Historia Iranu: Różnice pomiędzy wersjami

Dopiero pod koniec IX wieku Arabom udało się podbić niedostępne górskie regiony nad [[Morze Kaspijskie|Morzem Kaspijskim]], a i wtedy zwierzchność kalifa była raczej formalna<ref name=Buyids>{{cytuj stronę |url = http://www.iranicaonline.org/articles/buyids |tytuł = BUYIDS |autor = Tilman Nagel |opublikowany = Encyclopaedia Iranica |język = en |data dostępu = 17 maja 2010}}</ref>. Na terenach tych zamieszkiwali m.in. [[Dajlamici]], którzy dopiero w X wieku porzucili zaratusztrianizm i przeszli na islam przyniesiony w te rejony przez [[Alidzi|Alidów]] będących zwolennikami [[Zajdyci|zajdyckiej]] odmiany szyizmu. Jeden z dajlamickich przywódców, [[Mardawidż-e Zijar]] (zm. 935), wyzyskując bitność swoich górali opanował większość północnego Iranu i założył stolicę w Reju. W roku 935 został jednak zabity przez tureckiego gholama i jego państwo rozpadło się. Jego potomkowie, [[Zijarydzi]], rządzili do roku 1090 w [[Gorgan]]ie i Tabarestanie<ref name=LOCAL />. Jednak większą część państwa Mardawidża na południe od nadkaspijskich gór opanowali jego dajlamidzcy dowódcy, bracia z rodziny Bujidów. Ali (zm. 949) (znany szerzej pod później otrzymanym tytułem [[Imad ad-Daula]]) stał się panem Farsu, Hasan (zm. 976) ([[Rukn ad-Daula]]) zajął niemal cały [[Irak Perski|Dżibal]], a Ahmad (zm. 967) ([[Mu'izz ad-Daula]]) opanował [[Chuzestan]] i [[Kerman (ostan)|Kerman]]<ref name=Buyids />. W roku 945 Hasan zajął Bagdad i tym samym Bujidzi objęli protektorat nad kalifatem<ref name=LOCAL />. Mimo że byli szyitami, nie ustanowili oni jednak kalifa z rodu Alidów, to bowiem mogłoby oznaczać utratę przez nich władzy{{odn|Krasnowolska|2010|s=396}}. Z tych samych powodów wspierali oni Abbasydów w walce z ich najgroźniejszymi przeciwnikami, [[Ismailizm|isma’ilickimi]] [[Fatymidzi|Fatymidami]]<ref name=Buyids />.

 

Sprawujący zwierzchnią władzę nad pozostałymi braćmi Ali zmarł bezdzietnie w roku 949 i przekazał Fars synowi Hasana, [[Adud ad-Daula|Adud ad-Dauli]] (949-983). Ten po śmierci swojego ojca w roku 976 pokonał rządzącego w [[Irak]]u następcę Ahmada, [[Izz ad-Daula|Izz ad-Daulę]] (967-978), i zmusił swoich braci rządzących w Reju i Isfahanie do podporządkowania się, tym samym jednocząc terytoria Bujidów<ref name=Buyids />{{odn|Krasnowolska|2010|s=391–393}}. Był to szczyt ich potęgi, jednak po śmierci Aduda ad-Dauli w roku 983 państwo Bujidów zostało podzielone pomiędzy jego sukcesorów, którzy pogrążyli się w bezustannych walkach pomiędzy sobą<ref name=LOCAL />. Rej przeżywał okres względnej pomyślności pod rządem odrębnej linii, dopóki w roku 1029 nie zajął go i splądrował Mahmud z Ghazny<ref name=Buyids />. W tym samym czasie linia panująca w Isfahanie i Hamadanie musiała walczyć z miejscowymi [[Kurdowie|Kurdami]] i niegdyś służącym jej dajlamickim rodem [[Kakujidzi|Kakujidów]], który w latach 20. XI wieku ostatecznie opanował jej terytoria{{odn|Krasnowolska|2010|s=402–403}}. Jednemu z synów Adud ad-Dauli, [[Baha ad-Daula|Baha ad-Dauli]] (989-1012), udało się w roku 998 zjednoczyć pozostałe terytoria Bujidów, jednak jego władza w Iraku była podkopywana przez miejscowych władców arabskich, a kłopoty sprawiali także Kurdowie. Jego następcy tradycyjnie walczyli pomiędzy sobą, co bardzo osłabiło ich władzę, szczególnie w Iraku. Tymczasem w latach 40. XI wieku w zachodnim Iranie pojawili się [[Seldżukidzi|Turcy Seldżuccy]], którzy po podboju Kakujidów zaczęli zagrażać Bujidom. Wnuk Baha ad-Dauli, [[Imad ad-Daula Abu Kalidżar|Abu Kalidżar]] (1024-1048), któremu w roku 1044 udało się na krótko zjednoczyć terytoria Bujidów zawarł pokój z [[Tughril Beg]]iem (1038-1063). Jednak po jego śmierci sułtan Seldżuków w roku 1055 zajął Bagdad, zaś w roku 1062 syn Abu Kalidżara utracił władzę w Farsie na rzecz władcy kurdyjskiego związku plemiennego [[Szabankara]], [[Fazluja|Fazluji]] (zm. 1071), i tym samym rządy dynastii Bujidów zakończyły się<ref name=Buyids />{{odn|Krasnowolska|2010|s=407–410}}.