/44571778/ |zarchiwizowano = 2018-04-09 |język = en |data dostępu = 2018-04-06}}</ref>, z kolei we wrześniu 1979 roku Bernstein ponowił swoją propozycję, tym razem z okazji koncertu dla [[wietnam]]skich [[boat people]]<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Rockwell |imię = John |tytuł = Veteran British rock bands alive and well |czasopismo = [[The New York Times]] |data = 1979-09-17 |język = en}}</ref>. Również w 1979 roku [[Sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych|sekretarz generalny]] [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]] [[Kurt Waldheim]] ubiegał się o udział Beatlesów w serii londyńskich koncertów dla rzecz [[kambodża]]ńskich ofiar [[Wojna wietnamska|wojny wietnamskiej]]. Ostatecznie na jednym z nich wystąpił McCartney ze swoim zespołem [[Wings]]{{odn|Rodriguez|2010|s=66–67}}.
 
=== 1980–1989 ===
Linia 136:
| położenie = right
| szerokość = 130
| opis = Harrison i Starr podczas koncertu [[Fundacja|fundacji]] The Prince’s Trust w 1987 roku
}}
8 grudnia 1980 roku Lennon został zamordowany na [[Manhattan]]ie przez [[Mark David Chapman|Marka Davida Chapmana]]. W maju 1981 roku Harrison wydał w hołdzie dla Lennona singel „All Those Years Ago”, na którym Starr zagrał na perkusji, zaś McCartney z żoną, [[Linda McCartney|Lindą]], zaśpiewali w chórkach{{odn|Badman|1999|s=284}}. McCartney nagrał własny hołd, „Here Today”, który znalazł się na albumie ''[[Tug of War (album Paula McCartneya)|Tug of War]]'' z 1982 roku{{odn|Harry|2002|s=412–413}}. Na albumie Harrisona ''[[Cloud Nine (album George’a Harrisona)|Cloud Nine]]'' z 1987 roku znalazł się z kolei utwór „When We Was Fab”, poświęcony okresowi beatlemanii{{odn|Doggett|2009|s=292}}.
 
Tymczasem w 1988 roku EMI i Apple Corps wznowiły produkcję albumów studyjnych Beatlesów, tym samym kształtując ich oficjalny kanon: dwanaście albumów, wydawanych pierwotnie w Wielkiej Brytanii, plus amerykańska edycja ''[[Magical Mystery Tour]]''<ref name="EMI">{{cytuj stronę |url = https://www.emimusic.com/news/2009/the-beatles-entire-original-recorded-catalogue-remastered-by-apple-corps-ltd-and-emi-music-for-worldwide-release-on-september-9-2009-9-9-09/ |tytuł = The Beatles’ Entire Original Recorded Catalogue Remastered by Apple Corps Ltd. |opublikowany = [[EMI]] |data = 2009-04-07 |archiwum = https://web.archive.org/web/20120401100034/http://www.emimusic.com/news/2009/the-beatles-entire-original-recorded-catalogue-remastered-by-apple-corps-ltd-and-emi-music-for-worldwide-release-on-september-9-2009-9-9-09/ |zarchiwizowano = 2012-04-01 |data dostępu = 2011-03-25}}</ref>. Materiał, który zespół wydawał na singlach i minialbumach, a który nie pojawił się na żadnym z trzynastu oficjalnych albumów, zebrano na dwuczęściowej kompilacji ''Past Masters'', wydanej w 1988 roku{{odn|Ingham|2006|s=66, 69}}. Wszystkie wydawnictwa Beatlesów wydane po zakończeniu przez nich działalności z wyjątkiem Czerwonego i Niebieskiego Albumu zostały wycofane z oficjalnej [[Dyskografia|dyskografii]] zespołu{{odn|Ingham|2006|s=66, 69}}. W 1988 roku Beatlesi zostali wprowadzeni do [[Rock and Roll Hall of Fame]] w ósmym roku, gdy było to możliwe. W ceremonii w Los Angeles wzięli udział Harrison, Starr oraz wdowa po Lennonie, [[Yoko Ono]], wraz z jego synami, [[Julian Lennon|Julianem]] i [[Sean Lennon|Seanem]]. McCartney postanowił się nie pojawiać, uznając, że „fałszywe uśmiechy i machanie podczas rzekomego zjednoczenia świadczyłyby o hipokryzji”{{odn|Harry|2002|s=753}}. W 1989 roku EMI i Capitol rozstrzygnęły trwający dziesięć lat proces w sprawie [[Tantiema (prawo autorskie)|tantiem]] z muzyki Beatlesów, zyskując prawa do niewydanego wcześniej materiału zespołu{{odn|Kozinn|1989}}{{odn|Harry|2002|s=192}}.
 
=== 1990–1999 ===
Pierwszym albumem z niewydanym wcześniej materiałem Beatlesów był koncertowy ''Live at the BBC'' z nagraniami dla radia [[BBC Light Programme]] z lat 1963–1965, wydany w 1994 roku{{odn|Harry|2000|odn=a|s=661–663}}. W tym samym roku rozpoczęły się prace nad projektem [[Antologia|antologii]] Beatlesów, w którym wzięli udział McCartney, Harrison i Starr. W listopadzie 1995 roku stacje [[ITV (sieć telewizyjna)|ITV]] i [[American Broadcasting Company|ABC]] wyemitowały ośmioodcinkowy [[miniserial]] dokumentalny ''The Beatles Anthology'', w którym wystąpiła cała trójka. Wykorzystano w nim materiał z 1970 roku, który miał się ukazać w planowanym wówczas, choć w końcu niezrealizowanym filmie ''The Long and Winding Road''. Według szacunków, miniserial obejrzało na świecie 400 milionów ludzi{{odn|Harry|2000|odn=a|s=110–112}}. Kolejno w listopadzie 1995 oraz marcu i październiku 1996 roku ukazały się dwupłytowe albumy ''Anthology 1'', ''Anthology 2'' i ''Anthology 3''. McCartney, Harrison i Starr nagrali partie instrumentalne i wokalne do utworów „Free as a Bird” i „Real Love”, nagranych pod koniec lat 70. w wersjach [[Demo (muzyka)|demo]] przez Lennona. Piosenki znalazły się na dwóch pierwszych albumach z serii ''Anthology'' oraz na singlach{{odn|Harry|2000|odn=a|s=111–112, 428, 907–908}}. W 1999 roku ukazała się reedycja ścieżki dźwiękowej ''[[Yellow Submarine (album)|Yellow Submarine]]'', zatytułowana ''[[Yellow Submarine Songtrack]]'' i zawierająca zmienioną listę utworów{{odn|Doggett|2009|s=342}}.
 
=== 2000–2009 ===
W listopadzie 2000 roku odbyła się premiera kompilacji ''1'' z utworami Beatlesów, które zajęły pierwsze miejsca list przebojów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. ''1'' pobił rekord najszybciej sprzedającego się albumu w historii przemysłu fonograficznego<ref name="CNN.com">{{cytuj stronę |url = https://edition.cnn.com/2000/SHOWBIZ/Music/12/06/beatles.reut/index.html |tytuł = Beatles '1' is fastest selling album ever |język = en |opublikowany = [[CNN]] |data = 2000-12-06 |data dostępu = 2012-02-26}}</ref>. W pierwszym tygodniu liczba kupionych egzemplarzy przekroczyła 3,6 miliona{{r|CNN.com}}, w ciągu miesiąca – 13 milionów{{odn|Gould|2007|s=9}}, a do 2009 roku – 31 milionów{{odn|Lewis|2009}}. Składanka zajęła ponadto pierwsze miejsca na listach sprzedaży w co najmniej 28 państwach{{odn|Southall|Perry|2006|s=204}} (w tym w [[Polska|Polsce]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=10&lang=pl |tytuł = Oficjalna lista sprzedaży – sprzedaż w okresie 08.01.2001 – 14.01.2001 |opublikowany = [[OLiS]] |data = 2011-11-22 |język = pl |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>) i była najchętniej kupowanym albumem dekady w Stanach{{odn|Levine|2009}}.
 
[[Plik:Ringo Starr e Paul Mcartney - E3 2009.jpg|thumb|left|200px|Starr i McCartney podczas promocji gry ''[[The Beatles: Rock Band]]'' na wystawie [[Electronic Entertainment Expo|E3]] w 2009 roku]]
29 listopada 2001 roku Harrison zmarł z powodu [[Rak płuca|raka płuc]] z [[Przerzut nowotworowy|przerzutami]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.thesmokinggun.com/documents/crime/george-harrisons-death-certificate |tytuł = George Harrison’s Death Certificate |język = en |praca = The Smoking Gun |archiwum = https://web.archive.org/web/20120628104956/http://www.thesmokinggun.com/documents/crime/george-harrisons-death-certificate |zarchiwizowano = 2012-06-28 |data dostępu = 2012-06-22}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1492446.stm |tytuł = George Harrison Dies |opublikowany = [[BBC News]] |data = 2011-11-30 |archiwum = https://web.archive.org/web/20090904001513/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1492446.stm |zarchiwizowano = 2009-09-04 |język = en |data dostępu = 2009-09-27}}</ref>{{odn|Harry|2003|s=119}}. W rocznicę jego śmierci w londyńskiej [[Royal Albert Hall]] odbył się Koncert dla George’a, zorganizowany przez [[Eric Clapton|Erica Claptona]] i wdowę po Harrisonie, Olivię. Wystąpili na nim między innymi McCartney i Starr{{odn|Harry|2003|s=138–139}}. W 2003 roku ukazała się ''Let It Be… Naked'' – nowa wersja albumu ''[[Let It Be]]'', przygotowana według koncepcji McCartneya{{odn|Hurwitz|2004}}. W 2004 i 2006 roku amerykańskie albumy Beatlesów do ''[[Rubber Soul]]'' zostały wydane w wersjach [[Monofonia (akustyka)|mono]] i [[Stereofonia|stereo]] w ramach [[box set]]ów, zatytułowanych kolejno: ''The Capitol Albums, Volume 1'' i ''The Capitol Albums, Volume 2'' (po cztery albumy){{odn|Womack|2007|s=100}}. W 2006 roku w [[Las Vegas]] zadebiutowało widowisko [[Cirque du Soleil]] pod tytułem ''Love'', oparte na [[remiks]]ach piosenek Beatlesów, przygotowanych przez [[George Martin (producent)|George’a Martina]] z synem Gilesem<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.nme.com/news/beatles/24534 |tytuł = Beatles to Release New Album |język = en |praca = [[NME]] |data = 2006-10-02 |archiwum = https://web.archive.org/web/20111011185624/https://www.nme.com/news/beatles/24534 |zarchiwizowano = 2011-10-11}}</ref>. W tym samym roku została wydana [[Love (album The Beatles)|ścieżka dźwiękowa]] do przedstawienia{{odn|Collett-White|2008}}. W 2009 roku McCartney i Starr wystąpili razem podczas koncertu fundacji [[David Lynch|Davida Lyncha]] w nowojorskiej [[Rockefeller Center#Radio City Music Hall|Radio City Music Hall]]{{odn|Lustig|2009}}.
 
9 września 2009 roku cały katalog Beatlesów został wydany ponownie w wersjach [[Mastering|zremasterowanych]], nad którymi prace trwały przez cztery lata{{r|EMI}}. Kanon trzynastu albumów studyjnych zespołu oraz składanka ''Past Masters'' w wersjach stereo ukazały się jako odrębne wydawnictwa, jak również w ramach box setu ''The Beatles (The Original Studio Recordings)''{{odn|Eccleston|2009}}. Równocześnie wydany został box set ''The Beatles in Mono'' z albumami zespołu w wersjach mono (od ''[[Please Please Me]]'' do ''[[The Beatles (album)|The Beatles]]'') oraz składanką ''Mono Masters'', zrealizowaną jako ''Past Masters'' w mono{{odn|Collett-White|2009}}. Tego samego dnia odbyła się premiera [[Gra komputerowa|gry wideo]] ''[[The Beatles: Rock Band]]'' z piosenkami grupy{{odn|Gross|2009}}. Z kolei w grudniu 2009 roku katalog zespołu ukazał się w formatach [[Free Lossless Audio Codec|FLAC]] i [[MP3]] w limitowanej serii 30 tysięcy [[Pamięć USB|pendrive’ów]]{{odn|Martens|2009}}.
 
=== 2010–2019 ===
W 2010 roku kanon trzynastu albumów studyjnych Beatlesów oraz składanki: ''Past Masters'', Czerwony i Niebieski Album znalazły się w [[Digital download|sprzedaży cyfrowej]] w sklepie [[iTunes Store]]. Opóźnienie, z jakim to nastąpiło, wynika z wieloletnich sporów między firmą Apple Corps a [[Apple Inc.]], do której należy iTunes Store, o prawo do nazwy „Apple”{{odn|Aswad|2010}}. 15 czerwca 2011 roku zespół [[Ringo Starr and His All-Starr Band]] zagrał koncert w [[Sala Kongresowa|Sali Kongresowej]] w [[Warszawa|Warszawie]]. Był to pierwszy występ któregokolwiek z Beatlesów na terenie Polski<ref>{{cytuj stronę |url = http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,54420,9792695,Ringo_Starr_w_Warszawie__Bylo_goraco__ZDJECIA_.html |tytuł = Ringo Starr w Warszawie! Było gorąco |data = 2011-06-15 |praca = [[Gazeta Wyborcza]] |język = pl |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>. W 2012 roku katalog grupy został wznowiony na [[Płyta gramofonowa|płytach winylowych]], również w ramach box setu{{odn|Lewis|2012}}. 22 czerwca 2013 roku na [[Stadion Narodowy w Warszawie|Stadionie Narodowym]] w Warszawie McCartney zagrał swój pierwszy koncert w Polsce<ref>{{cytuj stronę |url = https://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,mccartney-zaczarowal-narodowy-byliscie-wspaniali,91490.html |tytuł = McCartney zaczarował Narodowy. „Byliście wspaniali” |data = 2013-06-23 |opublikowany = [[TVN24]] |język = pl |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>. W listopadzie odbyła się premiera drugiego albumu koncertowego z nagraniami Beatlesów dla BBC, ''On Air – Live at the BBC Volume 2''<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.telegraph.co.uk/culture/music/the-beatles/10305251/The-Beatles-to-release-On-Air-Live-at-the-BBC-Volume-2-a-new-collection-of-rarities.html |tytuł = The Beatles to release On Air – Live at the BBC Volume 2, a new collection of rarities |data = 2013-09-12 |praca = [[The Daily Telegraph]] |język = en |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>. Z kolei w grudniu Apple Records opublikował w sklepie iTunes Store album ''The Beatles Bootleg Recordings 1963'' z wersjami demo i nagraniami na żywo dla BBC. Po kilku godzinach wydawnictwo zniknęło ze sprzedaży. Na terenie [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] materiał staje się [[Domena publiczna|domeną publiczną]] 50 lat po nagraniu, o ile nie zostanie legalnie wydany, lub 70, jeśli zostanie wydany. Apple zapewniło sobie w ten sposób przedłużenie posiadania praw autorskich o 20 lat<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.theguardian.com/music/2013/dec/12/beatles-copyright-apple-release-tracks |tytuł = Beatles for sale: copyright laws force Apple to release 59 tracks |nazwisko = Brown |imię = Mark |praca = [[The Guardian]] |data = 2013-12-12 |archiwum = https://web.archive.org/web/20131215094508/http://www.theguardian.com/music/2013/dec/12/beatles-copyright-apple-release-tracks |zarchiwizowano = 2013-12-15 |język = en |data dostępu = 2013-12-19}}</ref>.
 
W styczniu 2014 roku [[National Academy of Recording Arts and Sciences|Narodowa Akademia Rejestracji Sztuki i Nauki]] przyznała Beatlesom honorową nagrodę [[Grammy Lifetime Achievement Award]]. 26 stycznia McCartney i Starr wystąpili wspólnie podczas 56. ceremonii rozdania [[Nagroda Grammy|Grammy]] w [[Los Angeles]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.rollingstone.com/music/news/paul-mccartney-and-ringo-starr-share-grammy-stage-for-rare-performance-20140126 |tytuł = Paul McCartney and Ringo Starr Share Grammy Stage for Rare Performance |praca = [[Rolling Stone]] |data = 2014-01-26 |archiwum = https://web.archive.org/web/20171006162213/https://www.rollingstone.com/music/news/paul-mccartney-and-ringo-starr-share-grammy-stage-for-rare-performance-20140126 |zarchiwizowano = 2017-10-06 |język = en |data dostępu = 2017-09-15}}</ref>. Dzień później w Los Angeles Convention Center odbył się koncert ''The Night That Changed America: A Grammy Salute to The Beatles'', podczas którego McCartney, Starr i szereg gwiazd muzyki (w tym syn Harrisona, [[Dhani Harrison|Dhani]]) wykonali na żywo utwory Beatlesów<ref name="grammysalute">{{cytuj stronę |url = https://www.nytimes.com/2014/02/11/arts/television/cbs-grammy-salute-belongs-to-mccartney-and-starr.html |tytuł = 50 Years Later, Beatles Steal Another Show |nazwisko = Pareles |imię = Jon |data = 2014-02-10 |praca = [[The New York Times]] |język = en |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>. Podczas obu imprez obecne były Yoko Ono i Olivia Harrison<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/news/grammys-2014-beyonce-and-jay-z-open-bizarre-awards-ft-taylor-swift-head-banging-9087114.html |tytuł = Grammys 2014: Beyonce and Jay Z open bizarre awards featuring Taylor Swift head-banging |nazwisko = Wyatt |imię = Daisy |data = 2014-01-27 |praca = [[The Independent]] |język = en |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>{{r|grammysalute}}. Koncert ''A Grammy Salute to The Beatles'' został wyemitowany przez [[CBS]] 9 lutego, czyli dokładnie 50 lat po dniu, gdy Beatlesi wystąpili w programie ''The Ed Sullivan Show'' tej samej stacji, gromadząc największą publiczność w dotychczasowej historii amerykańskiej telewizji{{r|grammysalute}}. W grudniu 2015 roku katalog Beatlesów został zamieszczony w [[Media strumieniowe|serwisach streamingowych]], takich jak [[Spotify]] czy [[Tidal]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.nytimes.com/2015/12/23/arts/music/beatles-fans-start-your-streaming-playlists.html |tytuł = Beatles Catalog Goes on Streaming Services |nazwisko = Coscarelli |imię = Jon |data = 2015-12-23 |praca = [[The New York Times]] |język = en |data dostępu = 2019-02-13}}</ref>. W latach 2017–2019 ukazały się specjalne box sety z okazji pięćdziesięciolecia ''[[Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band]]'', ''The Beatles'' i ''[[Abbey Road]]''. Znalazły się na nich nieznacznie zremiksowane pierwotne albumy oraz niepublikowane wcześniej wersje demo<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/columns/rock/8477265/the-beatles-white-album-reissue-giles-martin |tytuł = The Beatles’ White Album Remastered: Producer Giles Martin Talks Giving the Classic a Fresh Look at 50 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20181008005718/https://www.billboard.com/articles/columns/rock/8477265/the-beatles-white-album-reissue-giles-martin |zarchiwizowano = 2018-10-08 |język = en |data dostępu = 2018-10-07}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://pitchfork.com/news/the-beatles-abbey-road-gets-massive-50th-anniversary-box-set/ |tytuł = The Beatles’ Abbey Road Gets Massive 50th Anniversary Box Set |nazwisko = Strauss |imię = Matthew |opublikowany = [[Pitchfork]] |język = en |data dostępu = 2019-09-28}}</ref>. 3 grudnia 2018 roku McCartney po raz drugi wystąpił w Polsce, tym razem w [[Tauron Arena Kraków|Tauron Arenie]] w [[Kraków|Krakowie]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://wyborcza.pl/7,113768,24239847,paul-mccartney-w-krakowie-oswiadczyny-plomienie-i-teczowa.html |tytuł = Paul McCartney w Krakowie. Oświadczyny, płomienie i tęczowa flaga na prawie perfekcyjnym koncercie |nazwisko = Szubrycht |imię = Jacek |data = 2018-12-04 |praca = [[Gazeta Wyborcza]] |język = pl |data dostępu = 2019-01-31}}</ref>.
 
=== Od 2020 ===
Na sierpień 2021 roku zapowiedziana jest premiera filmu dokumentalnego ''[[The Beatles: Get Back]]'' w reżyserii [[Peter Jackson|Petera Jacksona]] o powstawaniu albumu ''[[Let It Be]]''. Pojawia się w nim niepublikowany wcześniej materiał powstały na potrzeby dokumentu pod tym samym tytułem z 1970 roku<ref>{{cytuj stronę |url = https://deadline.com/2020/06/the-one-and-only-ivan-disney-release-walt-disney-studios-release-date-change-1202957814/ |tytuł = ‘The One And Only Ivan’ Heads To Disney+; ‘Beatles: Get Back’ Moves To 2021 & More: Disney Release Date Changes |nazwisko = D’Alessandro|imię = Anthony|data = 2020-06-12 |opublikowany= [[Deadline.com]] |język = en|data dostępu = 2021-03-05}}</ref>.
 
== Charakterystyka zespołu ==
=== Źródła muzycznych inspiracji ===
W początkowym okresie działalności artystami, którzy muzycznie inspirowali Beatlesów byli [[Elvis Presley]], [[Carl Perkins]], [[Little Richard]] i [[Chuck Berry]]{{odn|Harry|2000|odn=a|s=140, 660, 856–858, 881}}. W kwietniu i maju 1962 roku Little Richard, występujący z Beatlesami w [[Hamburg]]u, udzielił im szeregu rad w aspektach technicznych{{odn|Harry|2000|odn=a|s=660}}. Lennon przyznał: „Tak naprawdę nic na mnie nie wpływało, póki nie usłyszałem Elvisa. Gdyby nie było Elvisa, nie byłoby Beatlesów”{{odn|Harry|2000|odn=a|s=881}}.
 
Grupa inspirowała się na początku także [[Buddy Holly|Buddym Hollym]], [[Eddie Cochran|Eddiem Cochranem]], [[Roy Orbison|Royem Orbisonem]]{{odn|Harry|2000|odn=a|s=289, 526, 830}} i [[The Everly Brothers]]{{odn|Spitz|2005|s=111, 123, 131, 133}}. Z czasem zainteresowania muzyczne Beatlesów się rozwijały. Już jako uznani artyści, czerpali ze współczesnych sobie gwiazd, takich jak [[Bob Dylan]], [[The Who]], [[Frank Zappa]], [[The Lovin’ Spoonful]], [[The Byrds]] czy [[The Beach Boys]]. W szczególności McCartney był zachwycony albumem ''[[Pet Sounds]]'' The Beach Boys{{odn|Harry|2000|odn=a|s=99, 217, 357, 1195}}{{odn|Gould|2007|s=333–335, 359}}{{odn|Lavezzoli|2006|s=147, 150, 162, 169}}<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Miles |imię = Barry |tytuł = A Conversation with Paul McCartney |czasopismo = International Times |data = 1966-11 |miejsce = [[Londyn]] |język = en}}</ref>. George Martin przyznał, że „nikt nie wywarł na Beatlesów większego wpływu niż [[Brian Wilson]]”, czyli lider The Beach Boys{{odn|Granata|2003|s=17}}. Z kolei dla Harrisona w ostatnich latach działalności zespołu szczególną inspiracją były nauki [[Ravi Shankar|Raviego Shankara]]{{odn|Lavezzoli|2006|s=147, 165, 177}}.
Linia 191:
 
[[Plik:Guitarras de McCartney y Harrison.jpg|thumb|200px|Gitary [[Höfner 500/1]] i Gretsch Country Gentleman, na których grali kolejno McCartney i Harrison. W tle wzmacniacz Vox AC30, którego Beatlesi używali podczas występów na żywo]]
Beatlesi zaczynali, grając muzykę [[Skiffle|skifflową]], choć szybko zaadaptowali cechy charakterystyczne rock and rolla z [[Lata 50. XX wieku|lat 50.]] i [[Beat (gatunek muzyczny)|beatu]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.allmusic.com/style/merseybeat-ma0000012018/songs |tytuł = Merseybeat – Significant Albums, Artists and Songs |opublikowany = [[AllMusic]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20151016041739/http://www.allmusic.com/style/merseybeat-ma0000012018/songs |zarchiwizowano = 2015-10-16 |język = en |data dostępu = 2015-08-27}}</ref>. Ich początkowy repertuar reprezentuje głównie [[Muzyka pop|pop]]{{odn|Gould|2007|s=30–32, 100–107}}. Przy okazji wydania albumu ''[[Beatles for Sale]]'' Lennon nazwał go „[[Płyta długogrająca|longplayem]] country–[[western]]owym”{{odn|Gould|2007|s=255}}. Gould opisał go jako „moment, po którym legiony entuzjastów [[Muzyka folkowa|folku]] w końcu mogły się odnaleźć w świecie popowym”{{odn|Gould|2007|s=296}}. „[[Yesterday (piosenka The Beatles)|Yesterday]]” z 1965 roku był pierwszym utworem Beatlesów z elementami [[Muzyka poważna|muzyki klasycznej]]. Gould zauważył: „Skorzystanie z dźwięków tradycyjnych [[Chordofony smyczkowe|smyczków]] pozwoliło im zyskać uznanie słuchaczy, którzy reagują z alergią na zgiełk perkusji i gitar elektrycznych”{{odn|Gould|2007|s=278}}. Później Beatlesi stosowali akompaniament smyczkowy choćby w piosence „[[She’s Leaving Home]]”, utrzymanej – według Goulda – w stylu „sentymentalnej [[Ballada (muzyka)|ballady]] [[Epoka wiktoriańska|wiktoriańskiej]], przepełnionej kliszami muzycznego [[melodramat]]u”{{odn|Gould|2007|s=402}}.
 
Rewolucją w brzmieniu grupy była piosenka „Rain” (1966), którą historyk muzyki Martin Strong nazwał ich „pierwszą otwarcie psychodeliczną”{{odn|Strong|2004|s=108}}. Później po muzykę psychodeliczną Beatlesi sięgali choćby w „[[Tomorrow Never Knows]]”, „[[Lucy in the Sky with Diamonds]]” czy „I Am the Walrus”. Harrison wprowadzał do nagrań zespołu elementy [[Klasyczna muzyka indyjska|klasycznej muzyki indyjskiej]], reprezentowanej przez „The Inner Light”, „[[Love You To]]” i „[[Within You Without You]]”. Gould opisał je jako „miniaturową replikę muzyki [[Raga (muzyka)|raga]]”{{odn|Gould|2007|s=406, 462–463}}. Zdaniem historyka muzyki i pianisty Michaela Campbella najistotniejszym elementem artystycznej ewolucji Beatlesów było wprowadzanie innowacji. „«[[A Day in the Life]]» jest kluczowym reprezentantem sztuki Beatlesów. Zawiera wszystko, co wyróżnia ich twórczość: wyobraźnię dźwiękową, utrzymanie melodii i ścisłą koordynację słów z muzyką. Reprezentuje zupełnie nowy rodzaj piosenki, bardziej wyrafinowany niż muzyka pop i wyjątkowo innowacyjny. Właściwie nigdy wcześniej nie było utworu, ani klasycznego, ani współczesnego, który mieszałby tyle różnych elementów w sposób tak kreatywny”{{odn|Campbell|2008|s=196}}. Profesor [[Filozofia|filozofii]] Bruce Ellis Benson ocenił: „Beatlesi dają nam wspaniały przykład łączenia w jedno tak odległych wpływów, jak [[muzyka celtycka]], R&B, country czy western”{{odn|Benson|2003|s=43}}.
Linia 218:
== Sukcesy i osiągnięcia ==
{{Zobacz też|Lista nagród i nominacji The Beatles}}
Według [[Universal Music Group]], do 2013 roku liczba sprzedanych nagrań Beatlesów przekroczyła 800 milionów<ref name="ApplePR">{{cytuj stronę |url = https://www.prnewswire.com/news-releases/the-beatles-and-bravado-come-together-211205321.html |tytuł = The Beatles and Bravado Come Together |data = 2013-06-12 |opublikowany = [[Universal Music Group]] |cytat = Apple Corps Ltd. was founded by The Beatles in 1968 to oversee the band’s own creative and business interests. As part of its management of The Beatles’ entire intellectual property canon, the London-based company has administered the legendary band’s recorded catalogue, with more than 800 million physical and digital albums sold to date. |archiwum = https://web.archive.org/web/20170915025505/http://www.prnewswire.com/news-releases/the-beatles-and-bravado-come-together-211205321.html |zarchiwizowano = 2017-09-15 |język = en |data dostępu = 2017-06-13}}</ref>. Inne źródła podają, że osiągnięty próg to 600 milionów<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.bbc.com/news/business-19800654 |tytuł = The Beatles at 50: From Fab Four to fabulously wealthy |nazwisko = Hotten |imię = Russell |opublikowany = [[BBC News]] |data = 2012-10-04 |język = en |cytat = Apple Corp administers the catalogue of Beatles releases, sales of which now total more than 600 million records, tapes and CDs. |data dostępu = 2019-02-16}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.cnbc.com/2014/01/24/beatles-business-still-making-money-50-years-on.html |tytuł = Beatles business: Still making money, 50 years on |nazwisko = Koba |imię = Mark |opublikowany = [[CNBC]] |data = 2014-01-24 |język = en |cytat = As of this year, the Beatles have sold 600 million albums worldwide |data dostępu = 2019-02-16}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.forbes.com/sites/danpontefract/2018/11/12/the-re-issue-of-the-beatles-white-album-reveals-the-importance-of-preparation/#180e9a47237c |tytuł = The Re-Issue Of The Beatles’ ‘White Album’ Reveals The Importance Of Preparation |nazwisko = Pontefract |imię = Dan |praca = [[Forbes]] |data = 2018-11-12 |język = en |cytat = It’s hard to pinpoint exactly how many albums sold, but data suggest it’s somewhere between 272 million and 600 million. |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. W 2001 roku w ''[[Księga rekordów Guinnessa|Księdze rekordów Guinnessa]]'' sprzedaż oszacowano na miliard egzemplarzy, co jest [[Lista artystów z największą liczbą sprzedanych wydawnictw muzycznych|najwyższym wynikiem]] spośród wszystkich zespołów i solistów w historii<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/best-selling-group |tytuł = Best-selling group |praca = [[Księga rekordów Guinnessa]] |data = 2001-03-19 |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>.
 
Według [[Recording Industry Association of America]], w samych [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] nagrania Beatlesów przekroczyły próg 178 milionów sprzedanych egzemplarzy, co jest najwyższym wynikiem w historii państwa<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.riaa.com/goldandplatinum.php?content_selector=top-selling-artists |tytuł = Top Selling Artists |język = en |opublikowany = [[Recording Industry Association of America]] |rok = 2009 |data dostępu = 2009-10-10}}</ref>. Stowarzyszenie przyznało zespołowi siedem [[Certyfikat sprzedaży w przemyśle muzycznym|diamentowych płyt]], 26 multiplatynowych, 23 platynowe i 25 złotych{{r|RIAA2009}}. Dwadzieścia utworów Beatlesów dotarło do pierwszego miejsca listy [[Hot 100]] „[[Billboard (tygodnik)|Billboardu]]”, co również jest rekordem<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/7744226/the-beatles-come-together-chart-history-aerosmith-godsmack |tytuł = The Beatles, Aerosmith & Godsmack: A History of ‘Come Together’ on the Charts |nazwisko = Rutherford |imię = Kevin |data = 2017-03-30 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20170330213322/http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/7744226/the-beatles-come-together-chart-history-aerosmith-godsmack |zarchiwizowano = 2017-03-30 |język = en |data dostępu = 2017-03-31}}</ref>{{r|billboard55}}. W sumie zespół spędził na szczycie notowania 59 tygodni, a dłuższy wynik osiągnęły tylko [[Mariah Carey]] (79) i [[Rihanna]] (60)<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/8461409/drake-nice-for-what-seventh-week-hot-100-juice-wrld-lucid-dreams |tytuł = Drake’s ‘Nice For What’ Returns to No. 1 on Billboard Hot 100 & Juice WRLD’s ‘Lucid Dreams’ Tops Streaming Songs Chart |nazwisko = Trust |imię = Gary |data = 2018-06-18 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. 34 ich piosenki znalazły się w pierwszej dziesiątce Hot 100, w tej kwestii ustępując tylko [[Madonna (piosenkarka)|Madonnie]] (38)<ref name="billboard55">{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/5557800/hot-100-55th-anniversary-by-the-numbers-top-100-artists-most-no |tytuł = Hot 100 55th Anniversary By The Numbers: Top 100 Artists, Most No. 1s, Biggest No. 2s & More |data = 2013-02-08 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. W 2008 i 2018 roku grupa zajęła pierwsze miejsce w rankingach wykonawców, którzy odnosili na Hot 100 największe sukcesy, przygotowanych z okazji kolejno pięćdziesięciolecia i sześćdziesięciolecia notowania<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/bbcom/specials/hot100/charts/top100-artists-20.shtml |tytuł = The Billboard Hot 100 All-Time Top Artists (20-01) |data = 2008-09-11 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20080913150551/https://www.billboard.com/bbcom/specials/hot100/charts/top100-artists-20.shtml |zarchiwizowano = 2008-09-13 |język = en |data dostępu = 2008-09-13}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/news/hot-100-turns-60/8468147/hot-100-top-artists-all-time-list |tytuł = The Hot 100's Top Artists of All Time |data = 2018-02-08 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. 19 albumów Beatlesów dotarło do pierwszego miejsca [[Billboard 200]], które zajmowały łącznie przez 132 tygodnie. Obie te liczby są rekordami, przy czym w przypadku czasu na szczycie notowania drugie miejsce zajmuje dopiero [[Garth Brooks]] z 52 tygodniami<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/7873993/beatles-jay-z-artists-most-number-1s-billboard-200 |tytuł = From The Beatles to Kanye West & Beyond: Artists With the Most No. 1 Albums on the Billboard 200 Chart |nazwisko = Caufield |imię = Keith |data = 2018-10-06 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/events/greatest-of-all-time/6760786/beatles-most-weeks-at-no-1-on-billboard-200-artist |tytuł = Most Weeks at No. 1 on Billboard 200 By Artist |nazwisko = Caufield |imię = Keith |data = 2015-12-11 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. Beatlesi wraz z [[Whitney Houston]] są jedynymi artystami, którzy przez rekordowe dwanaście tygodni zajmowali równocześnie pierwsze miejsca najważniejszych list w kraju, Hot 100 i Billboard 200<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/7424096/drake-one-dance-no-1-hot-100-eighth-week |tytuł = Drake’s ‘One Dance’ No. 1 on Hot 100 for Eighth Week |nazwisko = Trust |imię = Gary |data = 2016-05-07 |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>.
 
W Wielkiej Brytanii 15 albumów Beatlesów dotarło do pierwszego miejsca listy [[UK Albums Chart]], co jest najwyższym wynikiem ze wszystkich wykonawców w historii. Na szczycie notowania zespół spędził w sumie 174 tygodnie, co także jest rekordem, a drugie miejsce zajmuje dopiero Elvis Presley z 67 tygodniami<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.officialcharts.com/chart-news/acts-with-the-most-number-1-albums-on-the-official-uk-chart__15643/ |tytuł = Acts with the most Number 1 albums on the Official UK Chart |nazwisko = Myers |imię = Justin |data = 2018-11-09 |opublikowany = [[Official Charts Company]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. ''[[Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band]]'' jest najlepiej sprzedającym się albumem studyjnym w historii państwa (5,34 miliona egzemplarzy)<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.officialcharts.com/chart-news/the-uks-biggest-studio-albums-of-all-time__24431/ |tytuł = The UK’s biggest studio albums of all time |nazwisko = Copsey |imię = Rob |data = 2018-11-13 |opublikowany = [[Official Charts Company]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>, a jedynymi wydawnictwami, które zostały częściej kupione, są [[Kompilacja (muzyka)|składanki]] [[Największe przeboje|największych przebojów]] [[Queen]] i [[ABBA|ABBY]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.officialcharts.com/chart-news/the-uks-60-official-biggest-selling-albums-of-all-time-revealed__15551/ |tytuł = The UK’s 60 official biggest selling albums of all time revealed |nazwisko = Copsey |imię = Rob |data = 2016-07-04 |opublikowany = [[Official Charts Company]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. Do 2012 roku Beatlesi sprzedali w Wielkiej Brytanii 22,1 miliona samych singli, co jest najwyższym wynikiem spośród wszystkich zespołów<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.officialcharts.com/chart-news/the-official-top-20-biggest-selling-groups-of-all-time-revealed-__2515/ |tytuł = The Official Top 20 biggest selling groups of all time revealed! |data = 2012-11-03 |opublikowany = [[Official Charts Company]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>.
 
W 2004 roku „[[Rolling Stone]]” nazwał Beatlesów najlepszym wykonawcą w historii muzyki{{odn|Costello|2004}}. W 1965 roku [[Władcy brytyjscy|królowa]] [[Elżbieta II]] przyznała zespołowi [[Order Imperium Brytyjskiego]]{{odn|Spitz|2005|s=556}}. W 1999 roku „[[Time (tygodnik)|Time]]” umieścił ich na liście [[Time 100: Najważniejsi ludzie stulecia|najważniejszych ludzi XX wieku]]{{odn|Loder|1998}}. W 2001 roku, czyli ponad trzy dekady po rozpadzie, Beatlesi osiągnęli największy roczny zarobek spośród wszystkich muzyków świata: 100,49 miliona funtów<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.guinnessworldrecords.com/news/2014/2/the-beatles-50th-anniversary-of-us-tv-debut-top-ten-fab-four-records-55231 |tytuł = The Beatles US TV debut 50th anniversary: Top ten Fab Four records |nazwisko = Lynch |imię = Kevin |praca = [[Księga rekordów Guinnessa]] |data = 2014-02-11 |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>. W okresie działalności i w kolejnych dekadach grupa zdobyła między innymi dziewięć nagród [[Nagroda Grammy|Grammy]] (z 15 nominacji), w tym honorową [[Grammy Lifetime Achievement Award|Lifetime Achievement Award]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.grammy.com/grammys/artists/beatles |tytuł = The Beatles |opublikowany = [[Nagroda Grammy|Grammy]] |język = en |data dostępu = 2019-02-16}}</ref>, [[Nagroda Akademii Filmowej|Oscara]]{{odn|Southall|Perry|2006|s=96}} i 15 [[Ivor Novello Awards]]{{odn|Harry|2000|odn=a|s=559–560}}.
 
== Dziedzictwo ==
Linia 230:
Robert Greenfield z „[[Rolling Stone]]” porównał Beatlesów do [[Pablo Picasso|Pabla Picassa]], nazywając ich „artystami, którzy przełamywali ograniczenia swoich czasów, wymyślając coś unikatowego i oryginalnego. W muzyce popularnej nigdy nie pojawi się nikt bardziej rewolucyjny, kreatywny czy charakterystyczny”{{odn|Gross|2009}}. Angielski poeta [[Philip Larkin]] opisał twórczość zespołu jako „czarującą, upojną hybrydę [[rock and roll]]a i ich własnego, młodzieńczego romantyzmu” oraz „pierwszym postępem w muzyce popularnej od czasu [[II wojna światowa|wojny]]”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Drabble |imię = Margaret |tytuł = The Oxford Companion To English Literature, Sixth Edition |url = https://www.abebooks.com/servlet/BookDetailsPL?bi=16096298022&searchurl=isbn%3D0198662440 |strony = 76–77 |wydawca = [[Oxford University Press]] |rok = 2000 |isbn = 978-0-19-866244-0 |język = en |data dostępu = 2019-02-17}}</ref>. Od [[Lata 20. XX wieku|lat 20.]] światowa kultura była zdominowana przez [[Stany Zjednoczone]], od [[hollywood]]zkiego kina, przez [[jazz]], muzykę z [[Broadway (teatr)|Broadwayu]] i [[Tin Pan Alley]], po narodzony w [[Memphis]] rock and roll{{odn|Gould|2007|s=9}}. Beatlesi są uważani za początek [[Brytyjska inwazja|brytyjskiej inwazji]] na Stany i cały świat{{odn|Everett|1999|s=277}}. Według ankiety zorganizowanej przez [[British Council]], poza [[Wyspy Brytyjskie|Wyspami]] uznaje się ich za czołowych przedstawicieli brytyjskiej kultury<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-27110234 |tytuł = Shakespeare ‘a cultural icon’ abroad |opublikowany = [[BBC]] |data = 2014-04-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20140913230807/http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-27110234 |zarchiwizowano = 2014-09-13 |język = en |data dostępu = 2017-10-06}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.britishcouncil.org/sites/default/files/as-others-see-us-report.pdf |tytuł = Culture, attraction and soft power |opublikowany = [[British Council]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20170403042324/https://www.britishcouncil.org/sites/default/files/as-others-see-us-report.pdf |zarchiwizowano = 2017-04-03 |data dostępu = 2017-04-09}}</ref>.
 
W 1968 roku dyrektor programowy [[Nowy Jork|nowojorskiej]] stacji radiowej WABC zabronił [[DJ|DJ-om]] puszczać piosenki nagrane przed pojawieniem się Beatlesów, wyznaczając tym samym granicę między nową jakością muzyki, a tak zwanymi [[oldies]]{{odn|Fisher|2007|s=198}}. Zespół miał wpływ na zmianę postrzegania albumów – od ich czasów traktuje się je jako spójną całość, a nie zbiór kilku przebojów i [[Filler (telewizja)|fillerów]]{{odn|Everett|1999|s=91}}. Grupa była również prekursorem w dziedzinie [[teledysk]]u{{odn|Spitz|2005|s=609–610}}. Ponadto, Beatlesi wyznaczyli nową jakość w dziedzinie koncertu. Ich biograf Bob Spitz napisał, że koncert z 1965 roku na [[Shea Stadium]], który zgromadził największą dotychczas publiczność w historii, stanowił „olbrzymi przełom i krok do przodu w biznesie koncertowym”{{odn|Spitz|2005|s=576–578}}. Ze względu na popularność fryzur Lennona, McCartneya, Harrisona i Starra zespół miał również wpływ na [[Moda (styl)|modę]]{{odn|Gould|2007|s=345}}.
 
Gould ocenił, że Beatlesi zmienili nastawienie do muzyki popularnej i jej rolę na świecie. Ich popularność stanowiła ucieleśnienie przemian kulturowych [[Lata 60. XX wieku|lat 60.]] Gould dostrzegł również, że zespół, jako ikona [[Kontrkultura|kontrkultury]] dekady, wpłynął na rozwój ruchów takich jak [[feminizm]], [[Gay Liberation]] czy [[Ekologia|środowiskowy]]{{odn|Gould|2007|s=8–9}}. Z kolei wypowiedź Lennona, że Beatlesi są popularniejsi niż Jezus, stanowiła przełom w kwestii wolności wypowiedzi{{odn|Lavezzoli|2006|s=176}}. Mikal Gilmore z „Rolling Stone’a” i Todd Leopold z [[CNN]] ocenili, iż występ zespołu w programie ''The Ed Sullivan Show'' urósł do rangi kulturowego objawienia i rewolucji w postrzeganiu muzyków{{r|Gimore (RS Beatles/Dylan/60s)}}<ref name="Leopold (Beatlemania/CNN)">{{cytuj stronę |url = https://www.cnn.com/2014/01/30/showbiz/celebrity-news-gossip/beatles-ed-sullivan-50-years-anniversary/ |tytuł = Beatles + Sullivan = Revolution: Why Beatlemania Could Never Happen Today |nazwisko = Leopold |imię = Todd |opublikowany = CNN |data = 2014-01-31 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180223110942/https://www.cnn.com/2014/01/30/showbiz/celebrity-news-gossip/beatles-ed-sullivan-50-years-anniversary/ |zarchiwizowano = 2018-02-23 |język = en |data dostępu = 2018-02-23}}</ref>. Gilmore napisał: „Pojawienie się Beatlesów w świadomości Ameryki oznaczało nie tylko zmianę w muzyce i czasach, ale również nas samych. Wszystko, co związane z tym zespołem: ich wygląd, brzmienie, styl i żywiołowość, dawało do zrozumienia, że wstępujemy w nową epokę, że młodzi ludzie zdefiniują siebie samych w zupełnie nowy sposób”{{r|Gimore (RS Beatles/Dylan/60s)}}.
 
== Prawa autorskie ==
Do 1969 roku [[Prawo autorskie|prawa autorskie]] do muzyki Beatlesów posiadała spółka (początkowo [[spółka kapitałowa|kapitałowa]]) Northern Songs Ltd, stworzona w 1963 roku przez Dicka Jamesa dla Lennona i McCartneya (choć później wydawała również twórczość innych artystów). James wraz ze swoim partnerem, Emmanuelem Silverem, miał 50% lub 51% udziału w firmie, McCartney 20%, Lennon 19% lub 20%, zaś Epstein 9% lub 10% (informacje co do dokładnych liczb różnią się, w zależności od źródła){{odn|Southall|Perry|2006|s=15–17}}{{odn|Norman|1996|s=169–71, 368–369}}{{odn|Brown|Gaines|2002|s=178}}. W 1965 roku Northern Songs przekształciła się w [[Spółka publiczna|spółkę publiczną]]. Utworzono pięć milionów [[Akcja (finanse)|akcji]], z czego James i Silver otrzymali 937,5 tysiąca (18,75%), McCartney i Lennon po 750 tysięcy (po 15%), firma Epsteina, NEMS Enterprises, 375 tysięcy (7,5%), zaś Harrison i Starr po 40 tysięcy (po 0,8%){{odn|Southall|Perry|2006|s=37–38}}. W czasie oferty na akcje Lennon i McCartney przedłużyli swoje trzyletnie kontrakty, wiążąc się z Northern Songs do 1973 roku{{odn|Southall|Perry|2006|s=42}}. W 1964 roku Harrison stworzył firmę Harrisongs, reprezentującą jego piosenki dla Beatlesów, podpisał jednak trzyletni kontrakt z Northern Songs, która do marca 1968 roku miała posiadać prawa do jego kompozycji{{odn|Southall|Perry|2006|s=45}}. Również utwory, których współautorem był Starr, należały do 1968 roku do Northern Songs{{odn|Southall|Perry|2006|s=46–47}}. W 1968 roku Harrison nie przedłużył kontraktu z Northern Songs, podpisując go za to z Apple Publishing. Starr z kolei założył spółkę Startling Music, posiadającą prawa do jego utworów{{odn|Southall|Perry|2006|s=60–61}}{{odn|MacDonald|2005|s=351}}.
 
W marcu 1969 roku James, nie informując Beatlesów, sprzedał udziały swoje i Silvera w Northern Songs spółce Associated Television (ATV) Lew Grade’a. Zespół usiłował rozpocząć współpracę z konsorcjum londyńskich firm brokerskich, które zgromadziło 14% udziałów. Ostatecznie, z powodu obiekcji Lennona, nie doszło do podpisania umowy{{odn|Norman|1996|s=369–372}}. Do maja ATV nabyła większość udziałów w Northern Songs, zdobywając kontrolę nad niemalże całym dotychczasowym katalogiem piosenek duetu [[Lennon/McCartney]], a także materiałem do 1973 roku{{odn|Miles|1998|s=296}}. W październiku sfrustrowani Lennon i McCartney sprzedali ATV swoje udziały{{odn|Everett|1999|s=236}}. W 1981 roku macierzyste przedsiębiorstwo ATV, Associated Communications Corporation (ACC), miało problemy finansowe. Grade skontaktował się z McCartneyem z propozycją sprzedania mu ATV Music i Northern Songs za 30 milionów dolarów{{odn|Southall|Perry|2006|s=129}}. McCartney (jak sam przyznał w 1995 roku) wyraził zainteresowanie jedynie Northern Songs. Grade zaoferował mu tylko tę spółkę za 20 milionów funtów, dając około tygodnia na zastanowienie się. McCartney i Yoko Ono odpowiedzieli, że kupią Northern Songs za 5 milionów funtów{{odn|Southall|Perry|2006|s=130}}. Grade nie chciał jednak rozdzielić ATV Music i Northern Songs, więc McCartney i Ono zaoferowali mu od 21 do 25 miliona funtów za ATV Music. Ostatecznie Grade odrzucił ich propozycję, a w 1982 roku ACC [[Przejęcie przedsiębiorstwa|przejął]] za 60 milionów funtów australijski biznesmen Robert Holmes à Court{{odn|Southall|Perry|2006|s=130, 139}}.
 
W 1985 roku piosenkarz [[Michael Jackson]] przejął ATV za 47,5 miliona dolarów, zyskując tym samym prawa do ponad 200 piosenek Beatlesów i 40 tysięcy innych utworów{{odn|Southall|Perry|2006|s=140, 174, 176}}. W 1995 roku podpisał (zarabiając dzięki temu 110 milionów dolarów) umowę z [[Sony]], czego skutkiem było powstanie nowej spółki Sony/ATV Music Publishing, w której zyskał 50% udziałów. Sony/ATV Music Publishing, warta ponad pół miliarda dolarów, stała się trzecią co do wielkości firmą posiadającą prawa autorskie do muzyki na świecie{{odn|Southall|Perry|2006|s=198}}. W 2016 roku, siedem lat po śmierci Jacksona, Sony odkupiła jego udziały od spadkobierców<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.billboard.com/articles/business/7526542/sony-atv-michael-jackson-publishing-acquisition-completed |tytuł = Sony Finalizes Acquisition of Michael Jackson Estate’s Stake in Sony/ATV Publishing |nazwisko = Christman |imię = Ed |praca = [[Billboard (tygodnik)|Billboard]] |data = 2016-09-30 |język = en |data dostępu = 2019-02-23}}</ref>. Tymczasem według amerykańskiego prawa w przypadku utworów powstałych przed 1978 rokiem autor może odzyskać prawa do nich 56 lat po ich publikacji. W związku z tym w styczniu 2017 roku McCartney wniósł do sądu okręgowego w Stanach sprawę przeciwko Sony/ATV Music Publishing, dotyczącą odzyskiwania praw do twórczości duetu Lennon/McCartney od następnego roku<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.theguardian.com/music/2017/jan/18/paul-mccartney-sue-sony-rights-beatles-songs |tytuł = We can’t work it out: Paul McCartney to sue Sony for rights to Beatles classics |data = 2017-01-18 |praca = [[The Guardian]] |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20170119012029/https://www.theguardian.com/music/2017/jan/18/paul-mccartney-sue-sony-rights-beatles-songs |zarchiwizowano = 2017=01-19 |data dostępu = 2017-01-19}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-38675147 |tytuł = Sir Paul McCartney sues Sony over Beatles songs |data = 2017-01-19 |opublikowany = [[BBC News]] |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20170119114251/http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-38675147 |zarchiwizowano = 2017-01-19 |data dostępu = 2017-01-19}}</ref>. W czerwcu 2017 roku strony doszły do porozumienia<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.theguardian.com/music/2017/jul/04/beatles-song-rights-dispute-paul-mccartney-and-sony-atv-work-it-out |tytuł = Beatles song rights dispute: Paul McCartney and Sony ATV work it out |data = 2017-07-03 |praca = [[The Guardian]] |archiwum = https://web.archive.org/web/20180504082753/https://www.theguardian.com/music/2017/jul/04/beatles-song-rights-dispute-paul-mccartney-and-sony-atv-work-it-out |zarchiwizowano = 2018-05-04 |język = en |data dostępu = 2018-05-13}}</ref>.
 
Mimo nieposiadania praw do piosenek, spadkobiercy Lennona oraz McCartney otrzymują część [[Tantiema (prawo autorskie)|tantiem]] – jedną trzecią w Stanach i od 50% do 55% w pozostałych państwach{{odn|Southall|Perry|2006|s=195}}. „[[Love Me Do]]” i „P.S. I Love You” zostały opublikowane przez współpracującą z EMI spółkę Ardmore & Beechwood jeszcze przed podpisaniem kontraktu z Jamesem, w związku z czym powyższe sprawy ich nie dotyczą. W 1978 roku McCartney wykupił prawa do nich{{odn|Southall|Perry|2006|s=192–193}} i są to jedyne dwa utwory Beatlesów, do których prawa posiada jego firma, [[MPL Communications]]{{odn|Harry|2002|s=536}}.
 
== Skład zespołu ==