|
'''Lazaret''' (z [[język włoski|wł.]] ''lazaretto'' – szpital polowy, przytułek, z wł. ''Lazar'' – Łazarz, oraz z wł. ''Nazaretto'' – [[Nazaret]]) – dawne określenie [[szpital]]a wojskowego, zwłaszcza [[szpital polowy|polowego]], który przeznaczony był do opatrywania rannych na polu walki oraz izolacji i leczenia chorych żołnierzy.
== Etymologia ==
Nazwa „lazaret” wywodzi się od imienia [[Łazarz (postać biblijna)|św. Łazarza]], nadawanego dawniej szpitalom [[Zakon Rycerzy św. Łazarza|Zakonu Rycerzy od św. Łazarza]], w których opiekowano się głównie chorymi na [[trąd]]. Na wyspie w pobliżu [[Wenecja|Wenecji]] stał kościół ''Santa Maria di Nazaretto''. Po epidemii [[dżuma|dżumy]] w latach 1347–1348 na wyspie tej zorganizowano miejsce [[Kwarantanna (medycyna)|kwarantanny]], które później przekształciło się w [[leprozorium]].
W okresie [[Renesans|Odrodzenia]] nazwy ''lazaretto'' używano wobec niewielkich budowli w miejscach kwarantanny lub odosobnienia chorych, zwłaszcza w leprozoriach. Z czasem budynki te stały się przytułkami dla ciężko chorych i umierających prowadzonymi przez [[Zakon Rycerzy św. Łazarza]], nazywanych lazarytami (lazarystami).
== Historia ==
Pierwotne lazarety miały charakter budowli tymczasowych (zwykle drewnianych) stawianych na granicy leprozorium lub były innymi budynkami adaptowanymi do tego celu. Podobne adaptowane lecznice i przytułki zaczęły pojawiać się w pobliżu pól bitewnych (licznych w ówczesnej Europie), w których opiekowano się umierającymi rannymi żołnierzami, a także przeprowadzano zabiegi chirurgiczne, mogące ich uratować.
=== II wojna światowa ===
Wybrane lazarety [[Wehrmacht]]u okresu II wojny światowej:
* lazarety polowe
** Feldlazarett 221 (Lens-le-Sulmier)
** Feldlazarett 257 ([[Quimper]])
** Feldlazarett 646 (Lens-le-Sulmier)
** Feldlazarett 779 (Aix-le-Bains)
** ''Feldlazarett m 654''
* lazarety wojenne
** ''Kriegslazarett-Abteilung 327''
*** ''Kriegslazarett 1/327''
*** ''Kriegslazarett 2/327''
*** ''Kriegslazarett 3/327''
*** ''Kriegslazarett 4/327''
*** ''Kriegslazarett 5/327'' (1944 [[Chełm]])
** ''Kriegslazarett-Abteilung 509''
*** ''Kriegslazarett 1/509'' (1940-1942 [[Oslo]]); nr poczty polowej 15389
*** ''Kriegslazarett 2/509'' (1939 [[Nidzica]], 1942 [[Briańsk]], 1942 [[Kursk]], 1943-1944 [[Łuniniec]]); nr poczty polowej 22791
*** ''Kriegslazarett 3/509'' (1939 [[Ostróda]], 1942-1943 [[Symferopol]], ? [[Wiedeń]]); nr poczty polowej 25748
*** ''Kriegslazarett 4/509'' (1941 [[Mohylew]], 1942 [[Briańsk]], 1942 [[Kursk]]); nr poczty polowej 26288
** ''Kriegslazarett-Abteilung 515 (R)'' (1944 [[Warszawa]]); nr poczty polowej 02652
** ''Kriegslazarett-Abteilung 518 (R)'' (1944 [[Warszawa]]); nr poczty polowej 09028
** ''Kriegslazarett-Abteilung 519 (R)'' (1942 [[Győr]], Węgry), nr poczty polowej 10375
** ''Kriegslazarett-Abteilung 520 (R)'' (1941 [[Tarnów]]); nr poczty polowej 11807
** ''Kriegslazarett-Abteilung 521''
*** ''Kriegslazarett 1/521'' (1939-1940 [[Kraków]], 1941 [[Kemi]], Finlandia, 1942-1943 [[Rosław (miasto)|Rosław]] koło Smoleńska); nr poczty polowej 24468
*** ''Kriegslazarett 2/521'' (1941 [[Rżew]], 1942-1943 [[Wiaźma]], 1943 [[Smoleńsk]]); nr poczty polowej 07082, od października 1944 - 35785
** ''Kriegslazarett-Abteilung 526 (R)''
*** ''Kriegslazarett 1/526'' (1941 [[Lublin]])
*** ''Kriegslazarett 2/526'' (1941 [[Rzeszów]])
*** ''Kriegslazarett 3/526'' (1941 [[Chełm]] i [[Hrubieszów]])
*** ''Kriegslazarett 4/526'' (1941 [[Tomaszów Lubelski]], 1941 [[Zamość]])
** ''Kriegslazarett-Abteilung 527 (R)''
*** ''Kriegslazarett 1/527'' (1942 [[Szepetówka]], 1942 [[Kijów]], 1943 [[Dubno]])
*** ''Kriegslazarett 2/527''; nr poczty polowej 26289
*** ''Kriegslazarett 3/527'' (1943-1944 [[Chełm]]); nr poczty polowej 37941
*** ''Kriegslazarett 4/527'' (1943-1944 [[Płoskirów]]); nr poczty polowej 35521
*** ''Kriegslazarett 5/527'' (1943-1944 [[Kowel]], 1944-1945 [[Szeged]]); nr poczty polowej 28584
*** ''Kriegslazarett-Abteilung 528 (R)''
*** ''Kriegslazarett 1/528'' (1942 [[Millerowo]], 1944 [[Reims]]); nr poczty polowej 13228
*** ''Kriegslazarett 2/528'' (1942 [[Ochtyrka]]); nr poczty polowej 14702
*** ''Kriegslazarett 3/528'' (1942-1943 [[Charków]], 1943-1944 [[Fontainebleau]]); nr poczty polowej 15496
*** ''Kriegslazarett 4/528'' (1942-1943 [[Sumy]]); nr poczty polowej 16239
*** ''Kriegslazarett 5/528'' (1942-1943 [[Połtawa]]); nr poczty polowej 17707
*** ''Kriegslazarett 6/528'' (1942-1943 [[Biełgorod]]); nr poczty polowej 18832
*** ''Kriegslazarett 7/528'' (1942-1943 [[Charków]]); nr poczty polowej 19371
*** ''Kriegslazarett 8/528'' (1943 [[Dijon]]); nr poczty polowej 56482
** ''Kriegslazarett-Abteilung 529 (R)''
*** ''Kriegslazarett 1/529'' (1942-1943 [[Dniepropietrowsk]], 1944 [[Nieśwież]])
*** ''Kriegslazarett 2/529'' (1942 [[Nieżyn (Ukraina)|Nieżyn]], 1943 [[Dniepropietrowsk]], 1943-1944 [[Słonim]]); nr poczty polowej 24231
*** ''Kriegslazarett 3/529'' (1942 [[Konotop]], 1943 [[Bobrujsk]], 1944 [[Ciechocinek]])
*** ''Kriegslazarett 4/529'' (1942 [[Makiejewka]], 1943 [[Dniepropietrowsk]]); nr poczty polowej 57594
** ''Kriegslazarett-Abteilung 530''
*** ''Kriegslazarett 1/530'' (1942-1943 [[Dniepropietrowsk]], 1944 [[Nieśwież]]); nr poczty polowej
*** ''Kriegslazarett 2/530'' (1942 [[Nieżyn (Ukraina)|Nieżyn]], 1943 [[Dniepropietrowsk]], 1943-1944 [[Słonim]]); nr poczty polowej 24231
*** ''Kriegslazarett 3/530'' (1942 [[Konotop]], 1943 [[Bobrujsk]], 1944 [[Ciechocinek]])
*** ''Kriegslazarett 4/530'' (1942 [[Makiejewka]], 1943 [[Dniepropietrowsk]]); nr poczty polowej 57594
** ''Kriegslazarett-Abteilung 530''
*** ''Kriegslazarett 1/530'' (1942 [[Kijów]], 1945 [[Odense]]); nr poczty polowej 33653
*** ''Kriegslazarett 2/530'' (1943[[ Kijów]]); nr poczty polowej 34142
*** ''Kriegslazarett 3/530'' (1944 [[Grajewo]], 1945 [[Viborg]], Dania); nr poczty polowej 36373
*** ''Kriegslazarett 4/530'' (1943 [[Kijów]], 1944 [[Choroszcz]]); nr poczty polowej 37889
*** ''Kriegslazarett 5/530'' (145 [[Aarhus]], Dania); nr poczty polowej 38515
** ''Kriegslazarett-Abteilung 531''
*** ''Kriegslazarett 1/531'' (1939 [[Łódź]]); nr poczty polowej 05739
*** ''Kriegslazarett 2/531'' (1939 [[Sieradz]], 1939 [[Łódź]], 1941 [[Wilno]], 1941 [[Witebsk]], 1941-1942 [[Wiaźma]], 1942 [[Konotop]], 1944 [[Sochaczew]]); nr poczty polowej 03868
*** ''Kriegslazarett 3/531'' (1941 [[Lublin]], 1941 [[Smoleńsk]], 1942 [[Rosław]]); nr poczty polowej 22542
*** ''Kriegslazarett 4/531'' (1941-1943 [[Smoleńsk]], 1943-1944 [[Bobrujsk]], 1944 [[Sieradz]]); nr poczty polowej 03445
** ''Kriegslazarett-Abteilung 532 (R)''
*** ''Kriegslazarett 1/532'' (1944 [[Wilno]])
*** ''Kriegslazarett 2/532'' (1943 [[Zaporoże]])
*** ''Kriegslazarett 3/532'' (1942 [[Kirowograd]], 1944 [[Grudziądz]])
*** ''Kriegslazarett 4/532'' (1942 [[Symferopol]], 1943 [[Krzemieńczuk]], 1943-1944 [[Kowno]], 1944 [[Gdańsk]], 1945 [[Eberswalde]])
*** ''Kriegslazarett 5/532'' (1942 [[Chersoń]], 1944 [[Szawle]])
** ''Kriegslazarett-Abteilung 533 (R)''
*** ''Kriegslazarett 1/533'' (1943 [[Winnica]], 1944 [[Jasło]])
*** ''Kriegslazarett 2/533'' (1942 [[Wiaźma]], 1943 [[Winnica]], 1944 [[Sanok]], 1944 [[Bytom]], 1945 [[Kolín]])
** ''Kriegslazarett-Abteilung 541''
*** ''Kriegslazarett 1/541'' (1939 [[Opole]]); nr poczty polowej 00804
*** ''Kriegslazarett 2/541'' (1940 St. Quentin, 1940 Le Mans, 1941 [[Łuck]], 1941 [[Żytomierz]], 1942 [[Charków]], 1943 [[Donieck|Stalino]], 1944 [[Drohobycz]]); nr poczty polowej 03230
*** ''Kriegslazarett 3/541'' (1941 [[Żytomierz]], 1941 [[Kijów]], 1943 [[Donieck|Stalino]]), 1943 ; nr poczty polowej 20711
*** ''Kriegslazarett 4/541'' (1941 [[Łuck]], 1941 [[Żytomierz]], 1941-1942 [[Kijów]], 1944 [[Stanisławów]]); nr poczty polowej 01903
** ''Kriegslazarett-Abteilung 551''
*** ''Kriegslazarett 1/551'' (1941 [[Kowno]], 1944 [[Werona]]); nr poczty polowej 15611
*** ''Kriegslazarett 2/551'' (1941-1943 [[Smoleńsk]]); nr poczty polowej 09298
*** ''Kriegslazarett 3/551'' (1941 [[Mińsk]], 1942 [[Smoleńsk]]); nr poczty polowej 15064
*** ''Kriegslazarett 4/551'' (1941 [[Smoleńsk]]); nr poczty polowej 10246
** ''Kriegslazarett-Abteilung 561''
*** ''Kriegslazarett 1/561''
*** ''Kriegslazarett 2/561''
*** ''Kriegslazarett 3/561''
*** ''Kriegslazarett 4/561''
*** ''Kriegslazarett 5/561'' ([[Artiomowsk]])
** ''Kriegslazarett-Abteilung 571''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 581''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 591''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 601''
*** ''Kriegslazarett 1/601''; nr poczty polowej 41025
*** ''Kriegslazarett 2/601'' (1942 [[Artiomowsk]]); nr poczty polowej 42696
*** ''Kriegslazarett 3/601''; nr poczty polowej 43380
*** ''Kriegslazarett 4/601''; nr poczty polowej 44572
*** ''Kriegslazarett 5/601'' (1943 [[Szachty]])
** ''Kriegslazarett-Abteilung 602''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 603''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 604''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 605''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 606''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 607''
*** ''Kriegslazarett 1/607'' (1941 [[Borysów]], 1941 [[Biała Cerkiew]], 1941-1942 [[Krzemieńczuk]], 1942 [[Charków]], 1942-1943 [[Donieck|Stalino]], 1943 Charków, 1944 [[Dubno]]); nr poczty polowej 33738
*** ''Kriegslazarett 2/607'' (1941-1942 [[Berdyczów]], 1942-1943 [[Stalino]], 1943 [[Krzemieńczuk]], 1944 okolice [[Mińsk]]a); nr poczty polowej 34508
*** ''Kriegslazarett 3/607'' (1942-1943 [[Donieck|Stalino]], 1943 [[Humań]], 1943 [[Połtawa]], 1943 [[Szepetówka]]); nr poczty polowej 35870
*** ''Kriegslazarett 4/607'' (1941 [[Biała Cerkiew]], 1942-1943 [[Połtawa]], 1943 [[Szepetówka]]); nr poczty polowej 36564
** ''Kriegslazarett-Abteilung 608''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 609''
*** ''Kriegslazarett 1/609'' (1941-1942 [[Borysów]], 1942 [[Bobrujsk]], [[Borysów]], 1942-1943 Bobrujsk, 1944 [[Sobótka]]); nr poczty polowej 40858
*** ''Kriegslazarett 2/609'' (1941 [[Mińsk]], 1941 [[Homel]], 1941-1944 Mińsk); nr poczty polowej 41323
*** ''Kriegslazarett 3/609'' (1943-1944 [[Mińsk]]); nr poczty polowej 42028
*** ''Kriegslazarett 4/609'' (1942-1943 [[Homel]], 1943-1944 [[Gostynin]]); nr poczty polowej 43183
** ''Kriegslazarett-Abteilung 610''
*** ''Kriegslazarett 1/610''; nr poczty polowej 18985
*** ''Kriegslazarett 2/610'' (1942 [[Symferopol]]); nr poczty polowej 11943
*** ''Kriegslazarett 3/610''; nr poczty polowej 29116
*** ''Kriegslazarett 4/610''; nr poczty polowej 06499
** ''Kriegslazarett-Abteilung 612''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 613''
*** ''Kriegslazarett 1/613'' (1944 [[Gouda]]); nr poczty polowej 02325
*** ''Kriegslazarett 2/613'' (1944 [[Utrecht]]); nr poczty polowej 03569
*** ''Kriegslazarett 3/613'' (1944 [[Hilversum]]); nr poczty polowej 04014
*** ''Kriegslazarett 4/613'' (1944 [[Oldenzaal]]); nr poczty polowej 05838
** ''Kriegslazarett-Abteilung 614''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 615''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 617''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 618''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 619''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 626''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 637''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 677''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 679''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 680''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 684''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 685''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 686''
** ''Kriegslazarett-Abteilung 694''
* lazarety rezerwowe na terenach Polski anektowanych do III Rzeszy
** [[Busko-Zdrój]]: ''Reservelazarett Bielitz (Schlesien)''
** [[Katowice]]: ''Reservelazarett Kattowitz''
* lazarety rezerwowe w Generalnym Gubernatorstwie
** [[Kraków]]: ''Reservelazarett Busko bei Krakau'' (od 1944 r. jako ''Ortslazarett Busko'')
** [[Jabłonna]], [[Legionowo]]: ''Reservelazarett I Jablonna-Legionowo (bei Warschau)'', ''Reservelazarett II Jablonna-Legionowo (bei Warschau)''
** [[Kraków]]: ''Reservelazarett I Krakau'', ''Reservelazarett II Krakau'', ''Reservelazarett III Krakau'', ''Reservelazarett IV Krakau'', ''Reservelazarett V Krakau'', ''Reservelazarett VI Krakau''
** [[Łódź]]: ''Reservelazarett Litzmannstadt I'' (przy Ludendorffstraße w Łodzi), ''Reservelazarett Litzmannstadt II'', ''Reservelazarett Litzmannstadt III'', ''Reservelazarett Litzmannstadt IV''
** [[Lublin]]: ''Reservelazarett I Lublin'', ''Reservelazarett II Lublin'', ''Reservelazarett III Lublin'', ''Reservelazarett IV Lublin'', ''Reservelazarett V Lublin'', ''Reservelazarett VI Lublin'', ''Reservelazarett VII Lublin''
** [[Ostrów Mazowiecka]]: ''Reservelazarett Ostrow (bei Warschau)''
** [[Radom]]: ''Reservelazarett I Radom'', ''Reservelazarett II Radom'', ''Reservelazarett III Radom''
** [[Warszawa]]: ''Reservelazarett I Warschau'', ''Reservelazarett II Warschau'', ''Reservelazarett III Warschau'', ''Reservelazarett IV Warschau'', ''Reservelazarett V Warschau'', ''Reservelazarett VI Warschau'', ''Reservelazarett VII Warschau'', ''Reservelazarett VIII Warschau'', ''Reservelazarett IX Warschau'', ''Reservelazarett X Warschau'', ''Reservelazarett XI Warschau''
== Współczesność ==
Nazwa '''lazaret''' nie jest obecnie używana w polskiej terminologii wojskowo-medycznej. W języku potocznym nazwą tą określano w przeszłości m.in.:
{{wikisłownik|lazaret}}
{{commonscat|Lazaretto}}
* wojskowe [[szpital polowy|szpitale polowe]], tj. tymczasowe szpitale urządzane w namiotach lub w adaptowanych budynkach (projekty [[Szkoła tysiąclecia|„szkół tysiąclecia”]] budowanych w [[lata 60. XX wieku|latach sześćdziesiątych]] i [[lata 70. XX wieku|siedemdziesiątych]] w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] uwzględniały takie zastosowanie) na szczeblu [[brygada|brygady]], [[dywizja|dywizji]] lub wyższych (brygadowy i dywizyjny punkt medyczny) ,
* ruchome szpitale ewakuacyjne (np. pociągi szpitalne, okręty szpitalne, samoloty szpitalne),
W niektórych miastach będących siedzibami dużych zgrupowań wojska budowano przy [[koszary|koszarach]] specjalne budynki będące [[izba chorych|izbami chorych]] lub stałymi szpitalami wojskowymi, które też nazywano „lazaretami”. Nie jest to w pełni poprawna nazwa, gdyż budynki o tym przeznaczeniu, powstające już w okresie Imperium Rzymskiego, nazywano ([[łacina|łac.]]) ''[[valetudinarium]]''. ''Valetudinaria'' były zalążkiem wojskowej i państwowej służby zdrowia.
{{wikisłownik|lazaret}}
{{commonscat|Lazaretto}}
{{Kontrola autorytatywna}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Szpitale wojskowe]]
[[Kategoria:Architektura wojskowa]]
| 